Dwie komendy w jednej linijce   ;
passwd – zmiana hasła obecnie zalogowanego użytkownika
whoami – sprawdza nazwe użytkownika obecnie zalogowanego
date – pokazuje obecna pełną datę z godzina (nazwa dnia i miesiąca jest słownie)
date +%R  - pokazuje tylko godzine
date +%x – pokazuje sama date w wersji liczbowej
file /etc/passwd – wyswietla jakiego typu jest plik passwd
cat /etc/passwd – polecenie pozwala zobaczyć zawartość danego pliku, cat file1 file 2, wyswietla zawartość dwóch plikow na raz, pozwala przekierować zawartość do terminala lub innego pliku. (cat wyswietla caly plik na raz w terminalu)
less /etc/passwdd – to co cat tylko wyswietla zawartość w formie stron
head – wyswietla pierwsze 10 linii zawartości pliku // head -n 5 etc/passwd wyswietla 5 linie od góry z pliku
tail – wyswietla ostatnie 10 linii zawartości pliku //tail -n 5 etc/passwd wyswietla 5 linie od dolu z pliku
wc etc/passwd (wyswietla liczbe linii,słów,znaków) wc -l (linie), wc -w (słowa), wc -c (znaki)
history – pokazuje historie wpisywania
ESC+.   pobiera argument z poprzedniej komendy
Skakanie po wierszu polecen:
CTRL+A – początek komendy
CTRL+E – koniec komendy
CTRL+U – usuwa to co jest przed kursorem
CTRL+K – usuwa to co za kursorem
CTRL+LewaStrzałka – skacze do poprzedniego wyrazu w konsoli
CTRL+PrawaStrzalka – skacze do następnego wyrazu w konsoli
CTRL+R – sprawdza w historii uzycie danej komendy

Chapter 3 – zarządzanie plikami z wiersza poleceń
Foldery:
/usr – zainstalowane oprogramowanie, biblioteki, dane tylko do odczytu
/etc – pliki konfiguracyjne system
/var – zmienne specyficzne, pliki dynamicznie zmieniające się takie jak pamięć cache, pliki logów
/run – dane wykonawcze dla procesów włączonych od ostatniego rozruchu. Zawiera ID procesów
/home – folder gdzie użytkownik przechowuje swoje dane personalne i konfiguracyjne swoich programów
/root – folder administratora
/tmp – folder dla plików tymczasowych, pliki które nie zostały zmienione lub zmodyfikowany w ciągu 10 dni są usuwane z tego folderu automatycznie.
/boot – folder zawiera pliki niezbędne do rozruchu
/dev – pliki urządzeń które są używane przez system do dostępu do hardware

pwd – pokazuje pełną ścieżkę folderu w którym się obecnie znajduje
touch – aktualizauje znacznik czasu pliku bez modyfikowania go. Tworzenie pustych plikow do cwiczen
ls – wyświetlanie zawartości, ls -l (wszystkie informajce), ls -la (wszystkie fitry, ukryte pliki tez), ls -R wyswietla rekurencyjnie zawartość wszystkich folderów i tych folderów też, do samego końca zawartość
mkdir – tworzy katalog
mkdir Test{0..10} utworzy 10 katalogow o nazwie Test1, Test2, Test3 itd.
mkdir -p – tworzenie wielu katalogów oddzielonych spacjami w jednej linii
cp asd kopia – kopiuje plik asd do pliku kopia  /jesteśmy w folder1, cp ~/Folder2/plik . (kropka to lokalizacja obecna)
cp -r folder1 folder 2 – kopiuje folder1 z zawartoscia do folderu2.
mv file new-file – zmienia nazwe lub przenosi plik lub katalog
rm file – usuwa plik
rm -r folder – usuwa folder z zawartością
rm -ri folder – usuwa folder z zawartością, ale pyta się nas o każdy podfolder
rmdir – usuwa pusty folderls


Hard Links, Soft Links – wiele nazw wskazuje na ten sam plik
Hard Links – każdy plik na początku ma 1 hard link czyli swoją nazwę, jak tworzymy nowy hard link to tworzymy inną nazwę która wskazuje na ten sam plik. Jak usuniemy jeden hardlink, a drugi zostanie to plik dalej znajduje się w pamięci
ln file.txt /tmp/file-link.txt – tworzymy hard link pliku file.txt w folderze tmp o nazwie file-link.txt (LN)
df – pokazuje system plików
SoftLink – nie jest to zwykły plik, tylko specjalny typ pliku który wskazuje na istniejący plik lub folder, może wskazywać na dwa pliki o różnych systemach plików, może wskazywać na plik albo na folder, nie tylko na zwykły plik
ln -s /tmp   /home/student/tempdir – tworzy softlink folderu tmp w fikderze student o nazwie tempdir

* dowolna ilość znakow
? jeden znak
[abc] dowolny  z tych znakow
[!abc] nie zawiera jednego z tych znakow
[^abc] to samo co wyżej
[[:alpha:]] dowolny  znak z alfabetu
[[:lower:]] dowolny znak maly
[[:upper:]] dowolny znak duzy
[[:alnum:]] dowolny znak liczbowy lub cyforyw
[[:punct:]] dowolny znak do wydruku nie spacja
[[:digit:]] dowolna cyfra od 0 do 9
[[:space:]] dowolny biały znak

Ls a*  wyswietla plik który zaczyna się od a i ma dowolna ilość roznych znakow dalej, ls *a*  zawiera w nazwie znak a
Ls abc??   Wyświetla plik który zaczyna się na (abc) i ma dwa dowolne znaki – czyli ma 5 znakow, ls ???? – plik o 4 znakach
Ls [abc]*  dowolny plik zaczynający się na dowolna litere pomiędzy nawiasem kwadratowym
~ znak tyldy wskazuje na katalog domowy użytkownika
echo służy do wyświetlania wartości znaków. echo raz (wyświetli raz), echo {raz,dwa}.text (wyświetli raz.text dwa.text)
echo plik{1..4}.txt wyświetli plik1.txt  plik2.txt  plik3.txt  plik4.txt
echo plik{a{1,2},b,c}.txt wyświetli plika1.txt plika2.txt plikb.txt plikc.txt
Tworzenie zmiennych przechowujących tekst: siema=op, echo ${siema} wyświetli op, echo {siema} wyświetli {siema}
echo dzis jest ${date +%A} // wyświetli dziś jest poniedziałek

Chapter 4 – korzystanie z pomocy w terminalu

man – komenda zawiera informacje na temat komend, np. man passwd pokaze informacje na temat komendy passwd
man -k
whereis passwd – lokalizuje zrodlo komendy passwd
man tar – tekstowa dokumentacja
pinfo tar
pinfo informacje – poruszamy się  za pomocą strzałek, wybieramy enterem
man –t passwd > passwd.ps    - zapisujemy do pliku informacje z mana
Chapter 5 – tworzenie, przeglądanie i edytowanie plików tekstowych

> zapisywanie informacji do pliku
date  >  /tmp/datka    zapisujemy date do pliku datka
tail -n 100 /var/log   >  /tmp/elo    zapisujemy ostatnie 100 linijek z log do elo

VIM
h lewo
l prawo
k góra
v dół
:wq wychodzi z zapisywaniem
:q! bez zapisywania
i – wprowadzanie danych

CTRL+V – przy zaznaczaniu obszaru


zmienna = hello
echo zmienna – wyświetli zmienna
echo $zmienna – wyświetli hello


Chapter 6 – zarządzanie lokalnymi użytkownikami i grupami

id – informacje o obecnie zalogowanym użytkowniku
id user02 – informacje o użytkowniku user2
ps – procesy
su - user2   przelogowanie uztykownika
su -      przelogowanie na roota
sudo i komenda   uruchamiamy komendę z prawami roota

echo $HOME    wyświetla folder domowy uzytkownika
echo $PATH     wyswietla ścieżkę

useradd user01    tworzy użytkownika ale bez hasla i nie da się na niego zalogowac
passwd user01    tworzymy hasło do niego
usermod    modyfikacja konta użytkownika
-c   dodaje realne imie w komentarzu do konta
usermod -c „uzytkownik1” user01
-g    ustawia grupe podstawowa
sudo usermod –g grupa01 user02
-G    oddzielamy przecinkami, lista grup dodatkowych użytkownika
-a     opcja używana z –G po to żeby nie zamieniać grup dodatkowych tymi ktrore będziemy dodawać tylko je zaktualizujemy
sudo usermod -aG grupa01 user03
-d     określa konkretny katalog domowy dla użytkownika
-m   musi być uzyty z opcją –d      przenosi katalog domowy do nowej lokacji
-s     określa konkretną powłokę logowania
-L     blokuje konto
-U    odblokowuje

userdel user01    usuwa szczegoly z katalogu /etc/passwd ale zostawia katalog domowy tego użytkownika
userdel –r user01   usuwa szczegoly z katalogu /etc/passwd oraz usuwa katalog domowy
sudo groupadd -g 1000 grupa01 // -g ustawia konkretny indenfyfikator 1000
sudo groupadd –r grupa02   // -r tworzy grupe z ID wystepujacym w zakresie podanym w /etc/login.dfs
sudo groupmod -n group002 group02  // -n   modyfikuje nazwe grupy
sudo groupmodd -g 2000 group02  / / zmienia identyifikator grupy GID
sudo groupdel  group02   //usuwa grupe group02

sudo chage -m 0 -M 90 –W 7 –I 14 user02 -  edytuje polityke hasła –m(minimalny wiek) –M(maksymalny wiek) –W(okres ostrzegawczy) –I(okres bezczynności hasła)
chage –d 0 user03   //użytkownik musi zmienić haslo przy następnym logowaniu
chage –I user03  //wyswietla szczegóły przedawnienia hasła
chage –E 2020-01-01 user03  //powoduje ze haslo użytkownika user03 wygasnie w tej dacie
date –d „+45 days”  +%F






Chapter 7 – kontrolowanie dostępu do pliku

r read
w write
x execute (wykonać)
ls –l test
-rw-rw-r--.   – (zwykly plik), d (folder)   l (softlink)
właściciel

+ dodawanie uprawnienia
- odejmowanie uprawnienia
= ustawianie uprawnienia
u – użytkownik
g – grupa
o – pozostali
a – wszyscy

chmod –R   rekurencyjnie ustawia uprawnienia dla plików w całym drzewie katalogów
chmod –R g+rwX  dodajemy uprawnienia dla grupy read oraz write, ten X jest po to, ze jeśli plik ma już execute (x) dla tej grupy to jego uprawnienia są aktualizowane, to znaczy nie traci tego x
chmod go-rw file1    usuwa uprawnienie read i write dla grupy i pozostałych do pliku file1
chmod a+x file2   dodaje uprawnienie wykonania dla wszystkich do pliku file2


chmod 541  -   r-xr----x
chmod 644   -   rw-r--r--    wlasciciel może odczytac i pisac, grupa może odczyt, wszyscy mogą odczyt
chmod 777   rwxrwxrwx

chown student plik   zmiana wlasciciela pliku
chown –R student plik    rekurencyjna zmiana wlasciciela dla drzewa plikow
chown :admins plik   zmienia grupe pliku
chgrp admins plik       zmienia grupe pliku
chown visitor:guest   plik   zmienia wlasciciela oraz grupe pliku
chown :consultants /home/consultants   ustawiamy grupe konsultants dla pliku consultants


specjalne pozwolenie
u+s  (suid) =4 plik zostanie wykonany jako użytkownik który jest jego właścicielem a nie użytkownik który go uruchomił, dla katalogu brak efektu
g+s   (sgid) =2plik zostanie wykonany jako grupa która jest właścicielem pliku
g+s    (sgid)  katalog – pliki które będą utworzone w tym katalogu będą miały ustawione właściciela grupy takie jak ten katalog
o+t   (sticky) =1 dla pliku bez efektu, dla katalogu – użytkownicy z dostępem do zapisu do katalogu mogą usuwać tylko pliki których sa właścicielami, nie mogą usuwać ani wymuszać zapisów w plikach należących do innych użytkowników
chmod 2777  /home/plik    <- używamy tutaj tego g+s
chmod 4777  /home/katalog   <- używamy tutaj tego u+s

umask (user mask) domyslna maska uprawnien katalogow i plikow
zmieniając nasz umask modyfikujemy domyślne uprawnienia
umask 002
plik -rw-rw-r--
katalog drwxrwxr-x
umask 0
plik -rw-rw-rw-
katalog drwxrwxrwx
umask 007
plik -rw-rw----
katalog drwxrwxrwx
umask 027
plik -rw-r-----
katalog drwxr-x---


Chapter 8 – monitorowanie i zarządzanie procesami
Proces-działająca instancja uruchomionego programu wykonywalnego, proces składa się z:
Przestrzeń adresowa przydzielonej pamięci, właności bezpieczeństwa, uprawnienia, jeden lub więcej wątków wykonywania kodu programu, stan procesu.
Istniejący proces (parent) duplikuje własną przestrzeń adresową (fork) by stworzyć nowy proces (child)
Każdy proces ma swoje id o nazwie PID, proces – parent ma PPID. PID oraz PPID są elementami nowego srodkowiska procesu
Stany procesów:
Running
R – proces jest uruchomiony, może wykonywać procedury lub być w kolejce do wykonania
Sleeping
S – proces czeka na pewien warunek lub sygnał
D – nie reaguje na sygnały. Uzywany tylko gdy przerwanie procesu może spowodować nieprzewidziany stan urządzenia
K – identyczny do stanu D ale zmodyfikowany,tak by umożliwić zadanie oczekujące na odpowiedź na sygnał, że należy go zabić (całkowicie wyjść)
I – podzbiór stanu D. Nie można zliczyć procesów gdy obliczanie średniej jest obciążone.
Stopped
T – proces został zatrzymany (zawieszony), zazwyczaj przez sygnał wysłany przez użytkownika lub inny proces. Proces może być wznowiony przez inny sygnał który go powróci do Running
T – proces który jest debugowany jest również tymczasowy
Zombie
Z – Proces potomny sygnalizuje swojemu rodzicowi, gdy wychodzi. Wszystkie zasoby oprócz tożsamości procesu (PID) są zwalniane.
X – Gdy rodzic czyści (zbiera) pozostałą strukturę potomną procesu, proces jest teraz całkowicie zwolniony. Ten stan nigdy nie będzie przestrzegany w narzędziach listowania procesów.
Wyświetlanie procesów:
ps aux   wyswietla wszystkie procesy łącznie z procesami bez kontroli terminala.
ps lax    dostarcza nam więcej technicznych szczegółów
ps –ef   również wyświetla wszystkie procesy
ps   bez zadnych opcji wyświetli procesy z tym samym ID użytkownika na jakim jesteśmy zalogowani

ps wyswietla procesy raz, tak jakby zdjęcie z danego momentu, top na bieżąco pokazuje procesy

sleep 10000 &    uruchamia proces w tle
jobs    sprawdza stan naszych procesow
fg %1   usypia/zatrzymuje proces <- po % jest numer naszego procesu krory możemy podejrzeć komenda jobs
po uruchomieniu tej komendy: CTRL+Z uspi proces a CTRL+C usunie go
ps j   wyswietla procesy z identyfikatoram
bg %1    uruchamia zatrzymany proces

kill -l listuje nazwe i numer wszystkich dostępnych sygnałów
sleep 100 &
sleep 200 &
sleep 1000 &   uruchomione 3 procesy sleep
killall sleep   usuwa wszystkie procesy sleep

uptime   komenda pokazuje obecny czas, jak długo komputer pracuje, ile uzytkownikow jest, aktualne średnie obciążenie
lscpu    komenda pokazuje jak dużo jest procesorow, ogolne informacje o CPU
grep    określa liczbe logiczna procesorow

Chapter 9 – kontrola usług i procesów w tle

Daemons – procesy uruchomione w tle wykonujące różne zadania, zazwyczaj uruchamiane są automatycznie podczas bootowania i pracują do wyłączenia komputera lub wyłączenia ich manualnie.
Nazwy procesów daemonowych często kończą się na literę d.

systemd – zarządca procesów działających w tle (daemons), pozwala uruchomić oraz zarządzać usługami.
W RHEL pierwszym procesem (PID1) jest systemd.
Niektóre funkcje dostarczone przez systemd:
- uruchomienie wielu usług jednocześnie, przez co zwiększają szybkość rozruchu systemu
- uruchomienie procesów na żądanie bez potrzeby oddzielnej usługi
- automatyczne zarządzanie usługami, co może zapobiec długim przerwom w działaniu. Na przykład usługa zależna od sieci nie podejmie próby uruchomienia, dopóki sieć nie będzie dostępna
- metoda wspólnego śledzenia procesów za pomocą grup kontrolnych systemu Linux

systemd używa jednostek do zarządzania różnymi typami obiektów
 - service units mają rozszerzenie .service i reprezentują usługi systemowe – używane to uruchamiania często dostępnych procesów takich jak serwer WWW
- socket units mają rozszerzenie .socket i reprezentują gniazdo komunikacji międzyprocesowej które systemd powinien monitorować. Np. jeśli klient łączy się z gniazdem, systemd włączy proces i przekaże połączenie do niego. Socket units używane są do opóźnienia startu  usługi w trakcie bootowania systemu oraz do uruchamiania rzadziej używanych usług na żądanie
- path units mająrozszerzenie .path i są używane do opóźnienia aktywacji usługi dopóki nastąpi konkretna zmiana systemu plików. To jest często używane dla procesów które używają katalogów buforowania takich jak system drukowania

systemctl   komendą badamy aktualny stan systemu
systemctl –t help   wyświetli dostępne typy jednostek
za pomocą system ctl można skracać nazwy jednostek, przetrwarzać wpisy drzewa i opisy jednostek

systemctl list-units --type=service    wyświetli procesy .service
systemctl list-units --type=socket --all
systemctl bez zadnych argumentów wyświetli zarówno załadowane jak i aktywne procesy
systemctl list-unit-files --type=services       wyświetlenie stanó☺w wszystkich zainstalowanych plików
systemctl status sshd.service    wyswietla status określonej jednostki (ssh.service w tym przypadku)
Stany jednostek:
Loaded – gdy service unit jest załadowana do pamięci
Active – gdy service unit jest uruchomiona i jeśli jest to pokazuje jak długo jest już uruchomiona
Main PID – identyfikator procesu PID, w tym nazwa polecenia
Status – dodatkowe informacje o usłudze

systemctl is-active sshd.service  //sprawdzamy czy dana usługa jest uruchomiona
systemctl is-enabled ssh.service  //sprawdzamy czy dana usługa jest dostępna do startu podczas bootowania
systemctl is-failed sshd.service //sprawdzamy czy dana jednostka nie powiodła się podczas uruchamiania
systemctl --failed --type=service   //pokazuje wszystkie jednostki failed

systemctl start sshd.service //uruchamianie procesu
systemctl start sshd  //nie musimy dodawać tego .service
systemctl stop sshd.service

systemctl restart sshd.service
systemctl reload sshd.service
systemctl reload-or-restart sshd.service

systemctl list-dependecies sshd.service  //pokazuje hierarchiczne odwzorowanie zależności
systemctl mask sendmail.service //maskowanie, nei da się potem uruchomić tego procesu
systemctl unmask sendmail

systemctl enable sshd.service  //usługa uruchomi się przy włączaniu komputera
systemctl disable sshd.serivce  //usulga nie uruchomi się przy włączaniu komputera

systemctl ma opcje: status,stop,start,restart,reload,mask,umask,enable,disable,list-dependecies