- Niosła obrzydliwe, niepokojąco żółte kwiaty.
Diabli wiedzą, jak się te kwiaty nazywają, ale są to pierwsze
kwiaty, jakie się wiosną pokazują w Moskwie. Te kwiaty
rysowały się bardzo wyraziście na tle jej czarnego płaszcza.
Niosła żółte kwiaty! To niedobry kolor! Skręciła z Twerskiej w
zaułek i wtedy się obejrzała. No, Twerską chyba pan zna? Szły
Twerską tysiące ludzi, ale zaręczam panu, że ona zobaczyła tylko
mnie jednego i popatrzyła na mnie nie to, żeby z lękiem, ale jakoś
tak boleśnie. Wstrząsnęła mną nie tyle jej uroda, ile niezwykła,
niesłychana samotność malująca się w tych oczach. Posłuszny
owemu żółtemu znakowi losu ja również skręciłem w zaułek i
ruszyłem jej śladem. Szliśmy bez słowa tym smutnym, krzywym
zaułkiem, ja po jednej jego stronie, ona po drugiej. I proszę sobie
wyobrazić, że prócz nas nie było w zaułku żywej duszy.
Męczyłem się, ponieważ wydało mi się, że muszę z nią pomówić,
i bałem się, że nie powiem ani słowa, a ona tymczasem odejdzie i
nigdy już jej więcej nie zobaczę. I proszę sobie wyobrazić, że to
właśnie ona odezwała się nieoczekiwanie:
- Podobają się panu moje kwiaty?
Dokładnie pamiętam dźwięk jej głosu, taki dosyć niski, ale
załamujący się niekiedy, i chociaż to głupie, wydało mi się, że
żółte, brudne mury uliczki powtarzają echem jej słowa. Spiesznie
przeszedłem na tę stronę, po której szła ona, podszedłem do niej i
odpowiedziałem:
- Nie.
Popatrzyła na mnie zdziwiona, a ja nagle i najzupełniej
nieoczekiwanie zrozumiałem, że przez całe życie kochałem tę
właśnie kobietę! To ci dopiero, co? Na pewno powie pan, że
jestem niespełna rozumu?
- Niczego takiego nie mówię i nie powiem - gorąco sprzeciwił
się Iwan i dodał: - Błagam, niech pan mówi dalej!
Gość ciągnął:
- Tak, popatrzyła na mnie zdziwiona, a potem zapytała:
- Czy pan w ogóle nie lubi kwiatów?
Wydało mi się, że w jej głosie była jakaś wrogość. Szedłem
obok niej, starałem się iść w nogę i, ku memu zdziwieniu, zgoła
nie czułem zmieszania.
- Lubię kwiaty, ale nie takie - powiedziałem.
- A jakie?
- Lubię róże.
Natychmiast pożałowałem swoich słów, bo ona uśmiechnęła się
przepraszająco i cisnęła swoje kwiaty do rynsztoka. Zmieszałem
się nieco, ale jednak je podniosłem i podałem jej, ale ona z
uśmiechem odsunęła kwiaty, więc musiałem nieść je sam.
Szliśmy tak w milczeniu przez czas pewien, dopóki nie wzięła
kwiatów z moich rąk i nie rzuciła ich na jezdnię. Potem wsunęła
w moją dłoń swoją dłoń w czarnej rękawiczce z szerokim
mankietem i poszliśmy dalej razem.
- Niech pan mówi dalej - powiedział Iwan - i proszę, niech pan
nie pomija żadnych szczegółów!
- Dalej? - zapytał gość. - No cóż, tego, co było potem, mógłby
się pan sam domyślić. - Prawym rękawem wytarł nagle
nieoczekiwaną łzę i mówił dalej: - Miłość napadła na nas tak, jak
napada w zaułku wyrastający spod ziemi morderca, i poraziła nas
oboje od razu. Tak właśnie razi grom albo nóż bandyty! Ona
zresztą utrzymywała później, że to nie było tak, że musieliśmy się
kochać już od dawna, jeszcze się nie znając i zanim się jeszcze
spotkaliśmy, i że ona żyła z innym mężczyzną... a ja, tam, wtedy...
z tą, no, jakże jej...
- Z kim? - zapytał Bezdomny.
- Z tą, no... z tą, no... - odparł gość i pstryknął palcami.
- To pan był żonaty?
- No tak, przecież właśnie w tej sprawie pstrykam... Z tą... Z
Warią... Z Manią... nie, z Warią... taka sukienka w paski,
muzeum... Zresztą nie pamiętam. No więc ona mówiła, że wyszła
tego dnia z bukietem żółtych kwiatów właśnie po to, bym ją
wreszcie odnalazł, i gdyby tak się nie stało, otrułaby się, bo jej
życie było pozbawione sensu. Tak, miłość poraziła nas w jednej
chwili. Wiedziałem o tym jeszcze tego samego dnia, po godzinie,
gdyśmy znaleźli się, sami nie wiedząc jak i kiedy, na
nadrzecznym bulwarze pod murami Kremla. Rozmawialiśmy ze
sobą, tak jakbyśmy się rozstali dopiero wczoraj, jakbyśmy się
znali od wielu lat. Umówiliśmy się, że się spotkamy nazajutrz w
tym samym miejscu, nad brzegiem Moskwy, i spotkaliśmy się
tam.
Przyświecało nam majowe słońce. I niebawem ta kobieta
potajemnie stała się moją żoną. Przychodziła do mnie co dzień w
południe, ale czekać na nią zaczynałem już od rana. Oczekiwanie
to wyrażało się w ten sposób, że przestawiałem przedmioty na
biurku. Na dziesięć minut przed jej przyjściem siadałem przy
okienku i nasłuchiwałem, kiedy stuknie rachityczna furtka. I jak to
się dziwnie składa - zanim ją spotkałem, bardzo niewiele osób
przychodziło na nasze podwórko, można powiedzieć, że nikt tam
nie przychodził, teraz zaś wydawało mi się, że całe miasto podąża
na nasze podwórze.
Ona przechodziła przez furtkę tylko raz, ale nie skłamię, jeśli
powiem, że zanim weszła, serce zaczynało mi walić przynajmniej
z dziesięć razy. A potem, kiedy zbliżała się godzina, o której ona
miała przyjść, kiedy wskazówki zegara zbiegały się na dwunastej,
serce w ogóle już nie przestawało łomotać, dopóki ona, nawet nie
stuknąwszy furtką, niemal bezgłośnie, nie zjawiała się, dopóki nie
zobaczyłem za okienkiem jej pantofli z czarnymi kokardkami z
zamszu, ściągniętymi przy pomocy stalowych sprzączek.
Niekiedy swawoliła zatrzymując się koło drugiego okienka i
stukając w szybę czubkiem bucika. W tejże chwili dopadałem
okna, ale pantofelek znikał, znikał czarny jedwab przesłaniający
światło, i biegłem, by jej otworzyć drzwi. Nikt nie wiedział o
naszym związku, ręczę panu za to, chociaż to się nigdy nie zdarza.
Nie wiedział o nim jej mąż, nie wiedzieli także znajomi. W starym
domku, w którym wynajmowałem moją suterenę, wiedziano,
oczywiście, że przychodzi do mnie jakaś kobieta, ale nikt nie znał
jej imienia.
- A kim ona była? - zapytał Iwan, niezmiernie zaciekawiony tą
romansową historią.
Gość uczynił gest, który miał znaczyć, że nie wyjawi tego
nikomu, i kontynuował swoją opowieść.
Iwan dowiedział się więc, że Mistrz i nieznajoma tak się
pokochali, że stali się nierozłączni. Iwan dokładnie już sobie
wyobrażał owe dwa pokoje w suterenie domku, w których z
powodu płotu i bzów zawsze panował półmrok. Widział
podniszczone, niegdyś wykwintne meble, biurko, na biurku
dzwoniący co pół godziny zegar i książki, książki od malowanej
podłogi aż po zakopcony sufit i piec.
Iwan dowiedział się, że przybysz i jego potajemna żona już w
pierwszych dniach trwania ich związku doszli do wniosku, że
wtedy na rogu Twerskiej i owego zaułka, zetknął ich ze sobą sam
los i że są stworzeni dla siebie.
Iwan dowiedział się także, jak spędzali dnie zakochani. Ona
przychodziła, natychmiast wkładała fartuch i w wąskim
korytarzyku, gdzie był zlew, którego obecność tam z taką dumą
podkreślał nieszczęsny chory, zapalała na drewnianym stole
prymus i przygotowywała śniadanie, które zjadali następnie przy
nakrytym owalnym stole w pierwszym pokoju.
Kiedy zrywały się majowe burze, a tuż za oślepłymi okienkami
z szumem płynęła ku ściekowi woda, grożąc zalaniem ich
ostatniej przystani, zakochani rozpalali w piecu i piekli sobie w
popielniku kartofle. Z kartofli buchała para, czarne łupiny
ziemniaczane brudziły palce. W suterenie rozlegały się śmiechy, a
drzewa w ogródku po przejściu ulewy gubiły złamane przez wiatr
gałązki i białe kiście.
Kiedy skończył się okres burz i nadeszło skwarne lato, w
wazonie pojawiły się od dawna wyczekiwane i ulubione przez
nich oboje róże. Ten, który nazwał się Mistrzem, gorączkowo
pracował nad swą powieścią i owa powieść pochłonęła również
nieznajomą.
- Przyznam, że chwilami zaczynałem już być o to zazdrosny -
szeptał do Iwana nocny gość, przybyły z zalanego księżycowym
światłem balkonu.
Zanurzywszy we włosach szczupłe palce o ostrych paznokciach,
czytała w nieskończoność to, co już napisał, a przeczytawszy
zaczynała szyć tę właśnie czapeczkę. Niekiedy siedziała w kucki
obok najniższych półek albo stała obok najwyższych i wycierała
ściereczką setki zakurzonych grzbietów. Wróżyła mu sławę,
ponaglała go i właśnie wtedy zaczęła go nazywać Mistrzem. Nie
mogła się doczekać przyobiecanych ostatnich słów o piątym
procuratorze Judei, śpiewnie, głośno powtarzała poszczególne
zdania, które jej się spodobały, i mówiła, że w tej powieści jest
całe jej życie.
Powieść została ukończona w sierpniu, przekazana jakiejś
nieznajomej maszynistce, a ta przepisała książkę w pięciu
egzemplarzach. I oto nadeszła wreszcie chwila, kiedy trzeba było
porzucić cichą przystań i powrócić do życia.
- Powróciłem do życia, trzymając oburącz moją powieść, i
wtedy moje życie się skończyło - wyszeptał Mistrz i zwiesił
głowę, długo chwiała się żałobna czarna czapeczka z żółtą literą
„M”. Ciągnął dalej swoją opowieść, ale opowieść ta stała się nieco
chaotyczna, jedno tylko można było z niej zrozumieć - gościowi
Iwana przydarzyło się wówczas jakieś nieszczęście, - Po raz
pierwszy wkroczyłem do świata literatury, ale teraz, kiedy już jest
po wszystkim i kiedy moja zagłada jest oczywista, wspominam to
z przerażeniem! - uroczyście wyszeptał Mistrz i uniósł rękę: -
Tak, on mną nadzwyczaj wstrząsnął, jak on mną wstrząsnął!
- Kto? - szepnął Iwan ledwie dosłyszalnie, nie chcąc przerywać
zdenerwowanemu narratorowi.
- No, redaktor, mówię przecież, że redaktor! Tak, przeczytał
książkę.
Tak na mnie patrzył, jakbym miał fluksję, patrzył w kąt i nawet
chichotał ze zmieszania. Bez żadnej potrzeby miął maszynopis w
palcach i chrząkał.
Pytania, które mi zadawał, były, moim zdaniem, zupełnie
obłąkańcze. Nie wspominając o treści książki pytał, kim jestem i
skąd się właściwie wziąłem, czy od dawna piszę i dlaczego dotąd
o mnie nie słyszał, zadał nawet moim zdaniem zupełnie idiotyczne
pytanie: - kto mi podsunął pomysł napisania książki na tak
niedorzeczny temat? W końcu miałem tego dość i zapytałem go
wprost, czy wydrukuje moją książkę. On się na to zmieszał, zaczął
coś mamrotać i oznajmił mi, że nie może rozstrzygnąć tej kwestii
sam, że muszą się zapoznać z moim utworem także inni
członkowie kolegium redakcyjnego, a zwłaszcza krytycy Łatuński
i Aryman oraz literat Mścisław Laurowicz. Prosił, żebym
przyszedł za dwa tygodnie. Kiedy przyszedłem po dwóch
tygodniach, przyjęła mnie jakaś pannica, która od nieustannego
łgania dostała już zeza.
- To Łapszennikowa, sekretarz redakcji - z uśmiechem
powiedział Iwan, który dobrze znał światek opisywany z takim
gniewem przez jego gościa.
- Możliwe - uciął tamten - zatem to ona wręczyła mi moją
powieść, dość już sponiewieraną i podniszczoną. Łapszennikowa,
starając się nie patrzeć mi w oczy, zakomunikowała, że redakcja
ma dosyć materiału na najbliższe dwa lata i że w związku z tym
problem druku mojej powieści, jak się wyraziła, upada.
- Cóż jeszcze pamiętam? - mruczał Mistrz pocierając skroń. -
Aha, czerwone płatki na karcie tytułowej i oczy mojej najdroższej.
Tak, te oczy pamiętam.
Opowieść gościa Iwanowego stawała się coraz zawilsza, coraz
więcej w niej było jakichś niedomówień. Mówił coś o
zacinającym deszczu i o rozpaczy panującej w cichej piwnicznej
przystani, o tym, że dokądś jeszcze chodził z rękopisem.
Wykrzykiwał szeptem, że bynajmniej nie wini tej, która
zagrzewała go do walki, o nie, nie wini jej!
- Pamiętam, pamiętam tę gazetową wkładkę - mamrotał gość,
rysując w powietrzu dwoma palcami płachtę gazety i Iwan
domyślił się z następnych niejasnych zdań, że jakiś inny redaktor
wydrukował duży fragment powieści tego, który nazywał siebie
Mistrzem.
A potem nie minęło dwa dni, kiedy w innej gazecie ukazał się
artykuł krytyka Arymana pod tytułem Wróg pod skrzydłem
redaktora, w którym Aryman przestrzegał wszystkich razem i
każdego z osobna przed naszym bohaterem, jako przed tym, który
usiłował przemycić na łamy prasy apologię Jezusa Chrystusa,
wykorzystując beztroskę i niewiedzę redaktora.
- Pamiętam, pamiętam! - zawołał Iwan. - Tylko zapomniałem,
jakie pan nosi nazwisko!
- Powtarzam, puśćmy w niepamięć moje nazwisko, ono już nie
istnieje - odparł gość. - Nie o nie chodzi. Następnego dnia w innej
gazecie ukazał się inny artykuł, podpisany przez Mścisława
Laurowicza. Autor domagał się bezlitosnej rozprawy z
piłatyzmem i z tym religianckim tandeciarzem, który umyślił
sobie, że przemyci (znów to przeklęte słowo!) piłatyzm na łamy
czasopism.
Osłupiały na widok tego niesłychanego słowa „piłatyzm”
otworzyłem następny dziennik. Ten zamieszczał dwa artykuły,
jeden z nich napisał Łatuński, drugi natomiast sygnowany był
literkami „N.E”. Zapewniam pana, że utwory Arymana i
Laurowicza to było jeszcze nic w porównaniu z tym, co napisał
Łatuński. Wystarczy, jeśli powiem, że tytuł artykułu Łatuńskiego
brzmiał: „Starowier wojujący”. Byłem tak pogrążony w lekturze
traktujących o mnie artykułów, że nie zauważyłem, kiedy ona
(zapomniałem zamknąć drzwi!) stanęła przede mną z mokrą
parasolką w jednym ręku i mokrymi dziennikami w drugim. Jej
oczy miotały iskry, dłonie miała zimne, drżące. Najpierw zaczęła
mnie całować, a potem ochrypłym głosem, bijąc przy tym pięścią
w stół, powiedziała, że otruje Łatuńskiego.
Iwan chrząknął, nie wiedzieć czemu zmieszany, ale nic nie
powiedział.
- Nadeszły dni jesiennej beznadziei. Powieść była napisana, nic
już nie pozostawało do zrobienia i sens życia nas obojga
sprowadzał się do siedzenia na dywaniku na podłodze koło pieca i
do patrzenia w ogień.
Zresztą teraz częściej niż dawniej zostawałem sam. Ona
wychodziła na spacery. A ze mną stało się coś oryginalnego, jak
mi się to już nieraz w życiu zdarzało... Nieoczekiwanie zawarłem
przyjaźń. Tak, tak, proszę sobie wyobrazić, że w zasadzie
niechętnie zbliżam się z ludźmi, takim już jestem dziwakiem, że
bliższy kontakt z człowiekiem nawiązuję opornie, jestem nieufny,
podejrzliwy. I proszę sobie wyobrazić, że przy tym wszystkim
nieuchronnie zawsze przypadnie mi do serca ktoś
nieprzewidziany, zaskakujący, diabli wiedzą do czego podobny i
ktoś taki właśnie spodoba mi się zgoła wyjątkowo.
Tak więc w owym przeklętym okresie otworzyła się kiedyś
furtka naszego ogródka, poranek, pamiętam, był nadzwyczaj
sympatyczny, jesienny. Jej nie było w domu. Przeszedł przez
furtkę mężczyzna, wszedł do domu z jakąś sprawą do właściciela,
potem wyszedł do ogródka i jakoś bardzo szybko zawarł ze mną
znajomość. Powiedział mi, że jest dziennikarzem. I proszę sobie
wyobrazić, że tak bardzo korzystne zrobił na mnie wrażenie, iż
dotąd czasem tęsknie go wspominam. Od słowa do słowa, zaczął
on do mnie zaglądać. Dowiedziałem się, że jest kawalerem, że
mieszka w sąsiedztwie w takim samym mniej więcej lokalu, ale że
mu tam ciasno, i tak dalej. Nie zapraszał jakoś do siebie. Żonie
mojej wyjątkowo się nie spodobał. Ja jednak wziąłem go w
obronę. Żona powiedziała:
- Rób, co ci serce dyktuje, ale ja ci mówię, że ten człowiek
zrobił na mnie jak najgorsze wrażenie.
Wyśmiałem ją. Zaraz, ale co mnie właściwie w nim tak
ujmowało? Idzie o to, że człowiek, który w głębi siebie nie kryje
niespodzianki, z reguły nie bywa interesujący. A Alojzy
Mogarycz (bo zapomniałem powiedzieć, że mój nowy znajomy
miał na imię Alojzy) niespodziankę taką w sobie krył.
Słowo daję, że człowieka tak niepospolitego rozumu jak Alojzy
nie spotkałem nigdy przedtem i jestem przekonany, że nigdy już
nie spotkam.
Jeśli nie pojmowałem znaczenia jakiejś gazetowej notatki,
Alojzy wyjaśniał mi je dosłownie w mgnieniu oka, było przy tym
oczywiste, że to wyjaśnienie przychodzi mu bez najmniejszego
trudu. Podobnie było z problemami życia codziennego. Ale to
jeszcze nie wszystko. Podbił mnie Alojzy swoją namiętnością do
literatury. Nie dał za wygraną, dopóki mnie nie uprosił, bym mu
przeczytał od deski do deski moją powieść, po czym wyraził się o
niej nader pochlebnie, ale wstrząsająco wiernie, zupełnie jakby
był przy tym obecny, zrelacjonował wszystkie uwagi redaktora o
mojej książce. Miał sto trafień na sto możliwych. Nie dość tego,
bardzo dokładnie wytłumaczył mi - i czułem, że się nie myli -
dlaczego to mianowicie moja powieść nie mogła ukazać się
drukiem. Mówił bez ogródek: taki to a taki rozdział nie przejdzie.
Artykuły ciągle się ukazywały. Pierwsze z nich kwitowałem
śmiechem.
Ale im więcej ich się pojawiało, tym gruntowniej zmieniał się
mój do nich stosunek. Drugie stadium to było stadium zdumienia.
Dosłownie w każdym wierszu tych artykułów wyczuwałem jakiś
wyjątkowy fałsz i niepewność, mimo że ton tych tekstów był
groźny i tchnął pewnością siebie.
Nieustannie odnosiłem wrażenie - i nie mogłem się od tego
wrażenia uwolnić - że autorzy owych artykułów piszą zupełnie co
innego, niż chcieliby napisać, i że właśnie to jest powodem ich
furii. A potem, proszę sobie wyobrazić, nadeszło trzecie stadium -
stadium lęku. Nie, nie tych artykułów się bałem, proszę mnie
dobrze zrozumieć, bałem się czegoś innego, czegoś, co nie
pozostawało w żadnym związku ani z artykułami, ani z powieścią.
Na przykład zacząłem się obawiać ciemności. Jednym słowem,
zaczęła się choroba psychiczna. Wydawało mi się, zwłaszcza
kiedy zasypiałem, że macki jakiejś zwinnej i zimnej ośmiornicy
skradają się wprost ku mojemu sercu. Musiałem sypiać przy
zapalonym świetle.
Moja ukochana zmieniła się bardzo (o ośmiornicy nic jej,
oczywista, nie wspominałem, widziała jednak, że dzieje się ze
mną coś niedobrego), schudła, wybladła, przestała się śmiać i
tylko nieustannie mnie prosiła, bym jej wybaczył to, że radziła mi
dać do druku fragment powieści. Mówiła, żebym rzucił to
wszystko i wyjechał na Południe, nad Morze Czarne, wydając na
to wszystko, co mi jeszcze pozostało z owych stu tysięcy.
Bardzo na to nalegała i ja, by uniknąć dyskusji (coś mi mówiło,
że ten mój wyjazd nad Morze Czarne nie dojdzie do skutku)
obiecałem jej, że lada dzień to zrobię. Ale ona powiedziała, że
sama kupi mi bilet. Wyjąłem wtedy wszystkie moje pieniądze, to
znaczy około dziesięciu tysięcy rubli, i oddałem jej.
- Czemu tak dużo? - zdziwiła się.
Powiedziałem coś w tym rodzaju, że niby boję się złodziei i
proszę ją o przechowanie tych pieniędzy aż do dnia mego
wyjazdu. Wzięła je, włożyła do torebki, zaczęła mnie całować i
mówić, że łatwiej by jej było umrzeć niż porzucać mnie samego w
takim stanie, ale że czekają na nią, że zatem ustępuje wobec
konieczności, że przyjdzie nazajutrz. Zaklinała mnie, bym się
niczego nie obawiał.
Było to o zmierzchu, w połowie października. Ona odeszła.
Położyłem się na kanapie i zasnąłem nie zapalając światła.
Obudziło mnie uczucie, że ośmiornica jest tuż. Błądząc dłonią w
ciemności z trudem zdołałem zapalić lampę. Zegarek
kieszonkowy wskazywał drugą w nocy. Kiedy się kładłem, po
prostu czułem się źle, obudziłem się natomiast jako człowiek
chory.
Wydało mi się nagle, że jesienna ciemność wygniecie szyby,
wleje się do pokoju i zadławi mnie jak atrament. Kiedy wstałem,
absolutnie już nie mogłem się opanować. Wrzasnąłem, przyszło
mi do głowy, żeby do kogoś pobiec, choćby na górę, do
właściciela domku. Walczyłem z sobą samym jak szalony.
Wystarczyło mi sił, by dotrzeć do pieca i rozpalić ogień. Kiedy
zaczęły trzaskać drwa, kiedy drzwiczki pieca zaczęły pojękiwać,
poczułem się jakby trochę lepiej. Poszedłem do przedpokoju,
zapaliłem tam światło, odnalazłem butelkę białego wina,
odkorkowałem ją i zacząłem pić wprost z butelki. Moje lęki
zmniejszyły się nieco, w każdym razie na tyle, że nie pobiegłem
do gospodarza, tylko wróciłem do pieca. Otworzyłem drzwiczki
tak, że żar palił mi twarz i ręce, i szeptałem:
- Domyśl się, że ze mną jest źle... Przyjdź, przyjdź, przyjdź!...
Nikt jednak nie nadchodził. W piecu huczał ogień, o szyby bił
deszcz.
Wtedy stało się to nieodwracalne. Wyjąłem z szuflady biurka
ciężkie egzemplarze maszynopisu powieści i bruliony
brudnopisów i zacząłem wszystko to palić. Było to bardzo trudne,
ponieważ zapisany papier nie chce się palić. Łamiąc sobie
paznokcie darłem zeszyty, stojąc wciskałem je między polana,
poruszałem pogrzebaczem ich karty. Od czasu do czasu popiół
okazywał się silniejszy ode mnie, tłumił płomienie, ale walczyłem
z nim i powieść ginęła, chociaż stawiała zaciekły opór. Migały
dobrze mi znane słowa, stronice żółkły powoli, lecz
niepowstrzymanie, ale nawet na pożółkłych nadal można było
odczytać słowa. Słowa ginęły wtedy dopiero, kiedy papier
czerniał, w zapamiętaniu dobijałem je pogrzebaczem.
Tymczasem ktoś zaczął cicho skrobać w szybę. Serce skoczyło
mi do gardła, cisnąłem w płomienie ostatni zeszyt i pośpieszyłem,
by otworzyć drzwi. Z sutereny do drzwi na podwórko prowadziły
ceglane schodki.
Potykając się podbiegłem do drzwi i cicho zapytałem:
- Kto tam?
Głos, jej głos, odpowiedział mi:
- To ja...
Nie pamiętam, jak sobie poradziłem z zamkiem i z łańcuchem.
Kiedy tylko weszła do środka, przytuliła się do mnie, drżąca, cała
mokra, miała mokre policzki i potargane włosy. Mogłem
wymówić tylko jedno słowo:
- To ty... to ty?... - i głos mi się załamał, zbiegliśmy na dół.
Zdjęła w przedpokoju palto, szybko weszliśmy do pierwszego
pokoju.
Krzyknęła cicho, wyciągnęła z pieca gołymi rękami ostatni
jeszcze nie spalony, zaledwie tlący się na krawędziach plik
papierów i rzuciła go na podłogę. Dym natychmiast wypełnił
pokój. Zadeptałem ogień, a ona opadła na kanapę i zaczęła płakać,
niepohamowanie, spazmatycznie.
Kiedy się uspokoiła, powiedziałem:
- Znienawidziłem tę książkę i boję się. Jestem chory. Bardzo się
boję.
- 190 -Wstała i powiedziała:
- Boże, jakiś ty chory. I za co to, za co? Ale ja cię uratuję, ja cię
uratuję.
Co to się dzieje?
Widziałem jej oczy opuchnięte od dymu i płaczu, czułem jej
zimne dłonie przesuwające się po moim czole.
- Wyleczę cię, wyleczę - mamrotała ściskając moje ramiona. -
Napiszesz powieść od nowa. Jak mogłam, jak mogłam nie
zostawić sobie choćby jednej kopii?
Zaciskała zęby z wściekłości, mówiła coś jeszcze, czego nie
zrozumiałem. A potem zacisnęła wargi i zaczęła zbierać i
rozprostowywać nadpalone kartki. Był to któryś rozdział ze
środka powieści, nie pamiętam już który. Starannie złożyła kartki,
owinęła je w papier, przewiązała wstążką. Wszystko, co robiła,
świadczyło o jej zdecydowaniu i o tym, że zdołała się opanować.
Poprosiła, żebym dał jej wina, a kiedy wypiła, powiedziała już
spokojniej:
- Oto jak trzeba płacić za kłamstwo - mówiła - nie chcę już
dłużej kłamać. Zostałabym z tobą nawet teraz, od razu, ale nie
chcę tego załatwiać w taki sposób. Nie chcę, żeby do końca życia
pamiętał, że uciekłam od niego w środku nocy. Nigdy nie zrobił
mi najmniejszej krzywdy...
Wezwano go nagle, w fabryce, w której pracuje, wybuchł pożar.
Ale niedługo wróci. Wytłumaczę mu wszystko jutro rano,
powiem, że kocham innego, i wrócę do ciebie już na zawsze. Ale
odpowiedz mi, może ty tego wcale nie chcesz?
- Moja biedna, moja biedna - powiedziałem do niej. - Jednak nie
dopuszczę do tego. Ze mną będzie źle i nie chcę, żebyś ginęła
wraz ze mną.
- Tylko o to ci chodzi? - zapytała i zajrzała mi z bliska w oczy.
- Tylko o to.
Ożywiła się ogromnie, przytuliła do mnie, objęła mnie za szyję i
powiedziała:
- Zamierzam zginąć wraz z tobą. Rano tutaj przyjdę.
I oto ostatnią rzeczą, którą pamiętam z mego życia, jest smuga
światła padającego z przedpokoju, a w tej smudze jej potargane
włosy, jej beret i jej oczy pełne zdecydowania. Pamiętam dotąd
czarną sylwetkę w progu drzwi prowadzących na podwórze i ten
biały rulon.
- Odprowadziłbym cię, ale nie mam już siły, by wracać
samotnie, boję się.
- Nie bój się. Wytrwaj jeszcze te kilka godzin. Jutro rano tu
przyjdę.
- To były ostatnie jej słowa, jakie usłyszałem w życiu... - Cśśś! -
chory nagle sam sobie przerwał i uniósł palec do góry. - Taka dziś
niespokojna, księżycowa noc.
Zniknął na balkonie. Iwan usłyszał, że korytarzem przejeżdża
wózek, ktoś chlipnął czy też jęknął cichutko.
Kiedy wszystko to ucichło, gość wrócił i oznajmił, że do
stodwudziestki przybył nowy mieszkaniec. Przywieziono kogoś,
kto nieustannie błaga, by mu oddano jego głowę. Obaj rozmówcy
przez chwilę milczeli zalęknieni, ale potem odzyskali spokój i
powrócili do przerwanej opowieści. Gość już otworzył usta, ale
noc rzeczywiście była niespokojna. Na korytarzu stale słychać
było jakieś głosy, więc gość zaczął mówić Iwanowi do ucha tak
cicho, że to, co opowiedział, znane jest tylko poecie, wyjąwszy
pierwsze zdanie:
- W kwadrans po jej wyjściu zapukali do mojego okna...
To, o czym chory szeptał Iwanowi na ucho, bardzo go
najwidoczniej wzburzyło. Twarz mu drgała. W oczach trzepotał
strach i gniew.
Opowiadający wskazywał dłonią kędyś w stronę księżyca, który
dawno już zniknął znad balkonu. Dopiero gdy ucichły wszelkie
dobiegające z zewnątrz odgłosy, gość odsunął się od Iwana i
zaczął mówić nieco głośniej:
- Tak więc późnym wieczorem w połowie stycznia, w tym
samym paletku, ale z poobrywanymi guzikami, drżałem z zimna
na moim podwórku. Za plecami miałem zaspy, w których
zniknęły krzaki bzu, a przed sobą, w dole, moje okienka, w
których spoza zasłon słabo przebijało światło. Przypadłem do
pierwszego okienka, nasłuchiwałem - w moim pokoju grał
patefon. To wszystko, co zdołałem usłyszeć, zobaczyć nie
mogłem nic. Postałem tak przez chwilę, a potem zawróciłem do
furtki i w zaułek. W zaułku hulała zamieć. Przestraszyłem się psa,
który wpadł mi pod nogi, i uciekłem przed nim na drugą stronę
ulicy. Zimno i strach, który teraz już mi zawsze towarzyszył,
sprawiły, że popadłem w otępienie. Nie miałem dokąd pójść,
najprościej, oczywista, byłoby rzucić się pod tramwaj na tej ulicy,
którą przecinał mój zaułek. Widziałem w dali te oblodzone
pudełka pełne światła, słyszałem ich obmierzły zgrzyt na mrozie.
Ale, drogi mój sąsiedzie, cała rzecz polegała na tym, że strach
owładnął każdą komórką mego ciała. Bałem się tramwaju
zupełnie tak samo, jak przedtem tego psa. Tak, zapewniam pana,
że nie ma w tym pawilonie cięższego przypadku niż mój!
- Ależ mógł pan przecież zawiadomić ją - powiedział Iwan,
pełen współczucia dla nieszczęsnego chorego. - Poza tym ona
przecież miała pańskie pieniądze. Przecież z pewnością je
przechowała?
- Z pewnością je przechowała, w to nie wątpię. Ale pan mnie
najwyraźniej nie rozumie. Lub też, mówiąc ściślej, nie mam już
dawnego daru opowiadania. Zresztą nie bardzo mi go żal, bo
nigdy mi już nie będzie potrzebny. Leżałby przed nią - gość
popatrzył z przejęciem w ciemność - list z domu obłąkanych. A
czyż na taki adres można pisywać listy?... Chory umysłowo!...
Pan żartuje, mój przyjacielu! Miałbym ją unieszczęśliwić?
Nie, do tego nie jestem zdolny.
Iwan nie znalazł na to odpowiedzi, ale milcząco współczuł
swojemu gościowi i cierpiał wraz z nim. A on, umęczony tymi
wspomnieniami, kiwał odzianą w czarną czapeczkę głową i mówił
tak:
- Biedna kobieta... A zresztą mam nadzieję, że zapomniała o
mnie...
- Może pan przecież wyzdrowieć... - nieśmiało powiedział Iwan.
- Mój przypadek jest nieuleczalny - spokojnie odpowiedział mu
gość. - Kiedy Strawiński obiecuje mi, że przywróci mnie życiu,
nie wierzę mu. To człowiek ludzki i po prostu chce mnie
pocieszyć. Nie przeczę zresztą, że czuję się teraz znacznie lepiej.
Tak, a więc na czym to stanęliśmy? Mróz, te pędzące tramwaje...
Wiedziałem, że właśnie otwarto te klinikę, i poszedłem do niej
pieszo przez całe miasto. To było szaleństwo! W polu z
pewnością bym zamarzł, ale ocalił mnie przypadek. Zepsuła się
ciężarówka, podszedłem do kierowcy, to było ze cztery kilometry
za miastem, i kierowca, ku memu najwyższemu zdumieniu, użalił
się nade mną. Wóz jechał w tym kierunku. Kierowca zabrał mnie.
Szczęśliwie skończyło się na tym, że odmroziłem sobie palce
lewej stopy. Wyleczono mi je zresztą. I oto jestem tutaj już
czwarty miesiąc. I wie pan co, uważam, że tu jest zupełnie nieźle.
Tylko nie trzeba sobie, drogi sąsiedzie, zaprzątać głowy wielkimi
planami, niech mi pan wierzy! Ja, na przykład, chciałem
przewędrować cały świat. Ale cóż. okazało się, że wypadło
inaczej. Widzę stąd tylko bardzo nieznaczny kawałek tego świata.
Myślę zresztą, że nie najlepszy jego kawałek, ale, powtarzam, to
nie jest takie straszne. Teraz zbliża się lato, Praskowia
Fiodorowna mówi, że balkon obrośnie bluszczem. Te klucze
bardzo zwiększyły moją swobodę ruchów. Nocami będzie świecił
księżyc. Ach, księżyc już zaszedł! Robi się chłodno. Już po
północy. Czas na mnie.
- Proszę, niech mi pan powie, jak to było dalej z Jeszuą i
Piłatem - poprosił Iwan. - Błagam pana, tak bym chciał się tego
dowiedzieć.
- O, nie, o, nie - wzdrygając się boleśnie odpowiedział gość. -
Nie mogę myśleć spokojnie o mojej powieści. Natomiast pana
znajomy z Patriarszych Prudów zrobiłby to znacznie lepiej niż ja.
Dziękuję za rozmowę. Do widzenia.
Nim się Iwan opamiętał, cichutko zadźwięczała zamykana krata
i gość zniknął.