Demokracja szlachecka - ustrój Królestwa Polskiego później RP Obojga Narodów, wykształcił się on pod koniec XV wieku. Gwarantował on stanowi szlacheckiemu prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa.

Konstytucja nihil novi - potoczna nazwa konstytucji sejmowej z 1505, poważnie ograniczającej kompetencje prawodawcze monarchy I Rzeczypospolitej. (nic o nas bez nas, nie mozna ustalic prawa bez zgody szlachty).

Elekcja vivente rege - elekcja i koronacja królewskska dokonana za życia poprzedniego króla.

Ruch egzekucyjny - ruch polityczny średniej szlachty w XVI w., w Polsce , którego celem było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska. Reformy te zmierzały do umocnienia państwa i ograniczenia wpływów magnaterii i duchowieństwa.

Wojsko kwarciane - zaciężne oddziały wojskowe, które istniały od 1563 roku w Koronie. dzięki decyzji Zygmunta II Augusta. Nazwa wojsk pochodzi od , czyli czwartej części dochodów z królewszczyzn, które miało wpływać do specjalnego funduszu.

Unia lubelska - porozumienie pomiędzy stanami Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego zawarte 1 lipca 1569 na sejmie walnym w Lublinie. Określana jako unia realna, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba państwa tylko osobą władcy, przez co powstałą RP Obojga Narodów.

Sejm konwokacyjny - takim sejmem kończył się I etap bezkrólewia , ogłaszano na nim konfederację generalną na cały kraj, zatwierdzano skład sądów kapturowych oraz wyznaczano czas i miejsce wolnej elekcji.

Interrex - król tymczasowy, którego powoływano na czas bezkrólewia.

Artykuly henrykowskie - ustawa określająca podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej, ułożona w czasie bezkrólewia 1573;
zaprzysięgana kolejno przez wszystkich elektów, umacniały one pozycje szlachty w państwie, poprzez podpisanie tych artykułów, król uzależniał się od
szlachty.

Pacta conventa - Umowa o charakterze publiczno-prawnym podpisywana w czasie sejmu koronacyjnego przez każdego króla wybranego w drodze wolnej elekcji, osobiste zobowiązania nowo wybranego króla.

Rokosz sandomierski - bunt szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie trwający w latach 1606–1607

Liberum veto - zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach Sejmu do zerwania go i unieważnienia podjętych na nim uchwał.

Oligarchia magnacka - termin używany na określenie etapu w dziejach ustroju I Rzeczypospolitej przypadającego na lata 1660–1764, kiedy to w ramach formalnie funkcjonującej demokracji szlacheckiej faktyczną dominację w państwie uzyskało kilka rodów magnackich lub grupa magnatów dominujących w życiu politycznym państwa.

Folwark szlachecki - istniejący od XII wieku rodzaj wielkiego gospodarstwa rolnego, a od XIV wieku także rolno-hodowlanego, nastawionego na masową produkcję zboża przeznaczonego na zbyt, wykorzystującego pracę pańszczyźnianą chłopów.

Dualizm gospodarczy - dwutorowy rozwój gospodarczy; w nowożytnej Europie polegał na powstaniu w krajach leżących na wschód od Łaby gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (rolnictwo ekstensywne), a na zachód początków gospodarki kapitalistycznej (rolnictwo intensywne)

Arianie - inaczej Bracia Polscy, stanowili najbardziej radykalny odłam reformacji w Polsce. W 1658 r. na podstawie uchwały sejmowej zostali wypędzeni z kraju; emigrowali głównie do Holandii i Siedmiogrodu. Do ruchu przystępowali przedstawiciele wszystkich klas społecznych – zarówno plebsu, mieszczaństwa, jak i szlachty. Podstawą ideologii braci polskich była bowiem zasada braterstwa i równości wszystkich ludzi. Odmawiali oni służby wojskowej i państwowej, opowiadali się za zniesieniem własności prywatnej i kary śmierci oraz za zakazem wojen, byli pacyfistami.

Bracia czescy - ruch religijno-społeczny rozwijający się w Czechach od 1457 r. Jego zwolennicy głosili kult pracy fizycznej, ubóstwa i pogardę dla piastowania wysokich urzędów. Nie godzili się także na udział w wojnie.

Ugoda sandomierska - porozumienie pomiędzy wyznaniami reformowanymi w I Rzeczypospolitej: luteranami, kalwinami oraz braćmi czeskimi zawarte 1570 roku w Sandomierzu. Nie brali w nim udziału bracia polscy. Intencją była wspólna obrona przed kontrreformacją i zaprzestanie walk między różnymi wyznaniami protestanckimi.

Konfederacja warszawska - określenie uchwały podjętej 28 stycznia 1573 r. na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, zawierającej postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej.

Akademia Rakowska - założona w 1602 roku szkoła średnia braci polskich, istniejąca w Rakowie do 1638 roku. Akademia ta nie była szkołą wyznaniową, kształcili się w niej oprócz braci polskich, także protestanci i katolicy.

Unia brzeska - połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Część duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny - powstanie kościoła unickiego.

Kontrreformacja -  ruch w Kościele katolickim zapoczątkowany soborem trydenckim, a zakończony wraz z wojną trzydziestoletnią, zmierzający do uzdrowienia stosunków w Kościele, będący odpowiedzią na reformację.

Zjazd wiedenski - spotkanie trzech monarchów w Wiedniu w 1515, Zygmunta I Starego(król Polski,książe Litwy),brata Zygmunta Władysława II Jagiellończyk(Król Czech i Węgier) i Maksymiliana I Habsburga (Cesarz Niemiec).

Hold pruski - odbył  się 1525 roku w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone, jako lenno Polski, w Księstwo Pruskie.

Sekularyzacja - przejęcie majątków spod władzy kościelnej pod władzę świecką/proces polegający na osłabianiu się wpływów kleru, kościołów lub religii na życie społeczne.

Zakon Kawalerow Mieczoywch - niemiecki zakon rycerski na Inflantach.

Piechota wybraniecka - rodzaj oddziałów wojskowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI-XVIII wieku. Ten rodzaj wojska utworzono za panowania Stefana Batorego 3 marca 1578 roku w Koronie, a na Litwie w roku 1595. Piechota wybraniecka składała się z chłopów, po jednym z 20 łanów, w dobrach królewskich.

Dymitrady - nazwa interwencji zbrojnych części polskiej i litewskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy Carstwa Rosyjskiego w czasie wielkiej smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie moskiewskich pretendentów podających się za syna Iwana Groźnego.

Walka o dominium Maris Baltici - seria konfliktów politycznych i zbrojnych w okresie od 1558 do 1583 roku między państwem polsko-litewskim  , a Szwecją, Danią i Carstwem Rosyjskim o panowanie na morzu i ziemie zakonu inflanckiego (zakonu Kawalerów Mieczowych).

Potop szwedzki - najazd Szwecji na Rzeczpospolitą w latach 1655-1660 będący jedną z odsłon II wojny północnej. Formalnie zakończył go pokój w Oliwie zawarty w 1660. Potop szwedzki był jedną z odsłon wojen prowadzonych przez Szwecję, która dążyła do całkowitej dominacji nad Morzem Bałtyckim, wynikiem czego były wcześniejsze wojny z Polską o ujście Wisły i Inflanty. Konflikt miał również swoje korzenie w sporze o tron Szwecji w obrębie dynastii Wazów, do czego zgłaszali pretensje królowie polscy z tej dynastii.

Traktat w Buczaczu - traktat pokojowy, podpisany w październiku 1672 w Buczaczu pomiędzy Imperium Osmańskim i Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Układ oddawał południowo wschodnie rubieże Polski we władanie tureckie.

Odsiecz wiedeńska - Bitwa stoczona 12 września 1683 pod Wiedniem między wojskami polsko-cesarskimi pod dowództwem króla Jana III Sobieskiego a armią Imperium Osmańskiego pod wodzą wezyra Kara Mustafy. Bitwa była przełomowym wydarzeniem w wojnie – zakończyła się klęską Osmanów, którzy od tej pory przeszli do defensywy i przestali stanowić zagrożenie dla chrześcijańskiej części Europy.

Wielka wojna północna - wojna pomiędzy Szwecją a Rosją, Saksonią oraz Danią w latach 1700-1721 toczona na ziemiach Rzeczypospolitej. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.

Familia (stronnictwo hetmańskie) - nazwa stronnictwa powstałego w połowie XVIII wieku, zgrupowanego wokół magnackich rodów Czartoryskich i Poniatowskich, dążącego do wprowadzenia reform społeczno-ustrojowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Prawa kardynalne - są to ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 w Warszawie na sejmie, zwanym „Repninowskim”, obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem. Gwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały możliwości się zmienić – były stałe.

Konfederacja barska - zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku, z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: kurateli Rosji, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie dysydentom. Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.

Szkoła Rycerska - pierwsza w Rzeczypospolitej szkoła państw. zał. 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przeznaczona głównie dla ubogiej młodzieży szlacheckiej, była utrzymywana przez skarby: kor. i litew.; miała za zadanie przygotowywać młodzież do służby wojsk. i do urzędów cywilnych, wychowując ją w duchu miłości i poświęcenia dla kraju.

Rada Nieustająca - najwyższa władza administracyjna powołana w 1775 przez sejm rozbiorowy,rada Rada kierowała administracją, przygotowywała projekty ustaw, kontrolowała przestrzeganie prawa i dawała jego wiążącą interpretację; miała ograniczyć władzę króla i przeciwstawić się reformom.Była jednak znienawidzona jako narzędzie i domena wpływów rosyjskich, i nazywana Zdradą Nieustającą

Obiady czwartkowe - cotygodniowe zebrania literacko-naukowe, organizowane na wzór paryskich salonów literackich, od 1771 z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego

KEN - centralny organ władzy oświatowej, zależny tylko od króla i Sejmu, powołany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

Kuźnica Kołłątajowska - nazywamy lewicową stronę nieformalnego zgrupowania polityków dążących do przeprowadzenia reform w okresie tzw Sejmu Wielkiego.Owo  zgromadzenie to tzw.obóz reform, do którego przynależeli liczni działacze społeczni i polityczni,publicyści,literaci i intelektualiści skupieni wokół osoby Hugona Kołłątaja.(1789-1792)

Uniwersał połaniecki - akt prawny wydany przez Tadeusza Kościuszkę 7 maja 1794 w okolicach miasta Połaniec, mający w założeniu poprawić dolę chłopów, aby zaangażować chłopów do powstania W myśl tego dokumentu, chłopi mieli otrzymać wolność osobistą i prawo do opuszczania wsi po uregulowaniu wszystkich powinności. Zmniejszano im także wymiar pańszczyzny. Zapewniono im nieusuwalność z ziemi i pozwolenie na uczestniczenie samodzielnie w sądach w niektórych wypadkach.

Kosynierzy - żołnierze pieszych formacji ochotniczych i milicyjnych tworzonych na zasadzie pospolitego ruszenia, którzy uzbrojeni byli w kosy bojowe.

Stańczcyk - błazen nadworny Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta.

Konfederacja targowicka - spisek magnacki w celu obalenia Konstytucji 3 maja 1791, poparty przez znaczną część szlachty, zawiązany w 1792 w Petersburgu pod patronatem cesarzowej Katarzyny II.

Podwójna elekcja - polegała na wyborze spośród pretendentów do tronu dwóch kandydatów, popieranych przez dwa różne obozy. W Polsce pierwsza podwójna elekcja nastąpiła przy wyborze Stefana Batorego, którego kontrkandydatem był Maksymilian II Habsburg.

Komisje dobrego porządku - instytucje kolegialne zajmujące się podporządkowaniem spraw większych miast królewskich Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego;

Virtuti Militari - najwyższe polskie odznaczenie wojenne, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Ustanowione przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1792 r.

Order Orła Białego - najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych.