1. Teoria kapitału


1.1. Ludzkie działanie i preferencje czasowe

Aby dobrze zrozumieć założenia teorii kapitału, które prowadzą do wyjaśnienia skutków ekspansywnej polityki monetarnej, należy najpierw określić podstawowe motywy, którymi kierują się ludzie podejmując działania. Subiektywistyczna koncepcja ludzkiego działania mówi o tym, że człowiek działa po to, aby osiągnąć pewne cele, które uznaje za ważne. Ludzkie działanie jest więc ciągiem etapów produkcji, które prowadzą do realizacji postawionego wcześniej celu. Każde działanie, wychodzące z procesu indywidualnego planowania ma osiągnąć cel (dobro konsumpcyjne), które stanowi zaspokojenie najważniejszych potrzeb podmiotu. Dlatego też, dobro konsumpcyjne nazywane jest dobrem ekonomicznym pierwszego rzędu, którego osiągnięcie poprzedzone jest etapami pośrednimi, które odpowiadają dobrom ekonomicznym wyższych rzędów. Im wyższy jest rząd dobra na danym etapie, tym bardziej jest ono odległe od końcowego dobra konsumpcyjnego. Zgodnie z zasadą preferencji czasowej, ceteris paribus, jednostka przekłada konsumpcję teraźniejszą nad przyszłą, chyba że jest ona przekonana, że odłożenie osiągnięcia założonego celu na później będzie miało finalnie większą subiektywną wartość, niż obecne zaspokojenie danej potrzeby. Zasada preferencji czasowej wynika z logicznej struktury działania ludzkiego umysłu.



1.2. Kapitał i dobra kapitałowe

Definiując termin „dobra kapitałowe” mamy na myśli cele pośrednie lub środki, powzięte dla osiągnięcia obranych wcześniej planów. 10 Dobra kapitałowe są więc pośrednimi etapami, które w subiektywnym ujęciu podmiotu, musi on przejść zanim osiągnie cel, który sobie wyznaczył. Oznacza to, iż są to dobra ekonomiczne wyższych rzędów, czyli jednym słowem czynniki produkcji, które umożliwiają człowiekowi szybsze osiągnięcie założonego celu. 11 Pojęcie kapitału z ekonomicznego punktu widzenia, jest wartością rynkową dóbr kapitałowych, która to wartość wyznaczana jest przez prawo popytu i podaży wolnego rynku. W mniej ścisłej definicji, termin „kapitał” odnosi się także do zbioru dóbr kapitałowych, tworzących strukturę produkcji.



2. Cykl koniunkturalny w ujęciu Austriackiej Szkoły Ekonomii



2.1. Zarys teorii oraz przebieg klasycznego cyklu

Poddając analizie cykl koniunkturalny, zdefiniujemy go w sposób zaproponowany przez A. F. Burns’a oraz W. C. Mitchell’a, których zdaniem: „cykle koniunkturalne są rodzajem wahań, występujących w agregatach przedstawiających działalność gospodarczą narodów, organizujących swoją produkcję przeważnie w przedsiębiorstwach: cykle składają się z okresów ekspansji, występujących w tym samym czasie w wielu działaniach gospodarczych, następujących po nich równie generalnych kryzysach, zastojach oraz ożywieniach; które łączą się z fazą ekspansji cyklu następnego.” 18 W klasycznym ujęciu cyklu koniunkturalnego rozróżniamy cztery jego fazy: ożywienie, rozkwit, recesję oraz występującą po kryzysie depresję. Fazy te, możemy natomiast podzielić na dwa trendy: okres ekspansji składający się z ożywienia oraz rozkwitu, a także okres kurczenia, który zawiera fazę kryzysu oraz depresji.



2.2. Efekt ingerencji władz monetarnych

 Przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, są zwolennikami wolnego i niczym nie skrępowanego rynku, zatem każdą ingerencje państwa w sferę monetarną uważają za bardzo niekorzystne i niewłaściwe działanie. Uważają oni, iż na wolny rynek jest w stanie sam oczyścić się z nietrafionych inwestycji, ponieważ nie ingerując w niego nie może dojść do nagromadzenia się błędów, dzięki czemu proces dostosowawczy jest stosunkowo krótki i mało bolesny.



3. Ewolucja pieniądza



3.1. Teoria pieniądza

Tematyka pieniądza stanowi niewątpliwie jedną z najważniejszych, o ile nie najważniejszą kwestię znajdującą się w obszarze badań nauk ekonomicznych. Teoria pieniądza opracowana przez Ludwig von Mises’a, a następnie bardzo szeroko rozwinięta przez jego wybitnego ucznia M. N. Rothbard’a znacznie różni się od koncepcji proponowanej przez ekonomię głównego nurtu. Problemy w kwestii pieniądza pojawiają się już na samym początku badań nad tym zagadnieniem. Ciężko bowiem zdefiniować czym pieniądz tak naprawdę jest. „Czy pieniądz to monety i banknoty, które mamy w kieszeniach? Czy są nim liczby na wyciągach bankowych lub elektroniczne impulsy w komputerach? Czy jest nim także bilans na naszym koncie oszczędnościowym lub dostępny kredyt na karcie płatniczej? Czy zalicza się do niego wartość akcji i obligacji, domów, ziem czy rzeczy osobistych? Czy może pieniądz to nic innego jak siła nabywcza?” Nawet słownik nie pozwala na konkretną odpowiedź na powyższe pytania, gdyż istnieje tak wiele różnych definicji, że ciężko wybrać tę jedyną właściwą. Najbardziej bezstronnym określeniem pieniądza wydaje się być, że jest on po prostu wszystkim tym, co „zostało uznane za środek wymiany i można zakwalifikować do jednej z następujących form: pieniądz towarowy, kwity depozytowe, pieniądz fiducjarny, pieniądz cząstkowy.” Powyższe formy zostaną wyjaśnione w dalszej części pracy. Ludwig von Mises natomiast, w swojej pracy „The Theory of Money and Credit” definiuje pieniądz jako powszechny środek wymiany, czyli towar, który posiada w gospodarce największą płynność, a więc ten pozwalający dokonać wymiany ponosząc przy tym najniższy koszt transakcyjny.



3.2. Teoria ilości pieniądza i jego (nie) neutralność

Zagadnienie dotyczące właściwej ilości pieniądza, jaka powinna być w danym momencie w gospodarce jest tematem odwiecznych dyskusji i sporów. Przedstawiciele Austriackiej Szkoły Ekonomii, utrzymują iż nie można określić jednej „optymalnej” ilości pieniądza. Bardzo trafnie wytłumaczył to Profesor Murray Rothbard: „Dochodzimy do druzgocącej prawdy, że nie jest ważne, jaka jest podaż pieniądza. Jakakolwiek by nie była, nada się równie dobrze. Wolny rynek zwyczajnie się przystosuje, zmieniając siłę nabywczą, efektywność lub jednostkę płatniczą. Nie ma żadnej potrzeby, aby planować zwiększenie podaży pieniądza w celu równoważenia jakichkolwiek warunków ani podążać za jakimikolwiek sztucznymi kryteriami. Więcej pieniędzy nie zapewnia większej ilości kapitału, nie przyczynia się do zwiększenia produktywności i nie zapewnia „gospodarczego wzrostu”.



4. Ewolucja bankowości



4.1. Rodzaje pierwotnych systemów bankowych

Austriacka Szkoła Ekonomii rozróżnia bankowość według trzech rodzajów. Pierwszy rodzaj bankowości to system stuprocentowej rezerwy, w którym wyróżnić możemy Bankowość Kredytową (Loan Banking) oraz Bankowość Depozytową (Deposit Banking). Dwa pozostałe rodzaje to Wolna Bankowość (Free Banking) oraz System Obowiązkowej Rezerwy Cząstkowej, w którym obecnie się znajdujemy.



4.2. Bankowość oparta na systemie rezerwy cząstkowej. Geneza

System, który zostanie opisany w poniższym rozdziale jest fundamentem dzisiejszej bankowości, a tym samym ma bezpośredni wpływ na znaczną większość ludzi, żyjących we współczesnym świecie. Podstawową różnicą pomiędzy Wolną Bankowością stanowi fakt, że bank nie występuje już jako normalne przedsiębiorstwo, konkurujące z innymi na wolnym rynku, tylko jest instytucją podporządkowaną danemu państwu, w którym odpowiada za funkcjonowanie systemu bankowego. Jednostka ta, jest więc bankiem skarbu państwa, a jej nazwa własna, to Bank Centralny. Pierwszy Bank Centralny powstał w 1668 roku w Szwecji i w swej pierwotnej formie był bankiem prywatnym. Drugą tego typu instytucją był utworzony w 1694 roku Bank Anglii, który jest pierwowzorem dzisiejszego systemu Rezerwy Federalnej i przez wiele lat był największym Bankiem Centralnym świata. W kolejnych latach, także inne rządy odkryły korzyści płynące z bankowości centralnej i zaczęły wprowadzać je do swojego systemu monetarnego. Widzimy więc, że system ten nie jest niczym nowym, był obecny zarówno podczas standardu złota, jak i podczas obecnego systemu Obowiązkowej Rezerwy Cząstkowej. Jednak w każdym z występujących modeli monetarnych, Bankowość Centralna krępowała wolny rynek. „Działanie mechanizmów rynkowych zakłócała wspierana przez rządy inflacyjna bankowość, zmonopolizowanie emisji pieniądza czy przepisów o prawnym środku płatniczym.” Samo działanie owego systemu, polega na prowadzeniu przez Bank Centralny rachunków banków komercyjnych, znajdujących się w danym państwie. To właśnie ta instytucja ustanawia pewien odsetek depozytów, które muszą być utrzymywane przez banki komercyjne w formie rezerwy na rachunku Banku Centralnego. Odsetek ten, jest właśnie nazywany stopą rezerw obowiązkowych. Ustalany jest on arbitralnie i przykładowo, w Stanach Zjednoczonych wynosi obecnie „10% dla depozytów transakcyjnych, które są definiowane jako te depozyty, które mogą być natychmiast wycofane bez żadnych limitów” oraz „0% dla lokat terminowych.”53 W Polsce natomiast, dla wszystkich rodzajów depozytów „od 31.12.2010 r. stopa rezerwy obowiązkowej została podwyższona do 3,5%.” „Bankowcy szacują, że 1 punkt procentowy obniżki rezerwy obowiązkowej zwiększa możliwość kreacji pieniądza o 6 mld zł.