Królowie dynastii Jagiellonów:
Aleksander Jagiellończyk (1501-1506)
Syn Kazimierza Jagiellończyka, Wielki Książę Litewski od 1492 r., król Polski od 1501 r. Za jego panowania uchwalono konstytucję nihil novi (1505 r., Radom).
Zygmunt I Stary (1506-1548) - przedostatni z Jagiellonów
Syn Kazimierza Jagiellończyka i brat Aleksandra Jagiellończyka. Wielki Książę Litewski i król Polski od 1506 r. Ożeniony z bardzo aktywną politycznie mediolańską księżniczką Boną Sforzą. Dążył wraz z nią do umocnienia władzy królewskiej. Dwór królewski związał się z kilkoma rodami magnackimi, które w zamian za nadanie dóbr ziemskich i godności miały wesprzeć politycznie władcę. Doprowadził do elekcji vivente rege w (tzn. za życia króla) w 1529 r. Wybrany został jego syn - 9-cio letni Zygmunt August. W konsekwencji z niezadowolenia z polityki królewskiej uformował się szlachecki ruch egzekucyjny.

ruch egzekucyjny - ruch średniej szlachty w połowie XVI w. zmierzający do ograniczenia rosnących wpływów magnaterii

przeprowadzenie lustracji królewszczyzn,
odebranie magnaterii nieprawnie nadanych lub przetrzymywanych królewszczyzn,
przeznaczenie ¼ dochodów monarchy z królewszczyzn (tzw. kwarty) na nowo utworzone stałe wojsko zaciężne służące obronie ziem południowo-wschodnich  - wojsko kwarciane.
Król przyłączył do Polski Mazowsze z Warszawą - ostatnią pozostałość rozbicia dzielnicowego - i przyjął w Krakowie hołd - tzw. hołd pruski, złożony przez księcia Albrechta Hohenzollerna. Państwo było potężne i niezagrożone. Rozpoczynał się wiek złoty.
Zygmunt II August (1548-1572) - ostatni z Jagiellonów
Syn Zygmunta Starego i Bony Sforzy, koronowany za życia ojca w 1529 r., od tego też roku Wielki Książę Litewski. Rządy objął w 1548 r. w 1562 r. na sejmie w Piotrkowie poparł postulaty ruchu egzekucyjnego, gdyż potrzebował zgody posłów na nowe podatki na wojnę w Inflantach. Dążył do utrwalenia związków Polski z Litwą na podstawie unii realnej. Aby przełamać opór litewskich magnatów wcielił do Korony Podlasie, Wołyń, Bracławszczyznę, Kijowszczyznę. 28 czerwca 1569 r. zawarto unię lubelską. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Przyłączył do państwa polsko-litewskiego Inflanty.




Przyczyny unii lubelskiej:

brak następcy Zygmunta Augusta,
ryzyko rozpadnięcia się unii z Litwą po śmierci króla

Skutki/postanowienia unii lubelskiej:

powstanie RP Obojga Narodów,
upodobnienie struktury społecznej obu państw i ich integracja kulturowa,
WSPÓLNIE: monarcha, sejm (rozszerzony w obu izbach o przedstawicieli Litwy),
polityka zagraniczna, moneta,
ODDZIELNIE: wojsko, skarb, urzędy centralne, sprawy sądownictwa.


Królowie elekcyjni:

Pierwsze bezkrólewie - 1572-73.

Funkcję głowy państwa w czasie bezkrólewia pełnił tzw. interrex (był to arcybiskup gnieźnieński - prymas Polski). Za porządek w państwie odpowiadał Marszałek Wielki Koronny.

Tzw. kaptury (konfederacje szlachty) miały zapewniać bezpieczeństwo publiczne w poszczególnych województwach i ziemiach.
W czasie bezkrólewia obradował sejm konwokacyjny - przygotowywał wolną elekcję, określał zasady wyboru monarchy, decydował o porządku prawnym państwa.

elekcja viritim - lekcja, która oznaczała osobisty udział całej szlachty w wyborze króla. Była to pierwsza wolna elekcja; rok 1573. Wybrano Henryka Walezego.

Artykuły henrykowskie - władcy elekcyjni musieli je zaprzysiąc jeszcze przed koronacją. Dokument ten określał najważniejsze zasady ustrojowe RP, w tym regulujące pozycję króla i sejmu.
potwierdzenie wolnej elekcji,
zwoływanie sejmu co 2 lata,
potwierdzenie przywilejów szlacheckich i swobód wyznaniowych,
szlachta mogła wypowiedzieć królowi nieposłuszeństwo a nawet wystąpić zbrojnie (rokosz),
wew. i zew. polityka króla poddana kontroli szlachty,
uzależniony od zgody sejmu decyzje dot. nakładania podatków, zwoływania pospolitego ruszenia, wypowiadania wojny i zawierania pokoju.

Akt Konfederacji Warszawskiej - 1573 r., wprowadzał tolerancję religijną w RP.

Pacta conventa  (łac. układy uzgodnione) - osobiste zobowiązania króla elekta wobec RP i szlachty.







1. Henryk Walezy (1573-74) →

Pierwszy król elekcyjny w Polsce. W ramach pacta conventa zobowiązał się m.in do budowy floty bałtyckiej, spłaty długów poprzednika czy wykształcenia 100 synów szlacheckich w Paryżu na swój koszt.

2. Stefan Batory (1576-86) →

Drugi król elekcyjny. Stłumił bunt Gdańska (wysoka kontrybucja, odebranie przywilejów handlowych). Starał się ograniczyć wpływy ……………….

reformy wewnętrzne:

utworzył Trybunał Koronny i Trybunał Litewski,
piechota wybraniecka (łanowa) - jeden wybraniec z 20 łanów dóbr królewskich miał służyć w armii,
w 1582 r. wprowadził kalendarz gregoriański,
Założył Akademię Wileńską

3. Zygmunt III Waza (1587-1632)
4. Władysław IV Waza (1632-48)
5, Jan Kazimierz Waza (1648-68)
6. Michał Korybut Wiśniowiecki (1669-73)
7. Jan III Sobieski (1674-96)
8. August II Mocny Wettin (1697-1733), od 1694 elektor saski jako Fryderyk August I
9. Stanisław Leszczyński (1704-1709 i 1733-1736)
10. August III Wettin (1733-63)
11. Stanisław August Poniatowski (1764-95) →

Ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów


Mikołaj Zebrzydowski - przywódca rokoszu Sandomierskiego (Zebrzydowskiego), 1606-1609 r.

Jan Zamoyski - kanclerz i hetman wielki koronny. Pokonał arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w bitwie pod Byczyną.

Władysław Siciński - litewski szlachcic, uważany za tego, który pierwszy zerwał sejm wykorzystując liberum veto 9 marca 1652; poseł Siciński nie pozwolił na kontynuowanie obrad ponad czas przewidzianych obrad sejmu, mówiąc „ja nie pozwalam na prolongatę!”. Zaraz po tym opuścił salę.

Jan Amos Komeński - czeski pedagog, filozof, reformator i myśliciel protestancki, senior generalny braci czeskich w latach 1648–1670. Był pomysłodawcą stworzenia jednolitego systemu powszechnego nauczania, a jego koncepcję stały się podstawą rozwoju współczesnych zasad pedagogiki.

Jakub Wujek - polski duchowny katolicki, jezuita, autor przekładu Biblii na język polski.

Stanisław Hozjusz - polski humanista, sekretarz wielki koronny od 1543 roku, jeden z czołowych przywódców polskiej i europejskiej kontrreformacji.

Piotr Skarga - polski jezuita, teolog, kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji.

Albert Hohenzollern - rozwiązał Zakon Krzyżacki, ogłosił się świeckim Księciem Prus, przyjął luteranizm, przejął majątek kościoła (sekularyzacja - “zeświecczenie”). Złożył  hołd lenny Zygmuntowi I Staremu.

Gotthard Kettler - ostatni mistrz zakonu krzyżackiego w Prusach i pierwszy władca księstwa pruskiego;, zagrożony przez cara Iwana IV Groźnego zwrócił się o pomoc do Zygmunta Augusta. Zawarto układ w Wilnie w 1661 r. na mocy którego Kurlandia i Semigalia (poł. cz. Inflant), miały pozostać lennem polsko-litewskim pod dziedzicznym władaniem rodu Kettlerów. Reszta Inflant miała zostać wspólną prowincją Korony i Litwy.

Dymitr Samozwaniec -  rzekomo cudownie ocalały carewicz Dymitr, syn Iwana IV Groźnego. Pojawił się na terenie RP na początku XVII w. i zaczął zgłaszać pretensję do moskiewskiego tronu. Wsparcie polskich magnatów oraz kryzys wew. w państwie rosyjskim pozwoliły mu na objęcie władzy. Wkrótce jednak został zamordowany.

Hetman Stanisław Żółkiewski - hetman wielki i kanclerz wielki koronny. Dowodził w zwycięskiej bitwie pod Kłuszynem (1610 r., wojna pl-ros), wkroczył do Moskwy i zajął Kreml. Zginął z rąk Tatarów w czasie odwrotu spod Cecory (1620 r.)

Hetman Jan Karol Chodkiewicz - podczas wojny polsko-szwedzkiej w Inflantach odniósł zwycięstwo w bitwie pod Kircholmem (1605 r.). Dowodził w zwycięskiej bitwie pod Chocimiem (1621 r.) przeciwko tureckiej armii sułtana Osmana II.

Hetman Stanisław Koniecpolski - hetman polny koronny, współpracownik S. Żółkiewskiego; po bitwie pod Cecorą (1620 r.) dowodził w walkach ze Szwedami o ujście Wisły (zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwą -1627 r. oraz pod Trzcianą - 1629 r.); Cieszył się sławą wybitnego wodza.

Hetman Jerzy Lubomirski - przywódca rokoszu Lubomirskiego 1665 r. Brał udział w bitwie pod Warką. Zasłużył się jako dowódca w czasie potopu szwedzkiego. Przeprowadził najazd na Siedmiogród i zmusił tamtejszego księcia, Jerzego II Rakoczego, do wycofania się z antypolskiej koalicji. Odniósł zwycięstwo pod Cudnowem w 1660 r. (Polska vs Rosja i Kozacy).

Hetman Stefan Czarniecki - w latach 1655-1660 skutecznie prowadził wojnę podjazdową przeciwko Szwedom, których zwyciężył m.in w 1656 r. pod Warką.

Hetman Jan Sobieski - zasłynął jako pogromca Turków, których zwyciężył pod Chocimiem w 1673 r. i - już jako król pod Wiedniem w 1683 r.



Janusz Radziwiłł - hetman wielki litewski, zawarł układ w Kiejdanach (1655) z królem szwedzkim Karolem Gustawem, na mocy którego Wielkie Księstwo Litewskie zostało poddane pod protekcję Szwecji. Uważany jest w polskiej tradycji jako symbol zdrady narodowej.

Stanisław Leszczyński - król Polski w latach 1704–1709 i 1733–1736

Hugo Kołłątaj - pisarz i działacz gospodarczy; opracował plan rozbudowy szkół w całym kraju, który stał się podstawą ustaw KEN.

Canaletto (Bernardo Bellotto) - włoski malarz, autor “Widoków Warszawy”.

Stanisław Konarski - reformator szkolnictwa. Konarski w sposób istotny przyczynił się do modernizacji polskiej oświaty w XVIII w.; jego program opierał się na wzorach niemieckiego oświecenia

Ignacy Krasicki - poeta (przez współczesnych nazywany księciem poetów), biskup warmiński i arcybiskup gnieźnieński.

Stanisław Małachowski - marszałek Sejmu Czteroletniego; jeden z przywódców stronnictwa patriotycznego, zwolennik reform, popierał dążenia mieszczan do rozszerzenia praw polit.; brał udział w pracach nad przygotowaniem Konstytucji 3 maja i zasłużył się w jej uchwaleniu.

Książę Józef Poniatowski - pułkownik, adiutant cesarski. Wojnie polsko-rosyjskiej odniósł zwycięstwo w bitwie pod Zieleńcami 1772 r. Król August Poniatowski, aby upamiętnić ten sukces ustanowił Order Virtuti militari (łac. cnocie wojskowej, jest to najwyższe odznaczenie przyznawane w Polsce za męstwo na polu walki).

Tadeusz Rejtan - szlachcic, poseł, znany z bohaterskiego oporu przeciw zawiązaniu na  sejmie konfederacji, umożliwiającej zatwierdzenie traktatu I rozbioru Polski. Po jego
dokonaniu miał uniemożliwić wyjście sygnatariuszom rozbioru.

Wojciech Bogusławski - dyrektor pierwszego stałego polskiego teatru - Teatru Narodowego w Warszawie

Daty:

1505 - Konstytucja Nihil novi
1515 - podpisanie traktatu wiedeńskiego
1525 -Hołd Pruski
1561 - przyłączenie Inflant do Polski
1569 - Unia Lubelska
1572 - śmierć Zygmunta II Augusta, koniec dynastii Jagiellonów
1573 - Konfederacja Warszawska
1596 - Unia Brzeska
1605 - bitwa pod Kircholmem
1606-1609 - Rokosz Zebrzydowskiego, wojna domowa w RP
1610 - bitwa pod Kłuszynem
1620 - klęska wojsk polskich w bitwie z Turkami pod Cecorą, śmierć hetmana Stanisława
Żółkiewskiego, początek wojny polsko-tureckiej
1621 - bitwa pod Chocimiem
1627 - bitwa pod Oliwą
1655-1660 - potop szwedzki, II wojna północna
1672- oblężenie Kamieńca Podolskiego, początek wojny z Turkami
1673 - bitwa pod Chocimiem
1683 - bitwa pod Wiedniem
1700-1721 - III wojna Północna
1717 - obrady sejmu niemego
1732 - traktat Loewenwolda
1764 - koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego
1768 - 1772 - konfederacja barska
1772 - I rozbiór Polski
1773 - początek obrad sejmu rozbiorowego
1788 - 1792 - obrady sejmu Wielkiego
3.05.1791 - konstytucja 3 maja
1792 - konfederacja Targowicka
1793 - II rozbiór Polski
1794 - powstanie kościuszkowskie
1795 - III rozbiór Polski