Wiersz poleceń: CTRL+(A,E,U,K,<-,->,R) (początek,koniec,usuwa od kursora w lewo, usuwa od kursora w prawo)
ssh remoteuser@remotrehost  - przelogowanie
passwd – haslo
whoami – kto zalogowany
whoami ; whoami  - dwie komendy w jednej linii oddzielone znakiem ;
date, +%R (godzina), +%x (data liczbowo),    date –d „+45 days”  +%F
file – typ pliku
cat – cała zawartość pliku
less – zawartość pliku w formie stron
head, head -n 5¬ – pierwsze 10, 5 linii od góry
tail, tail -n 5 – ostatnie 10, 5 linii od dołu
!102    wykonuje polecenie 102
ALT+.   Wstawia ostatnie słowo z poprzedniego polecenia
wc – wyswietla liczbe linii,slow,znakow (-l,-w,-c)
history – historia wpisywania
pwd – ścieżka w której się obecnie znajdujemy
touch – tworzenie pustych plików, aktualizuje date modyfikacji pliku na aktualna
ls – wyświetlanie, ls -l (long), ls -a(ukryte), ls -R(rekurencyjnie wszystkie podfoldery), ls -la, ls –laR
cd – bez opcji, wraca do katalogu domowego, cd .. – poziom wyżej(do rodzica), cd -   poprzednio używany katalog
mkdir, mkdir Folder{0..10},  mkdir -p Folder1 Folder2 Folder3
cp plik kopia, cp ~/Daw/plik .       ~ to jest lokalizacja naszego folderu domowego       .   kopiujemy do obecnego miejsca
cp -r folder1 folder2   - kopiuje folder1 z całą jego zawartością   //cp bez opcji –r nie skopiuje folderu
mv – zmienia nazwe gdy damy te sama lokalizacje lub przenosi jak argumentem będzie inna lokalizacja
rm file – usuwa plik
rm -r folder – usuwa folder z zawartością
rm -ri folder – usuwa folder z zawartością ale pyta o każdy podfolder
rmdir – usuwa pusty katalog
ln file.txt /tmp/link.txt – hardlink
ln -s /tmp  /home/tempdir  - softlink katalogu
echo raz, echo raz{0..10}.txt, echo ${moja_zmienna}  - wyświetlanie         moja_zmienna=jakis_tekst
echo plik{a{1..4},b,c{1..3}}.txt
echo $HOME, echo $PATH
man – info o jakiejś komendzie (podana jako argument), man -k passwd    pokaze komendy związane z passwd
man -t passwd – wersja tekstowa do zapisania do pliku
pinfo – to samo co man tylko w innej wersji
whereis passwd  - lokalizuje źródło gdzie przechowywana jest komenda
date > /tmp/data  ,  tail -n 100 /var/log > /tmp/elo   - zapisujemy do pliku
VIM: h(left), l(right), k(up), v(down), :wq (zapisywanie i wyjście), :q! (wychodzenie bez zapisania), i (wprowadzanie) CTRL+V
id, id user1   info o obecnie zalogowanym użytkowniku lub innym jak podamy argument
su - user0, su -   przelogowanie na innego użytkownika, na admina
useradd user01 (użytkownik ale nie da się zalogowac bo nie ma hasla)
passwd user01
usermod -c ”uzytkownik1” user01  //dodajemy realne imie
usermod -g grupa1 user01 //dodajemy user01 do grupy grupa1
usermod -G grupa1,grupa3– dodajemy grupy dodatkowe
usermod -aG grupa2,grupa3 // aktualizujemy grupy użytkownika
-d  określamy katalog użytkownika
-md  przenosi katalog domowy do nowej lokacji
-s  określamy powłokę logowania
-L  blokuje użytkownika
-U  odblokowujemy użytkownika
userdel user01   usuwa użytkownika i szczegoly z katalogu /etc/passwd ale zostaje katalog domowy
userdel -r user01   usuwa wszystko, lacznie z info passwd oraz katalog domowy
groupadd -g 1000 grupa01 // -g ustawia konkretny indenfyfikator 1000
groupadd -r grupa02   // -r tworzy grupe z ID wystepujacym w zakresie podanym w /etc/login.dfs
groupmod -n group002 group02  // -n   modyfikuje nazwe grupy
groupmodd -g 2000 group02  / / -g zmienia identyifikator grupy GID
groupdel  group02   //usuwa grupe group02
chage -m 0 -M 90 -W 7 -I 14 user02 -  edytuje polityke hasła -m(min wiek) -M(max wiek) –W(okres ostrzegawczy) -I(okres bezczynności hasła)
chage -d 0 user03   //użytkownik musi zmienić haslo przy następnym logowaniu
chage -I user03  //wyswietla szczegóły przedawnienia hasła
chage -E 2020-01-01 user03  //powoduje ze haslo użytkownika user03 wygasnie w tej dacie
+ - =    dodawanie,odejmowanie,ustawianie uprawnień
u,g,o,a   użytkownik,grupa,pozostali,wszyscy
chmod -R    rekurencyjnie ustawianie uprawnień dla plików w całym poddrzewie katalogów
chmod -R g+rwX  //X jest po to ze jak plik ma uprawnienie x to aktualizujemy go o rw a x zostaje
chmod go-rw file1   usuwamy uprawnienie read i write dla grupy i pozostałych
chmod a+x file1    dodajemy uprawnienie execute dla wszystkich
chmod 541   r-xr----x
chmod 644  rw-r--r—
chmod 777  rwxrwxrwx
chown student plik   zmiana właściciela pliku
chown -R student katalog    rekurencyjna zmiana dla całego drzewa
chown :grupka plik  zmiana grupy pliku
chgrp grupka plik   zmiana grupy pliku
chown grupka:gość  plik   zmiana grupy i wlasciciela pliku

u+s  (suid)=4 plik zostanie wykonany jako użytkownik który jest jego właścicielem dla katalogu brak efektu
g+s   (sgid)=2 plik zostanie wykonany jako grupa która jest właścicielem pliku
g+s    (sgid)  katalog – pliki które będą utworzone w tym katalogu będą miały ustawione właściciela grupy takie jak ten katalog
o+t   (sticky)=1 dla pliku bez efektu, dla katalogu – użytkownicy z dostępem do zapisu do katalogu mogą usuwać tylko pliki których sa właścicielami, nie mogą usuwać ani wymuszać zapisów w plikach należących do innych użytkowników
chmod 2777  /home/plik    <- używamy tutaj tego g+s
chmod 4777  /home/katalog   <- używamy tutaj tego u+s
ps aux  wyswietla wszystkie procesy łącznie z procesami bez kontroli terminala
ps lax   dostarzca nam więcej technicznych szczegółów
ps -ef również wyświetla wszystkie procesy
ps   bez żadnych opcji wyświetli procesy z tym samym ID użytkownika na jkim jesteśmy zalogowani
ps wyświetla procesy raz, tak jakby robił screen-shoot obecnych procesów
ps j   wyswietla proces z identyfikatorem
top  wyświetla procesy na bieżąco, są one aktualizowane
sleep 1000 &   uruchamianie procesu w tle
PID – identyfikator procesu, PPID – id rodzica procesu PGID - id lidera grupy procesow. SID - id lidera sesji
jobs   sprawdza stan naszych procesów, wyswietla numer procesu, używanego do zatrzymywania ich
fg %1    usypia/zatrzymuje proces o numerze 1 , komendę jobs, CTR+Z usypia, CTRL+C usuwa
bg %1  uruchamia zatrzymany proces
kill –l   wyswietla nazwy i numery dostępnych sygnałów
pgrep   działa jak pkill tylko zamiast zabijac wyświetla procesy

killall sleep   usuwa wszystkie procesy sleep
uptime   pokazuje obecny czas, jak długo komp pracuje, ile użytkowników jest, aktualne obciążenie
lscpu    pokazuje jak dużo jest procesorów logicznych, ogólne informacje o CPU
grep    służy do wyszukiwania w tekście i wyodrębniania linii zawierających ciąg znaków pasujący do podanego wyrażenia regularnego
umask domyślne uprawnienia, zmieniając go zmieniamy domyślne uprawnienia dla tworzonych plikow i katalogow, domyślne 002 lub 022. Umask dla katalogow ma max 777 (wszystkie uprawnienia) a dla  plików 666 (brak execute)
umask 002
plik -rw-rw-r--    664
katalog drwxrwxr-x  775
umask 0
plik -rw-rw-rw-   666
katalog drwxrwxrwx   777
umask 007
plik -rw-rw----   660
katalog drwxrwx--- 770
umask 027
plik -rw-r-----  640
katalog drwxr-x---  750
procesy:
Running (R)  jest uruchomiony, może wykonywać procedury lub być w kolejce do wykonania
Sleeping (S program czeka na warunek/sygnał) (D nie reaguje na sygnały – używany gdy przerwanie procesu może spowodować nieprzewidzialny stan urządzenia)(K – to co D tylko zmodyfikowany ze może odpowiedzieć oczekiwanemu zadaniu sygnałem że powinien być zabity)(I podzbiór stanu D, nie można zliczyć procesów gdy obliczanie średniej obciążone)
Stopped (T – proces zatrzymany (zawieszony) zazwyczaj przez sygnał wysłany przez użytkownika lub inny proces, może być wznowiony przez sygnał który powróci go do running. Proces który jest debugowany jest również tymczasowy)
Zombie – (Z – proces potomny (child) sygnalizuje swojemu rodzicowi wyjście. Wszystkie zasoby oprócz identyfikatora PID są zwalniane) (X – rodzic czyści pozostałą strukturę potomną procesu, proces jest teraz całkowicie zwalniany – ten stan nigdy nie będzie listowany w narzędziach procesowych)  Ogólnie: proces którego wykonanie zostało zakończone ale jego zamknięcie nie zostało jeszcze obsłużone przez proces rodzica.

Stany procesów są ważne bo kiedy są problemy z systmeme ważne jest zrozumieć jak jądro komunikuje się z procesem i jak procesy komunikują się między sobą. Komendą top wyświetlamy procesy i kolummna s pokazuje stan procesów, przy komendzie ps, kolumna STATE.

Daemons – procesy uruchomione w tle, zazwyczaj uruchomione podczas bootowania, nazwy procesów często kończą się na literę d.
systemd  zarządca procesów działających w tle, w RHEL pierwszym procesem (PID1) jest systemd
- uruchomienie wielu usług jednocześnie, przez co zwiększają szybkość rozruchu systemu
- uruchomienie procesów na żądanie bez potrzeby oddzielnej usługi
- automatyczne zarządzanie usługami, co może zapobiec długim przerwom w działaniu. Na przykład usługa zależna od sieci nie podejmie próby uruchomienia, dopóki sieć nie będzie dostępna
- metoda wspólnego śledzenia procesów za pomocą grup kontrolnych systemu Linux
systemd używa jednostek do zarządzania różnymi typami obiektów
 - service units mają rozszerzenie .service i reprezentują usługi systemowe – używane to uruchamiania często dostępnych procesów takich jak serwer WWW
- socket units mają rozszerzenie .socket i reprezentują gniazdo komunikacji międzyprocesowej które systemd powinien monitorować. Np. jeśli klient łączy się z gniazdem, systemd włączy proces i przekaże połączenie do niego. Socket units używane są do opóźnienia startu  usługi w trakcie bootowania systemu oraz do uruchamiania rzadziej używanych usług na żądanie
- path units mają rozszerzenie .path i są używane do opóźnienia aktywacji usługi dopóki nastąpi konkretna zmiana systemu plików. To jest często używane dla procesów które używają katalogów buforowania takich jak system drukowania

systemctl   aktualny stan systemu
systemctl –t help   wyświetli dostępne typy jednostek
systemctl list-units --type=service    wyświetli procesy .service
systemctl list-units --type=socket --all
systemctl bez zadnych argumentów wyświetli zarówno załadowane jak i aktywne procesy
systemctl list-unit-files --type=services       wyświetlenie stanó☺w wszystkich zainstalowanych plików
systemctl status sshd.service    wyswietla status określonej jednostki (ssh.service w tym przypadku)
systemctl is-active sshd.service  //sprawdzamy czy dana usługa jest uruchomiona
systemctl is-enabled ssh.service  //sprawdzamy czy dana usługa jest dostępna do startu podczas bootowania
systemctl is-failed sshd.service //sprawdzamy czy dana jednostka nie powiodła się podczas uruchamiania
systemctl --failed --type=service   //pokazuje wszystkie jednostki failed
systemctl start sshd.service //uruchamianie procesu
systemctl start sshd  //nie musimy dodawać tego .service
systemctl stop sshd.service
systemctl restart sshd.service
systemctl reload sshd.service
systemctl reload-or-restart sshd.service
systemctl list-dependecies sshd.service  //pokazuje hierarchiczne odwzorowanie zależności
systemctl mask sendmail.service //maskowanie, nei da się potem uruchomić tego procesu
systemctl unmask sendmail
systemctl enable sshd.service  //usługa uruchomi się przy włączaniu komputera
systemctl disable sshd.serivce  //usulga nie uruchomi się przy włączaniu komputera
systemctl ma opcje: status,stop,start,restart,reload,mask,umask,enable,disable,list-dependecies

Stany jednostek:
Loaded – gdy service unit jest załadowana do pamięci
Active – gdy service unit jest uruchomiona i jeśli jest to pokazuje jak długo jest już uruchomiona
Main PID – identyfikator procesu PID, w tym nazwa polecenia
Status – dodatkowe informacje o usłudze

r(read) w(write) x(execute)
- zwykły plik
d katalog
l softlink
ls -l plik
-rwxrwxr--
pierwsze trzy znaki po - to właściciel, kolejne 3 to grupa, następne 3 to wszyscy


* dowolna ilość znakow, ? jeden znak, [abc] ma ktorys z tych znakow, [!abc] lub [^abc] nie ma którego z tego znakow,
[[:alpha:]] znak z alfabetu, [[:lower:]] mały znak, [[:upper:]] duzy znak, [[:alnum:]] znak alfabetu lub cyfra, [[:punct:]] znak do wydruku, [[:digit:]] cyfra, [[:space:]] biały znak

Foldery:
/usr – zainstalowane oprogramowanie, biblioteki, dane tylko do odczytu
/etc – pliki konfiguracyjne system
/var – zmienne specyficzne, pliki dynamicznie zmieniające się takie jak pamięć cache, pliki logów
/run – dane wykonawcze dla procesów włączonych od ostatniego rozruchu. Zawiera ID procesów
/home – folder gdzie użytkownik przechowuje swoje dane personalne i konfiguracyjne swoich programów
/root – folder administratora
/tmp – folder dla plików tymczasowych, pliki zmienione lub zmodyfikowany w ciągu 10 dni są usuwane automatycznie
/boot – folder zawiera pliki niezbędne do rozruchu
/dev – pliki urządzeń które są używane przez system do dostępu do hardware

1.Which two of the following are benefits of open source software for the user?
 a. You can learn from real-world code and develop more effective applications
 b. Code can survive the loss of the original developer or distributor

1.Which term describes the interpreter that excecutes commands typed as strings? Shell
2. Which term describes the visual cue that indicates an interactive shell is waiting for the user to type a command? Prompt
3. Which term describes the name of a program to run?  Command
4. Which term describes the part of the command line that adjusts the behawior of a command? Option
5. Describes the part of the command line that specifies the target that the command should operate on? Argument
6. Which term describes the hardware dispaly and keyboard used to interact with a system?  Physical Console
7. Which term describes one of multiple logical console that can each suport an independent login session? Virtual Console
8. Which term describes an interface that provides a display for output and a keyboard for input to a shell session? Terminal

1. Which Bash shortcut or command jumps to the beginning of the previous word on the command line? CTRL+LeftArrow
2. Which Bash shortcut or command separates commands on the same line? ;
3. Which Bash shortcut or command is used to clear characters from the cursor to the end of the command line? CTRL+K
4. Which Bash shortcut or command is used to re-execute a recent command by matching the command name? !string
5. Which Bash shortcut or command is used to complete commands, file names, and options? Tab
6. Which Bash shortcut or command re-executes a specific command in the history list? History
7. Which Bash shortcut or command jumps to the beginning of the command line? CTRL+A
8. Which Bash shortcut or command displays the list of previous commands? History
9.Which Bash shortcut or command copies the last argument of previous commands? ESC+

1. Which directory contains persistent, system-specific configuration data?  /etc
2. Which directory is the top of the system's file system hierarchy? /
3. Which directory contains user home directories? /home
4. Which directory contains temporary files? /tmp
5. Which directory contains dynamic data, such as for databases and websites? /var
6. Which directory is the administrative superuser's home directory? /root
7. Which directory contains regular commands and utilities? /usr/bin
8. Which directory contains non-persistent process runtime data? /run
9. Which directory contains installed software programs and libraries? /usr

1. Which command is used to return to the current user's home directory, assuming the current working directory is /tmp and their home directory is /home/user? cd
2. Which command displays the absolute path name of the current location? pwd
3. Which command will always return you to the working directory used prior to the current working directory?  cd –
4. Which command will always change the working directory up two levels from the current location? cd ../..
5. Which command lists files in the current location, using a long format, and including hidden files? ls -al
6. Which command will always change the working directory to /bin? cd /bin
7. Which command will always change the working directory to the parent of the current location? cd ..
8. Which command will change the working directory to /tmp if the current working directory is /home/student? cd ../../tmp

1. Which pattern will match only filenames ending with "b"? *b
2. Which pattern will match only filenames beginning with "b"? b*
3. Which pattern will match only filenames where the first character is not "b"? [!b]*
4. Which pattern will match all filenames containing a "b"? *b*
5. Which pattern will match only filenames that contain a number? *[[:digit:]]*
6. Which pattern will match only filenames that begin with an uppercase letter? [[:upper:]]*
7. Which pattern will match only filenames at least three characters in length? ???*

1.Which answer displays output to a terminal and ignores all errors? 2>/dev/null
2. Which answer sends output to a file and sends errors to a different file? >file 2>file2
3. Which answer sends both output and errors to a file, creating it or overwriting its contents? &>file
4. Which answer sends output and errors to the same file ensuring existing file content is preserved? >>file 2>&1
5. Which answer discards all messages normally sent to the terminal? &>/dev/null
6. Which answer sends output to both the screen and a file at the same time? | tee file
7. Which answer saves output to a file and discards error messages? > file 2> /dev/null

1. Which item represents a number that identifies the user at the most fundamental level? UID
2. Which item represents the program that provides the user's command-line prompt? Login shell
3. Which item or file represents the location of the local group information? /etc/group
4. Which item or file represents the location of the user's personal files? home directory
5. Which item represents a number that identifies the group at the most fundamental level? GID
6. Which item or file represents the location of the local user account information? /etc/passwd
7. What is the fourth field of the /etc/passwd file? Primary group



1. Which regular file is owned by operator1 and readable by all users? rfile1
2. Which file can be modified by the contractor1 user? lfile2
3. Which file cannot be read by the operator2 user? rfile2
4. Which file has a group ownership of consultant1? lfile1
5. Which files can be deleted by the operator1 user? rfile1 rfile2
6. Which files can be deleted by the operator2 user? none of lfile1, lfile

1. Which state represents a process that has been stopped or suspended? T
2. Which state represents a process that has released all of its resources except its PID? Z
3. Which process does a parent use to duplicate to create a new child process? Fork
4. Which state represents a process that is sleeping until some condition is met? S