Mechanizm berliński - procedura związana z problematyką bezpieczeństwa międzynarodowego ustanowiona
w 1991 w ramach KBWE. Mechanizm ten może być zainicjowany w razie sytuacji kryzysowej, która jest
następstwem pogwałcenia jednego z postanowień "Aktu Końcowego" lub wydarzeń zagrażających pokojowi,
bezpieczeństwu i równowadze. Procedura ta stała się pierwszym wyjątkiem odstąpienia od powszechnej w
ramach KBWE/OBWE zasady konsensusu.

Mechanizm zakłada, że jedno z państw członkowskich zwraca się z prośbą o wyjaśnienia dotyczące zaistniałej
sytuacji. Przewidziany tryb udzielenia odpowiedzi wynosi 48 godzin. Gdy kryzys nie zostanie zażegnany,
państwo, które zainicjowało procedurę otrzymuje prawo zwołania posiedzenia kryzysowego Wysokiej Rady -
o ile uzyska poparcie 12 innych państw członkowskich. Spotkanie takie musi być zorganizowane w terminie
2-3 dni. Rada może wówczas uchwalić stosowne rekomendacje lub też zwołać specjalne posiedzenie Rady
Ministerialnej.

W rzeczywistości możliwości działania OBWE w opisanym przypadku pozostają jednak ograniczone,
zważywszy na fakt, że zarówno Wysoka Rada, jak i Rada Ministerialna mogą podejmować decyzje wyłącznie
w oparciu o zasadę jednomyślności. Mechanizm berliński jest zatem przykładem procedury całkowicie
nieskutecznej - potwierdziła to próba sięgnięcia po niego w wypadku konfliktu w Jugosławii, gdy uchwalenie
wszelkich środków działania wobec niej zostało zablokowane przez samą Jugosławię.

Mechanizm wiedeński

1. Rząd może domagać się odpowiedzi od innego rządu na przedstawione mu pytania, „zażalenia”
związane z prawami człowieka; pisemna odpowiedź powinna zostać przedstawiona w ciągu 10 dni.

2. Z inicjatywy jednego rządu może dojść do spotkania z przedstawicielami innego rządu (który musi
wyrazić na to zgodę); celem spotkania jest rozpatrzenie i znalezienie rozwiązań w konkretnych
przypadkach naruszeń w dziedzinie praw człowieka; spotkanie powinno mieć miejsce w ciągu 1
tygodnia od daty wystosowania prośby o spotkanie.

3. Rząd zainteresowany konkretnym przypadkiem czy sytuacją może poinformować kanałami
dyplomatycznymi inne rządy o przebiegu swoich rozmów z przedstawicielami państwa, w których
niepokojąca sytuacja miała miejsce.

4. Rząd może przedstawić informację o powodach swojego zaniepokojenia oraz o przebiegu
dwustronnych rozmów na wszystkich forach i spotkaniach OBWE, m. in. na Stałej Radzie OBWE.

Mechanizm moskiewski

1. Wysłanie misji ekspertów (za zgodą państwa, do którego miałaby się udać), której celem miałoby być
ułatwienie rozwiązania konkretnego problemu z zakresu praw człowieka.

2. Wysłanie misji sprawozdawców (bez zgody państwa zainteresowanego) z zadaniem ustalenia faktów
dotyczących danych problemów praw człowieka i sformułowaniem sugestii ich rozwiązania; w tym
przypadku potrzebna jest inicjatywa 6 państw uczestniczących.

3. W przypadku szczególnie poważnych naruszeń praw człowieka możliwe jest uruchomienie misji
sprawozdawczej, bez zgody państwa, którego to dotyczy (włącznie z pominięciem wcześniejszych
stadiów mechanizmu); potrzebna jest wtedy inicjatywa 10 państw.

W przypadku spraw spornych dotyczących mniejszości narodowych podstawowym instrumentem OBWE
jest Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych (HCNM) jako „instrument dyplomacji prewencyjnej
i wczesnego ostrzegania”. Jego zadaniem jest zapobieganie konfliktom w sytuacji napięć międzyetnicznych
w możliwie najwcześniejszym stadium. Działa poufnie i niezależnie od wszystkich stron zaangażowanych w
konflikt. Komisarz może gromadzić informacje z różnych źródeł, a także złożyć wizytę w każdym z państw
uczestniczących w celu uzyskania odpowiednich informacji z pierwszej ręki. W czasie wizyty może omawiać
istniejące problemy z zainteresowanymi stronami.

Jeśli, zdaniem HCNM, napięcia dot. kwestii mniejszości narodowych wyjdą poza stadium wczesnego
ostrzegania, to formalnie zwraca on Stałej Radzie uwagę na problem. W stadium wczesnego ostrzegania
Komisarz konsultuje się z Przewodniczącym OBWE przed wizytą w państwie uczestniczącym, a po jej
zakończeniu jest zobowiązany przekazać mu ściśle poufny raport zawierający zgromadzone dane i informacje

dotyczące zaawansowania jego działań w danej sprawie.