I. Wojny religijne w XVI wieku.

1.Początek reformacji w Niemczech.
Początek reformacji w Niemczech miał miejsce na początku XVI wieku a zapoczątkował go w 1517r. doktor teologii Marcin Luter przybijając do drzwi świątyni w Wittenberdze 95 tez potępiających handel przez Kościół Katolicki odpustami. Kościół w zamian za przekazanie wysokich sum pieniężnych darował kary za grzechy.

2. Powstanie chłopskie
Powstanie chłopskie wybuchło w roku 1524 i objęło południowe Niemcy i część Austrii. Jego uczestnicy domagali się m.in. wolnego wyboru proboszczów oraz ograniczenia dziesięcin i innych opłat. Powstanie zakończyła przegrana przez chłopów bitwa 15 maja 1525r. pod Frankenhausen.

3. Pokój w Augsburgu.
Cesarz Karol V zwołał w Augsburgu sejm który we wrześniu 1555r. uchwalił warunki pokoju religijnego. Przyjęto wówczas obejmującą katolików i luteran zasadę "czyj kraj, tego religia". Reformacja przyczyniła się do dalszego rozbicia wewnętrznego Rzeszy, zwiększając uprawnienia poszczególnym władcom do decydowania o wyznaniu poddanych.

4. Noc św. Bartłomieja.
Tzw. noc św. Bartłomieja miała miejsce z 23 na 24 sierpnia 1572r. na służącym pojednaniu ślubie hugenota Henryka de Bourbon, króla Nawarry z katoliczką Małgorzatą de Valois, siostrą króla Francji. W trakcie wesela na rozkaz królowej Katarzyny Medycejskiej zaproszeni hugenoci zostali zamordowani, co spowodowało upadek autorytetu królewskiego we Francji, oburzenie na dworach europejskich i doprowadziło do kolejnych konfliktów.

5.Edykt nantejski.
Edykt nantejski wydał w 1598r. król Francji Henryk IV de Bourbon wprowadzając pełną wolność wyznania dla hugenotów oraz daleko posuniętą swobodę kultu religijnego. Dzięki niemu zakończono wojny religijne we Francji.

6. Kościół anglikański.
Kościół anglikański został stworzony w 1534r. przez skłóconego z papiestwem króla Anglii Henryka VIII. Był to odrębny kościół państwowy w którym najwyższą władzę zwierzchnią z prawem mianowania biskupów sprawował król lub królowa.
















II. Europa w XVII wieku.

1. Powstanie Republiki Zjednoczonych Prowincji.

Republika Zjednoczonych  Prowincji powstała w efekcie  wojen religijnych, została założona w roku 1581 przez 7 protestanckich prowincji północnych Niderlandów.  Republika uzyskała niepodległość i stała się potęgą ekonomiczną.

2. Wojna trzydziestoletnia.

Wojna trzydziestoletnia miała przede wszystkim charakter religijny. Zapoczątkowana została przez konflikt między katolikami a protestantami. Poza aspektem religijnym o jej przebiegu w duży stopniu zadecydowały kwestie polityczne. Wojna wybuchła w 1618r. od tzw. defenestracji praskiej   i trwała do 1648r.  Wojnę zakończyło zawarcie pokoju westfalskiego.  W wojnie brało udział większość państw europejskich, zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej.  Wojna przyniosła Europie ogromne straty w ludności zarówno biorącej udział w walkach jak i cywilnej.

3. Karakol, tercios, brygada niederlandzka, armia nowego wzoru.

Karakol był to sposób prowadzenia walki. Charakteryzował się tym, że uzbrojona w pistolety i rapiery rajtaria ( formacja jazdy ) podjeżdżała do nieprzyjaciół ostrzeliwała ich z pistoletów a następnie oddalała się w celi załadowania pistoletów.

Tercios były to oddziały piechoty liczące od 1,5 do 3,2 tys. żołnierzy.  W skład formacji wchodzili tworzący czworoboki pikinierzy  oraz osłaniający ich muszkieterzy. Oddziały ustawiane były w szachownicę aby się wzajemnie wspierać.  Charakteryzował się dużą wytrzymałością jednak trudno było nim manewrować i w pełni wykorzystać ognia muszkieterów.

Brygada niderlandzka składała się  z pikinierów i muszkieterów. Podzielona była na sześć batalionów ustawionych w trzech liniach w szachownicę.  Ten płytki szyk miał duża siłę i umożliwiał  łatwe manewrowanie.

Armia nowego wzoru powstała w Anglii, charakteryzowała się tym, że jej główna siłą uderzeniową stanowiły oddziały jeźdźców znanych "żelaznobokimi". Potrafiły one wygrać bitwę w wyniku śmiałej szarży. Cechował ich fanatyzm religijny i surowa dyscyplina.

















III. Armia polska za pierwszych królów elekcyjnych.

1. Armia polsko-litewska.

W na początku  XVI do obrony Rzeczpospolitej wykorzystywano przede wszystkim pospolite ruszenie szlachty pozwalające powołać pod broń nawet 50 tys. ludzi. Na Litwie siły te nazywano służbą ziemską i mogły liczyć nawet 30 tys. żołnierzy.  W latach 60 XVI wieku  wprowadzono wojsko kwarciane utrzymywane z zysków z dzierżawy dóbr królewskich. Składało się z 3 tys. jeźdźców i 1 tys. piechurów.  W 1578 król Stefan Batory zreformował piechotę tworząc piechotę wybraniecką.  Zgodnie z uchwałą sejmu z każdych 20 łanów dóbr królewskich w Koronie miał zostać wystawiony jeden żołnierz. Wybrańcy wyposażali się na własny koszt za to zwalniano ich z pańszczyzny i podatków. Od 1595 roku postanowienia te dotoczyły również Litwy.

2.Sekularyzacja Inflant.

W 1561 r.  w wyniku układu z Wilna wielki mistrz Zakonu  ogłosił sekularyzację swojego państwa w Inflantach i złożył hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi II Augustowi. Inflanty zostały włączone do Królestwa Polskiego, a Kurlandia i Semigalia stały się lennem Polski i Litwy. Sekularyzacja zwana inaczej zeświecczeniem polegała na  przejęciu urzędów wszelkich uprawnień i majątku spod władzy kościelnej i przekazanie ich władzom świeckim. Przekształcenie państwa zakonnego w państwo świeckie.

3. Husaria , lisowczycy.

Husaria wywodziła się z lekkiej najemnej jazdy rekrutowanej spośród  Serbów i Węgrów, zwanej chorągwiami rackimi.  Żołnierze ci walczyli "po usarsku", czyli za pomocą kopii i szabel.  Do ochrony służyły im tylko tarcze. Na oddziałach tych wzorowano ciężką jazdę polską.  Formacja ta była bardzo uniwersalna . Szarże husarii skutecznie przełamywały linie wroga i przesądziły o  zwycięstwach w wielu bitwach.  Charakterystyczną cechą husarów była zbroja husarska, kopie i skrzydła przypinane do pleców lub siodeł.

Lisowczycy byli bractwem żołnierskim, zorganizowanym w chorągwie dowodzone przez rotmistrzów.  Formację tworzyło od 1,5 do 20 tys. żołnierzy stanowionych lekka jazdę.  Główną ich zaletą było szybkie przemieszczanie i prowadzenie działań pojazdowych.  Znani byli z męstwa ale także z braku dyscypliny i okrucieństwa. Pierwszy raz sformowani zostali w roku 1607r. przez Aleksandra Lisowskiego i służyli  Dymitrowi I Samozwańcowi.