e-vlada-1kol

ПРВО
Вовед
 Е-Влада	-	(електронска	влада,
електронско	управување,	дигитална
влада	или	дигитално	управување	и
сл.),	се	појавува	како	засебна	област	во
науката	за	информациските	системи
кон	крајот	на	1990-тите	години
 Исто	како	и	e-Бизнис,	терминот	еВлада	се	појави	како	последица	на
појавата	на	Интернетот.
1
Вовед
 е-Влада	(electronic	government	или	governance,	e-Gov,
digital	government,	online	government	или
transformational	government)	претставува	употреба	на
информациската	и	комуникациската	технологија	со	што
се	овозможув	поефикасно	и	поефективно,
партиципативно	управување,	со	зголемување	на:
◦ Ефикасноста	-	се	олеснува	и	забрзува	пристапот	кон
услугите	кои	ги	нуди	власта
◦ Транспарентноста	-	се	овозможува	поголем	пристап	на
јавноста	до	информациите
◦ Одговорноста	-	ја	прави	власта	поодговорна	кон	граѓаните,
кон	приватниот	сектор	и	кон	другите	чинители	во	јавниот
сектор,	и
◦ Партиципативноста	-	овозможува	што	повеќе	граѓани	да
учествуваат	во	политичките	процеси.
2
Вовед
 Начинот	и	степенот	на	употреба	на
информациските	технологии	во	приватниот	и	во
јавниот	сектор	има	значителни	разлики.
 Приватниот	сектор	во	развиените	држави	-
пофлексибилен	и	поотворен	за	новите
иницијативи	и	новите	технологии
 Информациската	технологија	веќе
трансформирала	цели	индустрии	и	цели	пазари
во	приватниот	сектор
◦ Музичка	индустрија
◦ Патувања
◦ Филмови	за	домашно	гледање
◦ Весници
◦ Продажба	на	книги
3
Вовед
 Во	приватниот	сектор:
◦ масовното	производство	->
персонализацијата	и	кастомизација
◦ индустриско	производство	->
индивидуален	избор	и	персонализирани
услуги
4
Вовед
 За	разлика	од	тоа,	јавната	администрација,	како	еден	од
главните	чинители	во	јавниот	сектор	не	се	промени	многу:
◦ вертикален	тек	на	информации
◦ ригидни	практики,
◦ строга	поделба	на	трудот
 Сè	поголемата	динамичност	и	комплексност	на	општеството	->
зголемување	на	бројот	на	вработени	->	уште	погломазна	и
уште	потешко	управлива.
 Сè	до	скоро,	главната	задача	на	ИТ	во	јавната	администрација
-	софтверски	да	ги	кодира	постоечките	застарени	процедури	и
да	ги	извршува	на	големи	компјутери.
 Сега	-	и	да	ја	автоматизира	интеракцијата	и	комуникацијата
меѓу	јавната	администрација	и	останатите	актери	во	јавниот
сектор,	значи	да	комуницира	и	со	надворешниот	свет
5
Вовед
 Оттаму,	може	да	се	каже	дека	науката	за
информациските	системи	многу	повеќе	го	следеше
развојот	на	информациската	технологија	во
приватниот	сектор,	и	научните	дела	и	теориите	кои
се	занимаваат	со	употребата	на	информациските
технологии	и	Интернетот	се	далеку	побројни	за
приватниот,	отколку	за	јавниот	сектор.
6
Вовед
 Терминот	е-Влада	се	појави	некаде	кон	крајот	на	1990-тите
години,	но	историјата	на	информациската	технологија	во
владините	организации	може	да	се	следи	уште	од	почетоците
на	историјата	на	компјутерите.
 	Литературата	за	„ИТ	во	владата“	се	појавува	во	1970-тите
години,	меѓутоа,	во	неа	се	зборува	за	употреба	на	ИТ	внатре
во	рамките	на	владините	организации.
 Новите	трудови	го	обработуваат	и	подрачјето	на	надворешна
употреба	(на	пример	услуги	кон	граѓаните	или
претпријатијата).
 Затоа,	двата	аспекти,	внатрешниот	и	надворешниот,	треба	да
се	земат	предвид	како	основа	за	истражување	во	полето	на	еВлада.
 Значи,	теоријата	за	е-Влада	се	занимава	не	само	со	нудење	на
услугите	кон	граѓаните	или	претпријатијата,	туку	и	со
организациските	промени	внатре	во	државните	организации	и
институции	кои	би	овозможиле	ефективна	примена	на	еВлада. 7
Вовед
 Голем	број	на	проекти	од	областа	на	е-Влада	се	започнати	во	многу
земји	во	светот.	Направени	се	многу	обиди	за	проценка	на	развојот	на
е-Влада	базирани	врз	овие	проекти.	Анализите	се	однесуваат	на
географските	подрачја	(Европска	Унија,	САД,	Естонија,	областа
Азија-Пацифик...)	или	на	областите	на	примена	(е-Влада,	eЗдравство,	e-Демократија,	e-Гласање…).
 Научните	трудови	главно	ги	покриваат	анализите	на	развиените
земји,	додека	со	земјите	во	развој	најчесто	се	занимаваат	големите
светски	организации	како	Светска	Банка	или	Обединетите	Нации.
 Во	развиените	земји	се	поставуваат	генерални	тези,	се	формулираат
општи	теории,	се	водат	дискусии	и	дебати,	се	анализираат
трендовите	во	ИТ	и	слично.	Во	земјите	во	развој	повеќе	се	прават	ad
hoc	анализи	и	дескрипции	на	состојбата,	и	се	применуваат	готови
модели	од	развиените	земји.	Сепак,	овие	две	перспективи	не	смеат
одделно	да	се	разгледуваат.	Овие	две	перспективи	конвергираат	во
единствена	научна	област	која	се	занимава	со	информациските
системи	и	информациската	технологија	во	јавниот	сектор	во	кој	се
концентрирани	најголемиот	број	прашања	врзани	со	управувањето	и
е-Влада.
8
Вовед
 Јавниот	сектор	е	составен	од	голем	број
организации	и	различни	видови	процеси.
Подрачјата	во	кои	работат	овие	организации
се	исто	така	многу	разновидни:	од	комунални
услуги,	преку	социјална	заштита,
образование,	здравство,	локални
организации,	се	до	активностите	на
министерствата	за	одбрана	или	за	внатрешни
работи.	Постои	заеднички	потенцијал	за
рационализација	на	процесите	со	помош	на
информациската	технологија	како	алатка	во
сите	тие	подрачја.
9
Вовед
 Дефинирањето	на	е-Влада	како	специфично	научно	поле	бара	нови	 комбинации	на	области	кои	традиционално	не	спаѓаат	во	областа	на
информациските	системи.	Научниците	се	согласуваат	дека
истражувањата	треба	да	бидат	фокусирани	кон	власта	и	нејзиното
управување	и	комбинацијата	со	информациските	системи	и
информациската	технологија.
 Треба	да	се	истражи	и	унапреди	улогата	на	власта	во	дифузијата	на
технологијата,	електронското	функционирање	на	администрацијата,
и	употреба	на	информациските	технологии	за	зголемување	на
партиципацијата	на	граѓаните.
 Потоа,	на	проблемот	треба	да	му	се	пристапи	земајќи	предвид	што
повеќе	аспекти.	На	пример,	кога	се	разгледува	интероперабилноста
меѓу	поодделни	сектори	во	рамките	на	една	организација,	не	треба
да	се	вклучат	само	технички	прашања	како	интегритетот	на
податоците,	кои	се	прашања	кои	се	однесуваат	на	која	било
организација,	туку	да	се	разгледа	и	приватноста	на	податоците	во
смисла	на	природата	на	односот	меѓу	владата	и	граѓаните.	Исто	така,
улогата	и	методите	на	управувањето	треба	да	се	разгледуваат	и	во
светлината	на	„е“	од	е-Влада,	односно	од	аспект	на	информациските
системи	и	на	информациските	технологии.
10
Вовед
 Терминот	е-Влада	е	денес	во	широка	употреба.
Достапни	се	бројни	публикации	кои	пренесуваат
искуства	од	полето	на	практиката.	Научниот
пристап,	пак,	вклучува	бројни	конференции,
повеќе	нови	специјализирани	стручни	списанија	и
многу	написи	во	етаблирани	списанија	од
поопшта	тематика.
 Но,	е-Влада	е,	сепак,	младо	научно-истражувачко
подрачје	со,	сè	уште,	нерасчистени	дефиниции	на
опфатот	и	на	суштината	(core),	и	непотполно
развиена	соработка	со	други	дисциплини	кои	го
истражуваат	современото	управување	и	јавниот
сектор.
11
Вовед
 Живееме	во	комплексни,	динамични	и
разновидни	општества.	Денес,	речиси	сè
што	прави	власта	вклучува	поголем	број
институции,	повеќе	нивоа	на	власт	и
бизнис	секторот	или	граѓанското
општество.
 Затоа	денешното	„мрежно	општество“
бара	системски,	вмрежен	пристап	и
промени	на	текот	на	информациите	и	на
процесите.
 Е-Управување	наспроти	е-Влада
12
Вовед
 Денешните	информациски	технологии	можат	да	одиграат
пресудна	улога	во	решавањето	на	проблемите	на	модерната
јавна	администрација,	менувајќи	го	начинот	како	одиме	на
работа,	како	ги	плаќаме	даноците,	како	го	регистрираме
претпријатието,	како	функционира	здравството,	или	како	учат
децата.
 За	да	се	направи	тоа,	секако,	треба	да	се	смени	и	перцепцијата
за	местото	и	улогата	на	ИТ	во	современото	општество.
 Во	САД	во	1990-тите,	а	во	Република	Македонија	во	2007-2008
година,	голем	број	на	компјутери	беа	поставени	во
училиштата	без	да	се	промени	начинот	на	предавање	на
наставниците,	и	компјутерите	се	користеа	како	електронски
табли.
 е-Образование	треба	да	го	промени	начинот	на	кој	учат
децата,	да	ја	промени	дефиницијата	на	училиштето.	Потребен
е	мултидисциплинарен	пристап,	дебата	и	барање	одговори	на
многу	прашања,	а	алатките	за	спроведување	на	новиот	начин
на	мислење	се	веќе	тука.
13
Вовед
 Сликовито	прикажано,	јавната	администрација	создадена	за
Индустриската	ера	не	може	да	се	приспособи	кон
Информациската	ера.	На	софтверски	јазик	кажано,	време	е	да
се	направи	„upgrade“	на	Government	1.0		во	Government	2.0,
секако,	со	помош	на	информациската	технологија.
 Прашањето	на	кое	што	бараме	одговор	е	како	развојот	на
теоријата	и	стратегиската	примена	на	информациските
системи	и	на	информациската	технологија	во	јавниот	сектор,	и
особено	на	е-Влада,	може	да	придонесат	кон	сеопштиот	развој
на	државата.
 За	таа	цел	се	истражуваат	и	образложени	се	најважните
теории	од	оваа	област,	и	во	недостиг	на	доминантна	светска
теорија,	се	прави	обид	теоријата	на	Henderson	и	Venkatraman,
како	клучна	теорија	за	примена	на	информациската
технологија	во	приватниот	сектор,	да	се	приспособи	за	јавниот
сектор.
14
Вовед
 Прашање	од	особен	интерес	е	состојбата	на
информациската	технологија	и	е-Влада	во
јавниот	сектор	во	Република	Македонија.
 Во	врска	со	тоа	се	анализираат	успешните
приказни	во	светот,	како	Естонија,	Словенија,
Европската	Унија	и	други	земји,	и	се
анализира	степенот	до	кој	може	тие
стратегии,	светските	модели,	практики	и
искуства,	да	послужат	како	пример	за
формулирање	и	имплементација	на	една
сеопфатна	стратегија	за	е-Влада	во	Република
Македонија	како	двигател	на	развојот	на
државата.
15
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Иако	двата	термини	(ИС	и	ИТ)	често	се	користат	како
синоними,	односно,	често	се	заменуваат	еден	за	друг,
тие	се	разликуваат	по	содржината.	Информациските
системи	постоеле	во	организациите	долго	пред	појавата
на	информациската	технологија,	дури	и	денес	постојат
информациски	системи	во	организациите	без	присуство
на	информациска	технологија.
 По	дефиниција,	информациски	систем	претставува
систем	од	луѓе,	податоци	и	активности	кои	ги
процесираат	податоците	и	информациите	во	една
организација,	вклучувајќи	ги	мануелните	и	автоматските
процеси.	Вообичаено,	поимот	се	употребува	како
синоним	за	компјутерски	информациски	систем,	кој	е
само	информационо-технолошка	(ИТ)	компонента	на
информацискиот	систем	(ИС).
16
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 UKAIS	(UK	Academy	of	Information	Systems)	ги	дефинира
информациските	системи	како	средства	преку	кои	луѓето	и
организациите,	со	помош	на	технологијата,	прибираат,
процесираат,	складираат,	користат	и	пренесуваат
информации.	Областа	на	студии	на	ИС,	како	што	е	дефинирана
од	UKAIS,	вклучува	студии	на	теоријата	и	практиката	кои	се
однесуваат	на	општествените	и	технолошките	феномени,	кои
го	детерминира	развојот,	употребата	и	ефектите	на
информациските	системи	во	организацијата	и	општеството.
 Mingers	вели	дека	„ИС	се,	всушност,	дел	од	многу	поширока
област	на	човековиот	јазик	и	комуникациите,	и	ИС	ќе	бидат	во
процес	на	континуиран	развој	и	промени	како	одговор	на
технолошките	иновации	и	заемната	интеракција	со
општеството	како	целина.“
17
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Според	друга	дефиниција,	„информациски	систем	е
збир,	колекција	од	хардвер,	софтвер,	луѓе,	процедури	и
податоци.	Сите	наведени	елементи	функционираат
заедно	како	еден	систем,	со	цел	да	се	обезбедат
информации	кои	се	од	суштинско	значење	за
управувањето	со	организацијата.“
 „Информациските	системи	бележат	сè	што	се	случува	во
организацијата,	ги	обработуваат	податоците	и
информациите	и	на	тој	начин	им	помагаат	на	луѓето	на
различните	нивоа	на	организираност	да	ги	зголемат
своите	знаења	и	да	донесуваат	подобри	одлуки.	Затоа
често	се	вели	дека	информациските	системи	се	сенката
на	претпријатието.“
18
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Некои	дефиниции	јасно	содржат	и	очекувања	од
употребата	на	информациски	системи	за	подобрување
на	животот	и	работата	на	луѓето.
 	Така,	Checkland	забележува	дека	ИС	постои	да	им	служи,
да	им	помага	или	да	ги	поддржува	луѓето	во	нивните
активности	во	реалниот	свет.	Тој	тврди	дека	за	да	се
креира	систем	кој	ефективно	ги	поддржува	корисниците,
прво	треба	да	се	концептуализира	што	е	тоа	што	треба
да	се	поддржи	(ИС),	бидејќи	начинот	на	кој	тоа	ќе	се
опише	ќе	диктира	како	тоа	да	се	поддржи	(ИТ).
 Или,	како	што	се	наведува	кај	Rapp, улогата	на	ИТ	е	да
овозможи	корисникот	да	го	прави	подобро	она	што	веќе
го	прави	добро	(она	што	на	јазикот	на	менаџмент
литературата	се	нарекува	‘enhance	core	competencies’).
19
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Некои	дефиниции	се	посеопфатни,	како	на	пример
дефиницијата	на	ITAA	(Information	Technology	Association
of	America),	според	која	информациската	технологија
подразбира	изучување,	изготвување,	развој,
имплементација,	поддршка	или	менаџмент	на
компјутерски	базиран	информациски	систем,	особено
софтверски	апликации	и	компјутерски	хардвер.
 Според	друга	дефиниција,	информациска	технологија
стана	општо	прифатен	поим	кој	вклучува	опрема	чиј
опфат	нагло	се	зголемува	(компјутери,	уреди	за
складирање	на	податоци,	мрежи	и	комуникациски
уреди),	апликации	и	услуги	(т.н.	end-user	computing,	help
desk,	развој	на	апликации)	кои	се	користат	од	страна	на
организацијата	за	да	се	испорачаат	податоци,
информации	и	знаење.
20
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Некои	дефиниции	се	строго	технички.	ИТ	се
однесува	посебно	на	технологијата,	особено
хардверот,	софтверот	и	телекомуникациските
мрежи.	ИТ	го	олеснува	прибирањето,
процесирањето,	складирањето,	испораката	и
делењето	на	информации	или	друг	вид	на
дигитална	содржина.
 Во	Европската	Унија,	терминот	информациска	и
телекомуникациска	технологија	(ИКТ)	се	користи
место	информациска	технологија	(ИТ),	за	да	ја
нагласи	конвергенцијата	на	традиционалната
информациска	технологија	и	телекомуникациите,
кои	порано	беа	посебни	области.
21
Информациски	системи,
информациска	технологија	и
управување
 Може	да	сумираме:
 Компјутерски	базираните	информациски
системи	ја	употребуваат	компјутерската
технологија	за	да	ги	преработуваат	сировите
податоци	во	употребливи	информации.
Значи,	информациската	технологија,	во
нејзиното	потесно	значење,	се	однесува	на
технолошката	страна	на	информациските
системи.	Таа	вклучува	хардвер,	бази	на
податоци,	софтвер,	мрежи	и	други	уреди.	Таа
може	да	се	набљудува	како	потсистем	на
информацискиот	систем.
22
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Процесирање	на	податоци	(ПП)	–	фаза	на	процесирање
на	податоци,	која	почнува	во	раните	1960-ти	години,	со
појавата	на	првите	мејнфрејм	компјутери	за
комерцијална	употреба;
 Менаџмент	информациски	системи	(МИС)	–	фаза	на
менаџмент	информациски	системи,	почнува	во	1970-тите
години,	со	појава	на	мини	компјутерите	и	особено	со
појавата	на	новата	група	софтверски	алатки	како	текст
процесорите,	пресметковните	табели,	електронската
пошта	и	софтверот	за	презентации	и	графици;
 Стратегиски	информациски	системи	(СИС)	–	фаза	на
стратегиски	информациски	системи,	почнува	1980-тите
години.
23
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Употребата	на	компјутерите	во	организациите	почнува	во	раните
1950-ти	години	но	значително	се	зголемува	кон	средината	на	1960-
тите,	со	развојот	на	мејнфрејм	компјутерите.	Фантастичниот	пораст
на	брзината	на	процесорите,	поевтината	меморија	и	подобрениот
капацитет	на	магнетните	дискови	и	магнетните	ленти	за	складирање
на	податоците,	заедно	со	подобрените	програмски	јазици,	го
направија	т.н.	„batch-процесирање“	погодно	за	автоматизација	на
многу	задачи	и	активности	во	организациите.	Типични	функции	во
користењето	на	компјутерите	во	првата	фаза,	односно	фазата	на
процесирање	на	податоци	беа:
 	мониторирање	–	управување	со	трансакции	и	контрола;
 	исклучоци	(exceptions)	–	тригерирано	известување	и/или	акција.
Batch	процесирање	претставува	извршување	на	серија	на	програми	на
компјутер	без	човечка	интеракција.
24
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Во	текот	на	1970-тите	мини	компјутерите,	со	зголемена	моќ	и
пософистицирани,	почнаа	да	се	користат	во	различни	области	во
приватниот,	но	и	во	јавниот	сектор	каде	што	употребата	на	мејнфрејм
компјутерите	пред	тоа	не	беше	економски	оправдана.	На	почетокот
на	1980-тите,	персоналните	компјутери,	и	новата	група	на	софтверски
алатки	како	текст	процесорите,	пресметковните	табели,
електронската	пошта	и	софтверот	за	презентации	и	графици,
овозможија	употреба	на	компјутерите	од	страна	на	крајните
корисници.	Со	тоа	започна	фазата	на	менаџмент	информациските
системи,	МИС.	Врз	постојните	функции,	типични	за	употребата	на
компјутерите	во	фазата	на	процесирање	на	податоците,	се	додадоа
уште	две	нови:
 прашалник	–	флексибилен	пристап	до	податоците	и	информациите
инициран	од	барање	на	корисникот;
 анализа	–	поддршка	на	одлучувањето,	со	флексибилно	процесирање
на	податоци	и	на	информации.
25
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Разлики	меѓу	фазите	на	процесирање	на	податоци	и
менаџмент	информациските	системи.		 Оперативни и контролни
системи (процесирање на
податоци, ПП)
Контролни и системи за
планирање (менаџмент
информациски системи,
МИС)
Цели Успешно ракување со
трансакциите и делотворна
контрола на ресурси
Делотворно разрешување
на проблеми и поддршка
во донесувањето на
одлуки
Временска рамка на
информацијата
Рецентно минато,
сегашност и блиска иднина
Целосно опфатено минато,
сегашност и подалечна
иднина
Извори на
информацијата
Интерни и екстерни
трансакции
Интерни и екстерни
истражувачки податоци
Логички процес Стриктно алгоритам Веројатност и fuzzy логика
Корисници Оператори, канцелариски
работници и линиски
супервизори
Професионалци и среден и
висок менаџмент
Технологии Мејнфрејм / мини
компјутери со контрола на
процесирањето од работни
станици
Локално процесирање
поврзано со изворите на
информации
26
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Лекциите	научени	од	првите	две	фази	се:
 Значителен	дел	од	идните	инвестиции	ќе	бидат	во	областа	на
процесирање	на	податоци	и	во	менаџмент	информациските
системи,	и	овие	инвестиции	мораат	да	бидат	дел	од	било	кој
стратегиски	план.
 Многу	може	да	се	научи	од	искуствата	собрани	во	првите	две
фази,	за	да	се	подобрат	шансите	за	успех	во	третата,	кога
потенцијалните	награди	се	поголеми,	но	и	казните	за	неуспех
се	сурови.
 Сите	организации	мораат	да	живеат	со	затекнатата	состојба	–
во	вид	на	предност	или	одговорност	од	претходно
развиваните	апликации,	кои	често	се	развивани	од	причини
кои	биле	релевантни	во	минатото	или	пак	со	методологии	од
минатото.	Однесувањето	на	менаџментот	и	на	корисниците,	и
разбирањето	на	ИТ	вештините	во	голем	дел	ќе	биде
детерминирано	од	природата	на	наследената	состојба.
27
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Кон	крајот	на	1970-тите,	еден	број	на
организации	од	приватниот	сектор	почнаа	да
ги	користат	информациските	технологии	на
начин	на	кој	фундаментално	се	менуваше
начинот	на	кој	тие	го	водат	бизнисот.
 Употребата	на	информациската	технологија
директно	влијаеше	на	нивната	конкурентска
позиција	и	стана	ново	оружје	за	подобрување
на	нивната	конкурентност,	воведувајќи	нов
однос	меѓу	инвестирањето	во
информациските	технологии	и	стратегискиот
развој.
28
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Може	да	се	види	дека	примарната	цел	за	употреба	на
информациската	технологија	во	трите	фази	е	различна:
 Во	фазата	на	процесирање	на	податоци	целта	е	да	се	подобри
оперативната	ефикасност	со	автоматизација	на	информационо	–
базираните	процеси	–	тука	е	најважна	контролата;
 Во	фазата	на	менаџмент	информациските	системи	тежиштето	се
става	на	барањето	да	се	зголеми	ефективноста	на	менаџментот	со
задоволување	на	барањата	за	информации	за	донесување	на	одлуки
–	во	прв	план	е	организацијата	и	менаџментот;
 Во	фазата	на	стратегиски	информациски	системи	во	преден	план	е
подобрувањето	на	конкурентноста	со	менување	на	природата	или
начинот	на	водење	на	бизнис	–	пазарот	и	пазарната	логика	се	во
центарот	на	вниманието,	и	имаат	повратна	спрега	кон	менаџментот	и
кон	контролата	од	претходните	две	фази.
29
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Целите	на	процесирањето	на	податоците	и	на
менаџмент	информациските	системи	се
подредени	на	целите	на	стратегиските
информациски	системи.	Зашто,	како	што	рековме,
се	работи	за	тоа	да	се	подобри	конкурентноста.
Стратегиските	информациски	системи	ги
инкорпорираат	и	ги	синтетизираат
процесирањето	на	податоците	и	менаџмент
информациските	системи	во	себе,	и	добар
стратегиски	информациски	систем	претпоставува
одлични	системи	за	процесирање	на	податоци	и
менаџмент	информациски	систем.
30
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Трендови	во	еволуцијата	на	ИС/ИТ		во	организациите.
Аспекти Фаза
ПП -> МИС -> СИС
Природа на
технологијата
Компјутери -> Дистрибуирани процеси -> Мрежи
Фрагментирани -> Интерконектирани -> Интегрирани
Лимитирани од хардвер -> Лимитирани од софтвер -
>Лимитирани од луѓе/визија
Природа на
операциите
Далечински, со корисници контролирани од ПП ->
Регулирано од менаџмент сервиси -> Достапен и
поддржувачки за корисниците
Прашања во
системскиот
развој
Технички прашања (проект или програм менаџмент) -> Ги
поддржува бизнис потребите на корисниците
(информациски менаџмент) -> во релација со бизнис
стратегијата
Причини за
користење
технологија
Намалување на трошоци (особено административни,
иницирано од технологија) -> Поддршка на бизнисот
(менаџери, инициран од корисникот) -> Овозможување на
бизнисот (иницирано од бизнисот)
Карактеристики
на системите
Распореден/Операционален (интерен) -> Приспособен /
Контролен -> Флексибилен / Стратегиски (екстерен)
31
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Wiseman	најдобро	ги	опишал	релациите	меѓу	трите	фази
и	портфолиото	на	апликации	и	целите	на	апликациите
на	следниот	начин:
 Добрите	менаџмент	информациски	системи	се
потпираат	на	добри	оперативни	системи	за	процесирање
на	податоци	за	прецизна,	навремена	информација.
Стратегиските	информациски	системи	се	потпираат	на
добри	системи	за	процесирање	на	податоци	и	на
менаџмент	информациски	системи	за	соодветно
добивање	на	информации	или	соодветно	процесирање
на	информациите	(на	пример,	оние	кои	го	поврзуваат
претпријатието	директно	со	потрошувачите	преку
Интернет).
32
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Стратегиските	информациски	системи	не	се	суштински
различни	апликации	од	менаџмент	информациските	системи
и	од	системите	за	процесирање	на	податоци.	Функциите	што
ги	имаат	се	често	истите	како	оние	на	системите	за
процесирање	на	податоци	или	апликациите	на	менаџмент
информациските	системи,	меѓутоа	различно	е	нивното
влијание	врз	бизнисот	и	промените	кои	ги	овозможуваат	или
пак	предизвикуваат.
 Стратегиските	апликации	можат	да	предизвикаат
апликациите	за	процесирање	на	податоци	или	пак
апликациите	за	менаџмент	информациските	системи	да	мора
да	бидат	одново	развивани,	бидејќи	тие	биле	развивани	за
околина	со	поскромни	барања,	и	нивното	недоволно	добро
функционирање	може	да	ги	спречи	придобивките	кои	можат
да	се	добијат	од	стратегиските	информациски	системи.
33
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Како	четврта	фаза	на	развој	на	информациските
системи,	значајна	за	организациите,	но	и	за	влезот	на
информациската	технологија	во	сите	аспекти	на	животот
на	човекот,	се	смета	појавата	на	Интернетот,	и	особено
на	World Wide Web (Веб).	Интернетот	започна	на
почетокот	на	1970-тите	години,	како	проект	на
Министерството	за	одбрана	на	САД	и	неколку
универзитети.	Тој	претставува	глобална	компјутерска
мрежа,	наречена	мрежа	над	мрежите,	во	која	секој
компјутер	е	поврзан	и	може	да	разменува	податоци	со
кој	било	компјутер	врзан	на	Интернет.	Интернетот
претставува	прв	масовен	медиум	кој	вклучува
компјутери	и	дигитални	податоци.	Тој,	исто	така,
обезбедува	потенцијал	за	конвергенција	на	медиумите	и
за	унифицирање	на	сите	медиуми.
34
Фази на развој на ИС	и ИТ во
организациите
 Вистинската популарност,	што денес се мери со милијарда веб страни
во светот и	3,3	милијарди корисници,	ја стекна со појавата на веб,	на
почетокот на	1990-тите	години,	со неговиот графички приказ,
хиперлинкови и брзи пребарувачи.	Денес,	кога се зборува за
Интернет,	најесто се мисли на неговиот веб дел,	и овие два поими се
употребуваат како синоними.	Интернет истовремено претставува и
стандард и	протокол	кој поврзува најразлични платформи,	независно
од хардверот од кој се составени и од софтверот кој го користат	–
меинфрејм компјутери,	персонални компјутери,	мобилни телефони,
VOIP	телефони,	лаптопи и нивниот вид и број непрестано се
зголемува,	и сите можат меѓусебно да комуницираат.	Предности	на
Интернет	за	организациите	се:	ги	намалува	географските	и
временските	бариери,	ги	намалува	трансакциските	и	агенциските
трошоци,	ја	зголемува	агилноста	и	го	зголемува	квалитетот	на
одлуките	на	менаџментот.	Сите	активности	кои	имаат	префикс	е-,
како	на	пример	е-Влада,	не	би	биле	можни	без	постоењето	на
Интернет.
35
Е-Влада
Q&A
36
ВТОРО
Јавен	сектор
 Јавниот	сектор	опфаќа	вршење	дејности	од	јавен	интерес	како
и	субјектите	кои	ги	вршат	тие	дејности.
 Економската	дефиниција	гласи	дека	во	јавниот	сектор	спаѓаат
сите	субјекти	чиј	основач	или	мнозински	сопственик	е
државата	или	локалната	самоуправа.
 Поконкретно,	јавниот	сектор	го	сочинуваат:	државната
администрација	на	централната	власт	(државна
администрација	во	потесно	значење),	администрацијата	на
локалната	власт	и	претпријатијата	чиј	мнозински	сопственик	е
државата.
 Директната	(државна)	администрација	е	финансирана	од
даноци,	и	одлуките	се	носат	од	страна	на	владата.
 Јавните	претпријатија,	се	разликуваат	од	државната
администрација	со	тоа	што	имаат	поголема	комерцијална
слобода	и	се	очекува	да	работат,	повеќе	или	помалку,	согласно
комерцијалните	критериуми,	и	одлуките	во	нив,	генерално,	не
се	носат	од	страна	на	владата	(иако	целите	на	јавните
претпријатија	ги	поставува	власта).
1
Јавен	сектор
 Значи,	јавен	сектор	е	дел	од	државата	кој
се	занимава	со	испорака	на	стоки	и
услуги	од	и	за	власта,	било	да	е
национална,	регионална	или	локална.
 Опфатот	на	активности	кои	се
извршуваат	во	јавниот	сектор	се	движи
од	обезбедување	на	социјална	сигурност,
преку	урбано	планирање	до
организирање	на	националната	одбрана,
снабдување	со	вода	и	електрична
енергија,	давање	здравствени	услуги,
образование	итн.
2
Јавен	сектор
 Јавниот	сектор	не	е	целосно	изолиран	или	независен	од
приватниот.	Функционалните	врски	меѓу	јавниот	сектор	и
приватниот	сектор	денес	се	бројни	и	разновидни.
 Една	од	формите	на	соработка	е	делумен	аутсорсинг,	кој	се
смета	како	модел	застапен	кај	јавниот	сектор,	како	на	пример
аутсорсинг	на	ИТ	услугите	од	страна	на	приватни
претпријатија	во	поедини	државни	институции.
 Втора	форма	на	соработка	е	комплетен	аутсорсинг	(или
contracting	out)	кој	е	гранична	форма	при	која	претпријатие	во
приватна	сопственост	испорачува	услуга	во	име	на	државата.
 Трета,	многу	популарна	форма	на	соработка	меѓу	приватниот
и	јавниот	сектор	е	јавно-приватно	пртнерство,	каде	што	јавна
институција	и	приватно	претпријатие	формираат	правен
субјект	кој	испорачува	услуга	во	име	на	државата.
3
Јавен	сектор
 Опис	на	структурата	на	јавниот	сектор
дава	Campbell.
 	Тој	тврди	дека	организациите	во	јавниот
сектор	претставуваат	мноштво
административни	и	економски
институции	кои	обезбедуваат	стоки	и
услуги	за	и	во	име	на	државата.
 Јавниот	сектор	ги	опфаќа	потсекторите
на	власта	–	централната	или
федералната,	регионалната	и	локалната,
исто	како	и	профитните	претпријатија	со
кои	управува	власта.
4
Јавен	сектор
5
Јавен	сектор
Непрофитни Профитни
Невладини	организации
Одбранбени	сили
Управа	за	јавни	приходи
Универзитети
Социјални	работи
Јавни	претпријатија
Невладини	организации
потпомогнати	од	власта
Заеднички	организации
Приватни	претпријатија Добротворни	организации
Стопански	здруженија
Јавни	-	приватни	и	профитни	–	непрофитни	организации.
Јавен	сектор	-	разлики	меѓу
организациите	во	јавниот	и	приватниот	сектор
6
Атрибут/
фактор
Сектор
Јавен Приватен
Јавен сервис Профитни Непрофитни Профитни
Цели Бројни и
неопипливи
Бројни и
опипливи
Бројни Специфични и
опипливи
Производ Обезбедува
услуги и стоки
Продава
услуги
Обезбедува
услуги
Профит
Достигнувања
та се мерат со
Политичка
ефикасност и
исполнување на
политичката
мисија
Одржливо
обезбедување
на услуги
Исполнување
на мисијата
Финансиска
профитабилно
ст и
ефикасност
Окружување Помал поттик за
продуктивност
Поголем
поттик од
владините
Без поттик, на
доброволна
основа
Поголем
поттик
(incentives)
Поголеми
правни и
формални
ограничувања –
„црвена лента“
Помалку
формални
ограничувања
Помалку
„црвена
лента“
Помалку
„црвена
лента“
Политички
влијанија
Делумно
политички и
пазарни
влијанија
Без влијанија Влијанија од
пазарот
Сопствен ИТ
или споделен
ИТ
Споделува ИТ
ресурси,
апликации и
техничка помош
Сопствен ИТ
за да се добие
предност
Недостиг на
споделување
на ресурси
Го третира ИТ
како сопствен
за добивање
на
конкурентска
предност
Јавен	сектор
 Врз	одредувањето	на	јавниот	сектор	влијае
идеологијата.
 Одредувањето	кои	активности	се	соодветни	за
јавниот	сектор	како	спротивност	на	приватниот
сектор	е	веројатно	најважната	разлика	меѓу
социјалистичката,	либералната,	конзервативната
и	либертаријанската	политичка	филозофија,	каде
што	социјалистите	преферираат	големи	државни
проекти	или	претпријатија	во	економијата,
либертаријанците	фаворизираат	минимална
инволвираност	на	државата,	додека
конзервативците	и	либералите	се	залагаат	за
вклученост	на	државата	во	некои	аспекти	од
економијата,	но	не	и	во	други.
7
Јавен	сектор
 е-Управување,	според	многу	автори,
претставува	едно	решение	за	голем	дел
од	проблемите	со	кои	се	соочува
современото	управување.	Најкусо
кажано,	е-Управување	претставува
практикување	на	јавната	власт	со	помош
на	информациската	технологија.	Целта
на	јавниот	сектор	денес	е	да	се	понудат
побрзи,	доверливи	и	евтини	услуги	и	на
граѓаните	кои	ги	користат	овие	услуги	да
им	се	обезбеди	поголема
транспарентност.
8
Јавен	менаџмент	и	јавна
администрација
 Јавен	менаџмент	се	однесува	на	раководењето	на	јавните
институции	и	во	него	се	сретнуваат	перспективите	на
економиката	на	претпријатието	и	на	стопанството	со
политичките	и	правните	науки.
 Едно	од	прашањата	во	врска	со	јавниот	менаџмент	е	колку	и	во
кои	аспекти	се	применливи	моделите	и	практиките	од
менаџментот	во	приватниот	сектор	во	јавниот	сектор.
 Генералната	претпоставка	е	дека	постојат	менаџмент	алатки
кои	се	применливи	и	во	приватниот	и	во	јавниот	сектор,
алатки	кои	ги	максимизираат	ефикасноста	и	ефективноста.
 Некои	се	спротивставуваат	на	ова	тврдење,	нагласувајќи	дека
јавната	администрација	е	повеќе	ориентирана	кон
општествените	и	културните	функции	на	државата,	и	дека
поради	тоа	јавниот	и	приватниот	сектор	значително	се
разликуваат.
9
Јавен	менаџмент	и	јавна
администрација
 Јавниот	менаџмент	се	изучува	главно	во
развиените	земји.	Довербата	во	јавните
менаџери	и	големите	суми	кои	се	трошат	по
нивен	налог	ги	прави	подложни	на	конфликт
на	интереси	и	на	етички	дилеми	во	повеќето
држави.
 Јавна	администрација	претставува	општ	поим
на	водење,	управување,	раководење	со
државата	и	локалната	заедница.	Таа	ги	опфаќа
сите	активности	и	субјекти	кои	го
овозможуваат	исполнувањето	на	обврските	и
на	задачите	на	државата	и	на	локалната
заедница.
10
Јавен	менаџмент	и	јавна
администрација
 За	разлика	од	учењето	за	јавната
администрација,	јавниот	менаџмент	не	се
фокусира	на	техничкото	организирање	на
активностите	поврзани	со	управувањето,	туку
на	стратегиските	функции	на	менџерите	кои
управуваат.
 Без оглед на различните ставови за
компатибилноста на приватниот и јавниот
менаџмент,	тука може да укажеме на тоа дека
ИТ	менаџментот во приватниот сектор е на
многу повисок степен на развој отколку оној
во јавниот сектор,	и дека речиси нужно е
јавниот менаџмент да презема искуства и
модели од приватниот сектор.
11
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Теоријата	на	јавната	администрација	влече
корени	уште	од	класичните	мислители
Платон,	Аристотел	и	Макијавели,	иако	сè	до
појавата	на	националната	држава	теориите	за
принципите	на	владеењето	биле	многу
поинтересни	за	теоретичарите	отколку
организацијата	на	механизмите	и	телата
преку	кои	се	владеело.
 Макијавели	е	еден	од	првите	мислители	кој
зборува	за	методологијата	на	власта,	и	им
нуди	на	западноевропските	владетели	совети
за	управување	со	потчинетите	и	за
управување	на	државата.
12
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Појавата	на	националните	држави	во	Европа	постави
барања	за	професионална	работна	сила	и	структура	за
да	може	да	ги	спроведе	примарните	цели	на	власта:
◦ национална	безбедност	преку	војската,
◦ гарантирање	на	сопственоста	и	одржување	на	стабилност
преку	законите	(владеење	на	правото),
◦ собирање	на	даноци	пред	се	за	да	се	обезбедат	овие	две
функции	и
◦ гарантирање	на	граѓанските	слободи	и	права.
 Покрај	тоа,	како	што	се	развивал	европскиот
империјализам,	заедно	со	новоосвоените	територии,	се
зголемувала	потребата	не	само	од	вешти	војници	туку	и
од	стручни	јавни	службеници,	кои	знаат	да	читаат	и	да
пишуваат,	да	документираат	и	да	прибираат	даноци.
13
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Основач	на	науката	за	јавната	администрација	во	Европа
се	смета	Lorenz	von	Stein,	германски	професор	од	Виена,
во	1855-тата	година.	Тој	смета	дека:
 Јавната	администрација	се	потпира	на	повеќе	претходно
формирани	дисциплини	како	социологијата,
политичките	науки,	управното	право	и	јавните
финансии.	Понатаму,	јавната	администрација	е
интегративна	наука;
 Кога	се	изучува	јавната	администрација	треба	да	се
земат	предвид	и	теоријата	и	практиката.	Практиката	е	во
прв	план,	но	теоријата	е	основа	за	најдобрите	практики;
 Јавната	администрација	е	наука	бидејќи	знаењето	се
генерира	и	евалуира	согласно	научен	метод.
14
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Во	САД,	Woodrow Wilson,	28-иот	претседател	на
САД,	се	смета	за	татко	на	јавната	администрација.
Тој	прв	формално	ја	призна	јавната
администрација	во	1887	година	во	написот	под
наслов	"The	Study	of	Administration".	Woodrow
Wilson	прв	ги	воведе	концептите	за:
 одделување	на	политиката	и	администрацијата;
 компаративна	анализа	на	политичките	и	на
приватните	организации;
 подобрување	на	ефикасноста	со	бизнис	практики
и	однесувања	во	дневните	активности;
 подобрување	на	ефективноста	на	јавните	услуги
преку	менаџмент,	со	обука	на	јавните	службеници
и	процена	според	заслугите.
15
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Втората	генерација	на	истражувачи	на	полето	на
јавната	администрација	се	појавува	во	1940-тите
години,	и	нејзини	најзначајни	претставници	се
Luther	Gulick	и	Lyndall Urwick.	Тие	работеле	во
исто	време	со	најистакнатите	истражувачи	на
организационите	науки	и	на	бихејвиоризмот	од
тоа	време	како	Henri Fayol,	Fredrick	W.	Taylor,	Paul
Appleby,	Frank	Goodnow,	и	Willam	Willoughby.
 Додека	Fayol	го	истражува	менаџментот	во
приватните	организации	и	го	развива
менаџментот	како	наука,		Gulick	и	Urwick	ги
сумираат	обврските	на	јавните	администратори
во	акронимот	POSDCORB	(Planning,	Оrganizing,
Staffing,	Directing,	Coordinating,	Reporting,
Budgeting).
16
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Во	менаџментот	и	во	науката	за
организациите,	ова	се	смета	за	прва
реакција	на	модерниот	бизнис,	особено
американскиот,	на	ограничувањата	на
традиционалниот	организациски	модел	–
бирократијата,	модел	кој	потекнува	од
европската	традиција	на	држави.	Во	таа
смисла	менаџментот	и	организационата
наука	се	карактеристични	американски
изуми	и	се	базираат	на	американската
доминантна	култура.
17
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Во	тоа	време	сепак	преовладувало
мислењето	дека	единствената,
генеричка	менаџмент	теорија	ќе	се
однесува	и	на	приватниот	и	на	јавниот
сектор.	Во	тој	случај,	теоријата	за
јавната	администрација	би	можела	да
се	фокусира	само	на	државните
организации,	а	не	и	на	техниките	на
управување.
18
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Новата	генерација	на	истражувачи	се	појавила	по	Втората
светска	војна	сè	до	крајот	на	1970-тите	години.
 Главни	теми	на	оваа	генерација	освен	наследената
политичко-административна	дихотомија	биле	и	растечката
неефективност	и	неефикасност	на	владата.
 Фактори	кои	влијаеле	врз	појава	на	прашањето	за
ефикасност	и	ефективност	на	владата	биле	нафтената
криза	и	драстично	намалените	приходи	во	буџетите	на
државите,	од	една	страна,	и	зголемените	државни	трошоци
за	војната	во	Вијатнам	во	САД,	на	пример,	од	друга	страна.
Скептицизмот	кон	владата	дополнително	го	зголемиле	и
скандалите	поврзани	со	федералната	власт	како	Вотергејт.
 И	во	Западна	Европа,	државата	се	соочува	со	големи
тешкотии.	Моќта	на	државата	да	управува	е	многу
намалена.	Западниот	концепт	на	социјална	држава	се
покажува	како	неостварлив.	 19
Развој на јавниот сектор и на
јавната администрација
 Економската	рецесија	во	1970-тите	го	навести	крајот	на
вербата	во	државното	планирање	во	САД	и	во	Западна
Европа.
 Со	тоа	се	формулира	потреба	од	преиспитување	на
улогата	на	државата	и	на	задачите	на	јавната
администрација.	Искуствата	покажаа	дека	колку	и	да	се
одлични	централните	политички	планови	тие	не	се
имплементираат	успешно.	Кризата	на	седумдесеттите
покажа	дека	фактичката	имплементација	на	политиките
наидува	на	пречки.	Фактичката	имплементација	на
политиките	е	порелевантна	од	развојот	и	анализата	на
политиките.	Во	тој	контекст	се	зголемува	потребата	од
јавни	менаџери	обучени	за	имплементација	и
мониторирање	на	политиките.	Вниманието	се	пренасочи
од	планирање	и	анализа	на	политиките	кон	менаџмент
на	имплементација.	Со	тоа,	практиките	на	јавниот
менаџмент	влегоа	во	центарот	на	вниманието.
20
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Разгледувањето	на	концепцијата	на	е-Управување	има
потреба	од	појасно	одредување	на	разликите	меѓу
јавниот	и	приватниот	сектор.	Во	анализата	на	јавниот
сектор	потенциравме	дека	јавниот	менаџмент	не	е
приватен	менаџмент.	Сепак,	заеднички	именител	на
најголемиот	број	на	реформи	на	јавниот	сектор,	пред	сè,
на	Новиот	јавен	менаџмент,	е	дека	јавните	организации
треба	да	ги	увезат	менаџерските	процеси	и
однесувањето	од	приватниот	сектор.
 Ова	е	исклучително	важно	прашање	со	кое	се
занимаваат	теоретичарите	на	јавната	администрација:
колку	приватниот	и	јавниот	сектор	се	слични	и	колку	е
возможно	преземање	на	менаџмент	теориите	и
практиките	од	приватниот	во	јавниот	сектор.	Доколку	се
слични,	менаџмент	теориите	и	практиките	можат	да	се
преземат	од	приватниот	во	јавниот	сектор	за	да	водат
кон	негово	подобрување.
21
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Една	од	најцитираните	реченици	на	оваа
тема	е	онаа	на	Allison,	дека	јавните	и
приватните	организации	се
фундаментално	слични	во	сите	неважни
аспекти.	Allison	тврди	дека	значителен
обем	на	менаџмент	практики	и	вештини
од	приватниот	сектор	не	може	да	се
пренесат	директно	во	јавните
организации	за	да	предизвикаат
значително	подобрување.
22
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Други	автори	пак	се	застапници	на
теоријата	за	општ	менаџмент	и	дека
техниките	за	Management	by
objectives,	Total	Quality	Management,
Devolved	Management	или
Performance-related	pay	првично
развивани	за	потребите	на	приватните
претпријатија	може	без	пречки	да	се
применуваат	во	јавните	организации.
23
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Според	многу	автори,	најважната	разлика	меѓу	јавните	и
приватните	организации	е	сопственоста.
 Додека	приватните	организации	се	во	сопственост	на
претприемачи	или	на	акционери,	јавните	организации	се
во	колективна	сопственост	на	членовите	на	политичките
заедници.
 	Од	оваа	разлика,	произлегуваат	и	други	две	разлики.
 Првата	е	финансирањето,	јавните	организации	се
финансираат	од	даноци	за	разлика	од	приватните	кои
приходите	ги	добиваат	од	своите	клиенти.
 Втората	е	дека	јавните	институции	се	контролирани	од
политичките	сили,	а	не	од	пазарот,	односно	дека
главните	ограничувања	на	јавните	организации
потекнуваат	од	политичкиот	а	не	од	економскиот
систем.
24
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Со	разликите	меѓу	организациите	од	јавниот	и	од
приватниот	сектор	се	занимаваат	повеќе	автори,
меѓу	кои	и	Bozeman.
 Тој	тврди	дека	постојат	повеќе	степени	на	јавност
на	организациите,	и	тие	зависат	од	три	димензии
-	сопственост,	финансирање	и	контрола.
 Во	литературата	се	препознаени	четири	главни
ефекти	на	степенот	на	јавност	на	една
организација,	а	тоа	се:	опкружувањето,	целите,
структурата	и	вредностите.	Овие	променливи	ја
креираат	разликата	во	тоа	како	основните
менаџмент	функции	се	извршуваат	во	јавниот	и	во
приватниот	сектор.
25
Разлики меѓу јавниот и приватниот
сектор -	опкружување
 Степенот	на	јавност	зависи	од	опкружувањето	на
организацијата	во	однос	на	комплексноста,
пропустливоста,	нестабилноста	и	недостигот	на
конкурентски	притисок.
 Комплексноста	во	најголем	степен	доаѓа	од	мноштвото	и
разновидноста	на	стеикхолдерите	на	јавните
институции.	Интересите	и	барањата	на	овие
стеикхолдери	не	само	што	се	разновидни,	туку	и	во
некои	случаи	се	конфликтни	(на	пример,	јавните
институции	треба	да	ги	претставуваат	и	интересите	на
купувачите	и	интересите	на	производителите,	и	на
даночните	обврзници	и	на	корисниците	на	услуги	итн.).
 Комплексноста	доаѓа	и	од	самата	структура	на	државата.
Имено,	власта	не	работи	преку	независни	институции,
туку	преку	мрежа	од	меѓузависни	организации.
26
Разлики меѓу јавниот и приватниот
сектор -	опкружување
 Пропустливоста	на	јавниот	сектор	треба
да	е	многу	поголема	од	онаа	на
приватниот.	Извршниот	директор	на
приватно	претпријатие	може	да	ги
игнорира	обидите	на	некој	стеикхолдер
да	влијае	врз	политиката	на
претпријатието,	меѓутоа	јавните
организации	треба	да	го	одржуваат
системот	на	јавната	организација
отворен	во	своите	граници	за	да	може	да
ги	регистрира	и	да		одговори	на
барањата	на	јавноста.
27
Разлики меѓу јавниот и приватниот
сектор -	опкружување
 Нестабилност	–	јавните	организации	се	подложни	на	често
менување	на	политики,	најмалку	во	изборните	циклуси,	а
можеби	и	почесто.	Тие	се	под	притисок	за	постигнување	на
брзи	резултати	–	за	добивање	на	следните	избори	или	пак
за	добивање	на	поголем	дел	од	буџетот	за	наредната
година.
 Недостиг	на	конкурентски	притисок	–	јавните	институции
вообичаено	имаат	малку	конкуренти	во	понудата	на
нивните	услуги.	И	кога	постои	конкуренција,	јавните
менаџери	најчесто	имаат	доминантна	улога	на	пазарот,	на
пример	во	областа	на	образованието	и	во	здравството.
 Од	јавните	организации	се	очекува	да	соработуваат	со
другите	организации	кои	нудат	слични	услуги,	а	не	да	се
натпреваруваат	со	нив	за	клиенти,	што	би	значело
дуплирање	на	услугите,	што	во	јавниот	сектор	не	е
пожелно.	 28
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор -	цели
 Втората	група	на	карактеристики	кои	го
разликуваат	јавниот	од	приватниот	сектор	се
организациските	цели.	Јавните	организации
како	резултат	на	групната	сопственост	имаат
цели	како	што	се	правичност,	праведност	и
одговорност,	кои	не	се	толку	присутни	во
приватниот	сектор.	Овие	цели	пак	бараат
различни	менаџмент	процеси	од	оние	во
приватниот	сектор.
 Денес	се	зборува	за	правичност	и
одговорност	и	во	приватниот	сектор:
општествена одговорност на претпријатијата,
добро корпоративно управување,	барањата за
fair	trade	и сл.
29
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор -	цели
 Менаџерите	на	јавните	организации	исто	така
имаат	работа	со	повеќекратни	цели,	поставени	пред
нив	од	страна	на	бројни	стеикхолдери.	Приватните
организации	имаат	главна	цел	–	профит	на	пазарот
на	кој	се	натпреваруваат.	Јавните	организации	пак
постојано	се	ставени	во	pull–push ситуација,
влечени	и	туркани	во	многу	насоки,	водени	од
многу	интереси,	и	за	јавните	менаџери	е	важно	да
знаат	да	балансираат	и	да	помируваат	меѓусебно
конфликтни	цели.
30
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор -	цели
 Од	друга	страна,	целите	на	јавните	организации	се
двосмислени	или	повеќесмислени.	Тие	се	донесуваат	многу
повеќе	низ	политички	процес	а	не	како	во	приватно
претпријатие	каде	што	одлучува	извршниот	директор.
Аналитичарите	ова	го	објаснуваат	кусо:	за	да	се	усвои
одредена	политика,	политичарот	мора	да	обезбеди	широка
поддршка	од	разнородни	групи.	Двосмисленоста	на
политиките	тука	е	предност,	колку	што	се	појасни	и
поодредени	целите	толку	е	поверојатно	дека	ќе	се	најде	група
на	стеикхолдери	која	е	изричито	против	тие	цели	и	ќе	го
забави	или	оневозможи	спроведувањето.
 Значи,	од	политички	причини,	целите	на	јавните	организации
се	инхерентно	неодредени	и	нејасни,	и,	токму	во	ова
стратегискиот	менаџмент	на	приватните	и	на	јавните
организации	јасно	се	разликуваат.
31
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор -	организација
 Третата	група	на	разлики	меѓу	јавните	и	приватните
организации	се	однесува	на	организациската	структура,
а	се	состои	од	три	важни	разлики:
 Повеќе	бирократија	–	организациите	во	јавниот	сектор
имаат	повеќе	формални	процеси	за	донесување	на
одлуки,	тие	се	помалку	флексибилни		и	не	сакаат	ризик.
Оваа	бирократска	структура	потекнува	од	барањата	за
одговорност	и	отчетност	кон	јавноста	од	една	страна,	и
недостиг	на	награди	за	иновативност	а	постоење	на
казни	за	кршење	на	воспоставените	процедури.
 Повеќе	Red	Tape	–	„црвена	лента“	означува	патолошка
опседнатост	со	процедурата	и	правилата	за	сметка	на
резултатите.	Овој	поим	не	се	однесува	на	самите
правила	и	процедури,	туку	на	формализацијата	и
стагнацијата	предизвикана	од	нив.
32
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Помала	автономија	на	менаџерите	–	менаџерите	во
јавните	организации	се	изложени	на	поголема	опасност
да	влезат	во	конфликт	со	надредените	и	со	подредените
ако	не	се	добро	координирани	–	токму	поради
нејасноста	на	целите.	Тоа	ја	прави	иницијативата	на
поединецот	во	јавната	организација	не	многу	пожелна.
Друга	карактеристика	на	приватните	организации	е	што
нивните	менаџери	многу	полесно	можат	да	ја
спроведуваат	стратегијата	поради	цврсто
структурираната	хиерархија,	за	разлика	од	погломазната
и	потешко	управлива	јавна	администрација.	Во	јавната
администрација	вообичаено	правилата	за	вработување
и	за	отпуштање	на	вработените	се	нефлексибилни.
Правилата	за	казнување	на	вработен	или	негово
отпуштање	се	толку	комплексни	што	мал	број	од	јавните
менаџери	одлучуваат	да	го	спроведат.
33
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор	-	вредности
 Последната	голема	разлика	меѓу
јавниот	и	приватниот	сектор	се
вредностите,	односно	однесувањето	и
стремежите	на	вработените	во
организациите	кон	работата	и	во
приватниот	живот.	Во	теоријата	ова
множество	на	вредности	се	именува
како	„етос	на	јавниот	сектор“.
34
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Bozeman вели	дека	вообичаено	се	смета
дека	јавните	менаџери	се	помалку
материјалисти	од	оние	во	приватниот
сектор,	и	помалку	е	веројатно	дека	ќе
бидат	мотивирани	со	материјални
награди.	Поради	тоа,	се	смета	дека
техниките	од	приватниот	сектор	како
плата	според	перформансите	не	може	да
се	преземат	во	јавниот	сектор	за	да	се
подобри	остварувањето	на	јавната
организација.
35
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Втора	разлика	од	оваа	група,	тврди	Bozeman,	е
дека	вработените	во	јавниот	сектор	имаат
силна	желба	да	и	служат	на	јавноста,	аналогно
на	желбата	на	вработените	во	приватниот
сектор	да	ги	задоволуваат	потребите	на
своите	клиенти.	Интересни	се	споредбите	на
професионалци	од	иста	професија,	на	пример
наставници	или	лекари,	кои	работат	и	во
приватниот	и	во	јавниот	сектор.	Кај	оние	кои
работат	во	јавниот	сектор	е	силно	изразена
грижата	за	унапредување	на	јавната
добросостојба.
36
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Третата	разлика	од	групата	на	вредности	меѓу
приватниот	и	јавниот	сектор	во	делот	на	вредностите	е
дека	приврзаноста,	лојалноста	кон	сопствената
организација	е	на	повисок	степен	во	приватните	отколку
во	јавните	организации,	во	најголем	дел	поради
нефлексибилноста	на	процедурите	во	кадровските
оддели	и	поради	слабата	поврзаност	меѓу
перформансите	и	наградувањето.
 Друга	причина	може	да	биде	дека	на	вработениот	во
јавната	администрација	му	е	тешко	да	ја	види	врската
меѓу	тоа	што	тој	го	сработил	и	успехот	на
организацијата,	и	вработените	немаат	чувство	за
сопственото	значење	во	рамките	на	организацијата,	што
како	резултат	го	дава	ниското	ниво	на	оданост	кон
организацијата.
37
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 George	Boyne	од	Cardiff	Business	School	се
занимавал	со	истражување	на	доказите	базирани
врз	повеќе	истражувања	за	разликата	меѓу
јавниот	и	приватниот	менаџмент	и	напишал	текст
на	оваа	тема	кој	го	издал	во	списанието	Journal	of
Management	Studies	во	2002	година	под	наслов
„Јавен	и	приватен	менаџмент:	Која	е	разликата?“.
Во	него	тој	наведува	13	најчести	тврдења	за
разликите	меѓу	јавниот	и	приватниот	сектор	и
спроведува	истражување	за	да	ги	потврди	или
негира	овие	тврдења.	Тринаесетте	најчести
тврдења	за	разликите	меѓу	јавниот	и	приватниот
сектор	се	групирани	во	четири	теми	-
опкружување,	цели,	структура	и	вредности,	и
гласат:
38
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Опкружување:
◦ Јавните	менаџери	работат	во	покомплексно	опкружување;
◦ Јавните	организации	се	поотворени	кон	влијанијата	од	опкружувањето;
◦ Опкружувањето	на	јавните	организации	е	понестабилно;
◦ Јавните	менаџери	се	соочуваат	со	помали	притисоци	од	конкуренција.
 Цели:
◦ Целите	на	јавните	организации	се	јасни;
◦ Од	јавните	менаџери	се	бара	да	извршуваат	голем	број	на	цели;
◦ Целите	на	јавните	институции	се	повеќе	неодредени.
 Структура:
◦ Јавните	организации	се	побирократски;
◦ Во	донесувањето	на	одлуки	од	страна	на	јавните	тела	е	присутна	повеќе	„црвена	лента“;
◦ Менаџерите	во	јавните	институции	се	помалку	автономни	во	однос	на	нивните
претпоставени.
 Вредности:
◦ Менаџерите	од	јавниот	сектор	се	помалку	материјалисти;
◦ Мотивацијата	да	се	служи	на	јавниот	интерес	е	повисока	во	јавниот	сектор;
◦ Јавните	менаџери	се	помалку	лојални	на	својата	организација.
39
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Авторот	на	трудот	кој	ја	испитува	валидноста	на
хипотезите	за	разликите	меѓу	приватниот	и
јавниот	сектор,	Boyne,	откако	низ	литературата	ги
издвоил	најчесто	повторуваните	хипотези,	прави
истражување,	исто	така	низ	соодветната
литература,	за	бројот	на	теории	кои	ја
потврдуваат	секоја	поединечна	хипотеза	и	бројот
на	оние	кои	ја	одрекуваат.	Доказите	ги	бара	во
водечките	научни	списанија	за	јавна
администрација	и	менаџмент	во	САД	и	во
Британија	во	периодот	од	1960	до	1999	година.
Доаѓа	до	34	релевантни	емпириски	студии	со	кои
треба	да	ја	докаже	вистинитоста	на	претходните
13	хипотези.
40
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Резултати	од	испитувањето	на	хипотезите	за	разлики	меѓу
јавните	и	приватните	организации
41
0 ≤50 >50
Окружување
Поголема комплексност X X X
Попропустливи 2 2 1
Помалку стабилни X X X
Послаба конкуренција X X X
Цели
Јасност X X X
Голем број X X X
Понеодредени 2 3 3
Структура
Побирократска 2 1 8
Повеќе „црвена лента“ 0 2 2
Помала автономија на менаџерите 0 2 2
Вредности
Помалку материјалисти 2 0 4
Посилни мотиви за јавниот интерес 1 1 2
Послаба организациска посветеност 1 0 3
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Пет	од	предложените	13	хипотези	воопшто	не	се
тестирани,	за	нив	не	постојат	истражувања.
Потоа,	за	пет	од	хипотезите	не	може	да	се	донесе
заклучок	бидејќи	претходно	спроведените
истражувања	се	однесуваат	само	на	една
димензија	на	разликата	меѓу	јавните	и
приватните	организации,	на	пример,	само	на
разликите	во	сопственоста	а	не	и	на	начинот	на
финансирање	и	на	контролата.	Само	за	три	од
хипотезите,	доколку	се	валидни	применетите
статистички	методи,	се	докажани	со	мнозинство
од	истражувањата,	а	тоа	се	дека	во	јавните
организации	има	повеќе	бирократија,	посилна
желба	за	унапредување	на	јавната	добросостојба
и	помала	посветеност	кон	организацијата.
42
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 На	крајот,	Boyne	резимира,	цитирајќи	ја	познатата
изрека	на	Allison,	дека	не	постојат	докази	дека
јавните	и	приватните	организации	се
фундаментално	различни	во	сите	важни	аспекти.
 Меѓутоа,	потенцира	дека	неговата	студија	не
тврди	дека	не	постои	разлика	меѓу	приватните	и
јавните	организации.
 На	пример,	постојат	квантитативни	истражувања
кои	бележат	разлики	во	начинот	на	кој	се	водат
политиките	и	практиките	за	човечки	ресурси,
потоа	менаџментот	на	етичките	прашања,
процесот	на	одлучување,	и	квалитативни
истражувања	за	разликите	во	стиловите	на
стратегиски	менаџмент	итн.
43
Разлики меѓу јавниот и
приватниот сектор
 Бројните	анализи	за	разликите	меѓу	јавниот	и
приватниот	сектор,	различните	студиски	програми	на
фактултетите	кои	го	изучуваат	манаџментот	во	јавниот	и
во	приватниот	сектор	и	нашето	секојдневно	искуство
сепак	одат	во	прилог	на	тезата	дека	постојат	разлики
меѓу	менаџментот	во	приватно	претпријатие	и
менаџментот	на	институција	од	јавниот	сектор.
 Од	друга	страна,	се	менуваат	идеологии,	се	менуваат
парадигми,	и	истражувањето	на	Boyne на	текстови	од
периодот	1960-1999	година	можеби	нема	да	ги	дадат
истите	резултати	доколку	би	биле	спроведени	во	2010
година.	Значи,	истражувањата	на	Bozeman и	на	Boyne,	не
ги	прифаќаме	како	дадени	и	непроменливи	вистини,
туку	како	основа	и	поттик	за	понатамашни	анализи.
44
Е-Влада
Q&A
45
ТРЕТО
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Да	ги	погледнеме	работите	од	една	економско-политичка
перспектива.	За	време	на	нафтената	криза	во	1970-тите	години
и	по	неа,	како	што	споменавме,	буџетите	на	државите	беа
драстично	намалени.	Недостигот	на	пари	во	буџетот	на
државата	со	други	зборови	значи	скапа	држава.	Оваа	реална
ситуација	со	која	се	соочија	државите	го	наметна	проблемот
на	неуправливост	и	потребата	од	реформи	во	јавниот	сектор.
 Osborne	и	Gaebler	издвојуваат	три	начини	на	кои	владите	се
справуваат	со	дефицитот	во	буџетот:
 Прво,	трошоците	може	да	се	ограничат	и	јавните	проекти	да	се
прекинат.	Ова	се	случи	во	голем	степен	во	САД	за	време	на
администрацијата	на	Роналд	Реган	и	во	Велика	Британија	за
време	на	Маргарет	Тачер.
 Второ,	приходите,	и	аналогно	на	тоа	и	даноците	може	да	се
зголемат.	Но,	ова	во	САД,	Велика	Британија	и	во	многу	други
земји	е	рамно	на	политичко	самоубиство.	Во	другите	западни
социјални	држави,	даноците	се	веќе	толкави	што	оваа	опција
не	е	реална	алтернатива.
1
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Третиот	начин	претставува	начин	да	се
овозможи	да	се	извршуваат	јавните	задачи	со
помалку	пари.	Или,	како	што	пишува
потпретседателот	на	САД	Ал	Гор,	во	1993	во
National	Performance	Review,	„да	се	работи
подобро	и	тоа	да	чини	помалку“.
 Третиот	начин	ги	истакнува	зголемувањето	на
продуктивноста,	поголемата	ефикасност,
поголема	вредност	за	парите,	итн.,	сите
прашања	кои	играат	главна	улога	кога	се
размислува	за	менаџмент.	Значи,	третиот
начин	логично	го	турка	јавниот	сектор	да	се
движи	кон	јавниот	менаџмент.
2
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Почнувајќи	од	1980-тите	години,	како	последица	на	нафтената	криза	и	на
кризата	на	управливоста	на	државата,	забележително	движење	на	реформи
на	јавниот	сектор	ги	зафаќа	голем	број	држави.	Според	Доналд	Кетл,	ова
движење	има	неколку	споделени	карактеристики,	независно	од	неговиот
облик	во	конкретната	држава:
 Продуктивност	–	повеќе	услуги	за	помалку	пари	од	даноците;
 Маркетизација	–	воведување	на	иницијативи	во	пазарен	стил	за	да	се
искоренат	патологиите	на	бирократијата,	со	помош	на	продавање	на	јавни
претпријатија,	воведување	јавно-приватни	партнерства,	аутсорсинг	на	дел	на
услугите	и	слично;
 Ориентираност	кон	услуги	–	реформа	на	процесот	на	давање	на	услуги	од
страна	на	државата,	од	претходно	фокусирани	на	испорачувачите	на	услуги
(државата)	кон	примачите	на	услуги	(граѓаните);
 Децентрализација	–	пренесување	на	повеќе	одговорности	и	моќ	врз
локалната	власт;
 Политика	–	начин	како	да	се	подобри	способноста	на	власта	да	изготвува	и	да
следи	политики;
 Одговорност	–	како	владите	да	ја	подобрат	својата	способност	да	го	остварат
она	што	го	ветуваат.
3
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Според	истиот	автор,	четири	сили	се	пресудни	за
истовремениот	почеток	на	реформите	во	големиот	број
држави:
 Политичка	–	по	крајот	на	Студената	војна,	државите	кои	беа
зад	железната	завеса	беа	принудени	да	ги	градат	одново
своите	институции	на	демократски	начин	и	да	го	изградат
одново	граѓанското	општество.	Земјите	во	развој	имаат
притисок	од	граѓаните	и	од	бизнисот	со	помош	на	реформите
да	го	забрзаат	својот	раст	и	развој,	а	развиените	земји	пак
сакаат	да	фатат	чекор	со	процесот	на	глобализација.
 Општествена	–	преминот	од	едно	државно	уредување	во
друго	кај	земјите	од	поранешниот	источен	блок	предизвика	и
општествени	промени.	Во	западните	земји	во	тој	период
животниот	стандард	стагнираше.	Општествата	насекаде	се
трудат	да	фатат	чекор	со	преминот	од	индустриска	во
информациска	ера.	Компаниите,	дури	и	земјите	кои	не
успеваат	да	фатат	чекор	се	казнети	брзо	и	сурово	–	и	така
создава	потреба	за	реформи,	и	кај	граѓаните,	и	кај	бизнисите.
4
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Економска	–	повеќето	земји	гледаа	излез	во
реформите	да	ја	избегнат	стагнацијата	која	се
закануваше	и	да	го	забрзаат	економскиот
раст.	Централни	теми	беа	дерегулација,
децентрализација,	приватизација.
 Институционална	–	Сите	влади	станаа	делови
на	се	поглобална	економија	и	политичко
опкружување.	Во	рамките	на	Европската	Унија
се	градат	наднационални	структури.
Меѓународните	организации	го	зголемија
своето	влијание.	Невладините	организации
стануваат	се	побројни	и	повлијателни.
Резултат	на	сето	ова	е	нов	распоред	на
односите,	кој	бара	нови	одговори.
5
Реформи во јавниот сектор	-	од
владеење до управување
 Истовремено,	овие	сили	го	поместија	тежиштето	и
терминологијата	од	владеење	(governing)	кон	управување
(governance).	Поимот	управување	се	користи	за	да	ги	отслика
дека	условите	за	владеење	односно	управување	со
општеството	се	менуваат.	Како	да	се	владее	со	општеството
ако	традиционалните	форми	на	владеење	не	важат	повеќе?
 Како	што	веќе	споменавме,	тоа	може	да	се	направи	на	три
начини:	(1)	државата	може	значително	да	ги	намали
амбициите	да	владее,	(2)	да	се	откаже	од	амбицијата	да
владее	со	општеството	и	(3)	државата	треба	да	најде	нови
форми	на	владеење,	односно	во	овој	случај,	управување.
 Првиот	начин	може	да	се	спроведе	преку	дерегулација	и
децентрализација,	вториот	преку	приватизација.	Третата
амбиција	може	да	се	постигне	преку	создавање	на	нови
претпоставки	за	управување	кои	зависат	од	новите	облици	на
ко-ординација.	За	овие	нови	облици	зборува	управувањето.
6
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Од	перспектива	на	теоријата	за	управување,
посебно	не	интересира	менаџментот	во	јавниот
сектор.	Разликата	меѓу	јавниот	и	приватниот
менаџмент	е	тоа	што	јавниот	менаџмент	не	е	само
менаџмент	на	бизнисот	кој	го	води	владата.
Јавниот	менаџмент	е	повеќе	од	бизнис
менаџмент,	ориентираност	кон	клиентите	и
натпревар	на	пазарот.	Јавниот	менаџмент	не	е
само	работа	на	ефикасност	и	на	ефективност,	туку
и	работа	на	законитост	и	на	праведност	(legality
and	legitimacy)	и	на	други	вредносни	обрасци
освен	бизнис	обрасците.	Јавниот	менаџмент	не	е
само	интерен,	туку	првенствено	екстерен
менаџмент	во	комплексниот	општественополитички	контекст.
7
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Според	Kickert, јавниот	менаџмент	денес	претставува
управување	со	комплексни	мрежи	кои	содржат	многу	и
различни	актери	како	на	пример	делови	од	национална,
регионална	и	локална	власт,	политички	и	општествени
групи;	групи	за	притисок,	акциони	и	интересни	групи;
општествени	институции	и	приватни	и	бизнис
организации.
 Менаџментот	на	вакви	јавни	мрежи	претставува	облик
на	екстерен	државен	надзор	(steering),	со	поширокото
значење	на	„директно	влијание“	а	не	само	прецизна
административна	контрола.	Јавното	управување	е
директно	влијание	врз	општествените	процеси	во
комплексна	мрежа	на	многу	други	актери	кои
коуправуваат.	Овие	актери	имаат	различни	и	понекогаш
конфликтни	цели	и	интереси.	Власта	(државната,
локалната)	не	е	само	еден	доминантен	актер	кој	може
унилатерално	да	ја	наметне	својата	волја.
8
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Во	јавниот	сектор,	менаџментот	на	организациите	се	одвива
во	контекстот	на	правна	држава	и	на	политичка	демократија.
Ова	е	важно	да	се	нагласи,	затоа	што	менаџментот	на	јавниот
сектор	не	е	просто	пресликување	на	менаџментот	во	приватно
претпријатие.
 Опкружувањето	на	јавниот	менаџмент	се	состои	од
општествениот,	политичкиот,	правниот	и	економскиот
контекст	на	државата	и	на	администрацијата.	Принципите	на
демократија	и	на	законитост	треба	да	бидат	почетни	точки	за
било	кое	промислување	на	јавната	администрација.
 Често	се	случува	за	сметка	на	тоа	да	се	има	поголем	степен	на
демократија,	да	се	жртвува	дел	од	рационалноста	и
ефикасноста.	И	покрај	големото	значење	на	ефикасноста	и	на
ефективноста	во	јавниот	сектор,	други	норми	и	вредности	се
исто	така	важни,	како	што	е	слободата,	законитоста,
легитимноста,	еднаквоста	и	социјалната	правда.
9
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Оттаму,	во	управувањето	со	комплексните	мрежи	на	јавниот	сектор	најголемо
значење	имаат	три	аспекти	-	контекстот,	комплексноста	и	управувањето.
 Контекстот	е	дефиниран	во	смисла	на	опкружување.	Менаџментот		на	јавниот
сектор	не	може	да	се	изолира	од	општествениот	и	политичкиот	контекст	ниту
на	генерално	ниво	ниту	на	локално	ниво	на	специфични	политики	со
разновидноста	на	политичките,	општествените,	јавните	и	приватните	актери.
 Комплексноста	е	одредена	од	бројот	и	од	разновидноста	на	елементите	во
системот.	Дури	и	централната	власт	не	е	монолитна,	туку,	најчесто	се	состои
од	различни	министерства,	агенции,	дирекции,	локални	и	регионални	власти,
и	мноштво	на	советодавни	и	консултативни	тела,	и	покрај	нив	актери	од
приватниот	сектор.	Голем	број	на	актери	со	големи	разлики	меѓу	нив	и
мноштво	на	различни	релации	меѓу	нив	значат	висок	степен	на	комплексност,
со	кој	треба	да	се	справи	јавниот	менаџмент.
 Третиот	аспект	претставува	управувањето.	Во	комплексна	мрежа	со	бројни
актери,	со	различни	и	често	конфликтни	цели	и	со	дивергентни	позиции	на
моќ,	не	постои	еден	доминантен	актер.	Ваква	комплексност	бара
преговарање,	„pushing“	и	„pulling“,	давање	и	земање	и	имплицира	поинаков
вид	на	управување,	а	не	моноцентрична,	хиерархиска		„top-down“	контрола	на
семоќна	власт,	ниту	пак	тотална	автономија	на	актерите	како	спротивност	на
хиерархијата.
10
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Власта	во	процесот	на	управување со комплексните мрежи на
јавниот сектор треба да е во	поинаква позиција од останатите
општествени јавни и приватни актери.
 Иако не може да доминира и еднострано да диктира,	но
истовремено не е комплетно хоризонтално еквивалентна на
останатите актери.
 Како што заклучува Kickert,	концептот на мрежното
управување се наоѓа некаде во сивата зона меѓу двата
екстреми:	на хиерархиска држава и на слободен пазар кој се
управува според свои закони	(во смисла на невидливата рака
на регулирање на пазарот наАдам Смит).
 Затоа,	се	наметнува	како	исклучително	важно	менаџментот	во
јавниот	сектор	внимателно	да	ги	избалансира	ефикасноста	и
ефективноста	преземени	од	менаџмент	моделите	од
приватниот	сектор	со	демократските	барањата	за	законитост	и
праведност.
11
Менаџмент	во	јавниот	сектор
 Паралелно	со	развивањето	на	овие	концепции	на	управување	силен
развој	доживува	информациската	технологија.	Исто	така,	интензивно
се	развиваа	концепции	и	модели	на	примена	на	информациската
технологија	во	бизнис	секторот,	а	во	помал	обем	и	во	јавниот	сектор.
Карактеристично	во	овој	контекст	е	што	се	појавија	и	обиди
искуствата	од	имплементацијата	на	информациската	технологија	во
приватниот	сектор	да	се	применат	и	приспособат	кон	потребите	на
јавниот	сектор.	Сите	овие	концепции	зборуваат	за	ефикасност	и
ефективност,	сите	нудат	решенија	за	поголема	транспарентност	и
пристап	и	размена	на	информации.	Тие	укажуваат	на	комплексноста	и
динамичноста	на	современите	општества,	поголема	флексибилност
на	државата	и	на	јавниот	сектор,	зборуваат	за	соработка,
партиципација,	координација	и	мрежно	поврзување.	Притоа,	сите
овие	концепции	или	модели	во	решенијата	на	проблемите	со	кои	се
соочува	јавниот	сектор	во	помала	или	поголема	мера	ја	вклучуваат	и
информациската	технологија.
 Може	да	се	каже	дека	реформите	во	јавниот	сектор	постојано	се
движат	кон	сè	поголемо	вклучување	на	информациската	технологија
и	дека	сите	современи	теории	на	управување	нужно	добиваат
карактеристика	на	е-Управување	и	дека	современото	управување	не
може	да	се	развива	без	е-Управување.
12
Теориски аспекти на
управувањето во јавниот сектор
 Концепции	на	управување	во	јавниот
сектор - Rhodes	во	1996	година	дава
шест	перспективи	на	управување:
1. Минимална	држава;
2. Корпоративно	управување;
3. Нов	јавен	менаџмент;
4. Добро	управување;
5. Социо-кибернетски	систем;
6. Само-организирачки	мрежи.
13
1.	Минимална	држава
 Концепцијата	за	минимална	држава	станува
влијателна	во	седумдесеттите	години	на
минатиот	век,	особено	по	објавувањето	на
книгата	на	Robert Nozick, “Anarchy, State, and
Utopia”. Економските	турбуленции	од
седумдесеттите	години	(двата	нафтени	шока),
политичките	и	технолошките	промени,	го
отвораат	прашањето	на	неуправливост.
Државата	не	може	да	управува	со	големите
државни	претпријатија	(на	пример,	British
Petrol, British Telecom во	Велика	Британија),	со
што	таа	станува	скапа	и	неефикасна.
14
1.	Минимална	држава
 Социјалната	држава	не	функционира,	се
соочува	со	недостиг	на	средства	за
образование	и	за	здравство.	Јавната
администрација	стана	премногу	голема	и
премногу	скапа,	така	што	не	преостануваат
доволно	ресурси	за	други	активности.	Исто
така,	јавната	администрација	се	покажа
неефикасна	во	понудата	на	јавни	услуги	и	во
спроведувањето	на	неопходните	реформи.
Минималната	држава	се	наметнува	како
решение	на	овие	проблеми.	Оваа	концепција
отвори	простор	за	нова	парадигма	во
управувањето.
15
1.	Минимална	држава
 Може	да	се	издвојат	неколку	најважни
принципи	на	минималната	држава:
◦ Помал	државен	апарат	која	се	занимава	со
помалку	прашања;
◦ Владата	мора	да	има	глобална	визија	и	да
биде	флексибилна;
◦ Владата	мора	да	биде	одговорна;
◦ Владата	мора	да	биде	правична.
16
1.	Минимална	држава
 Концепцијата	на	минималната	држава	во	основа	почива	на
идејата	дека	приватниот	сектор	е	подобар	во	понудата	на
јавни	услуги	и	тоа	го	прави	со	повисок	квалитет.	Пазарот	се
смета	дека	е	поефикасен	бидејќи	пазарните	механизми
создаваат	конкуренција,	што	не	е	случај	со	јавниот	сектор.
 Економијата	во	светот	стана	глобална	со	помош	на
принципите	на	слободна	трговија	и	слободен	пазар,	што
доведе	до	ситуација	каде	што	бизнис	секторот	стана	водечка
сила	за	економски	развој.	Во	таа	ситуација	државата	треба	да
создава	и	да	поддржува	дерегулирана	пазарна	економија.
 Минимална држава оди заедно со барањето за силна држава
која се определува како мала	(со мала администрација),	но
флексибилна и ефикасна држава.	Барањето за флексибилност
и ефикасност бара примена на информациска технологија и
развивање на е-Управување.
17
2. Корпоративно	управување
 Корпоративното	управување	вклучува
имплементација	на	различни	аспекти	кои
произлегуваат	од	односот	меѓу	врвниот
менаџмент,	акционерите,	одборите	на
директори	и	другите	стеикхолдери	во
претпријатијата.
 Еден	дел	од	студиите	кои	се	однесуваат	на
корпоративното	управување	се
сосредоточени	на	тоа	како	одделни
стеикхолдери	ја	користат	својата	моќ,	во
смисла	на	менување	на	доминантниот
менаџмент,	на	промена	на	членови	на	одборот
на	директори	и	како	да	се	влијае	врз
стратегиските	одлуки.
18
2. Корпоративно	управување
 Други	се	занимаваат	со	тоа	како	одборот	на	директори
се	конституира	и	функционира	во	практиката.
 Трети	се	занимаваат	со	општествената	одговорност	на
претпријатијата	и	како	тие	ја	практикуваат	во	однос	на
своите	вработени,	клиенти,	соработници	и	на
општеството	во	целина,	како	и	на	акционерите	како
најзаинтересирани	актери.
 Значи	корпоративното	управување	најопшто,	се
занимава	со	одговорноста,	надзорот,	евалуацијата	и
контролата	врз	водечките	лица	во	претпријатието	за	да
се	обезбеди	дека	тие	се	однесуваат	согласно	со
интересите	на	акционерите	и	другите	заинтересирани
страни	во	претпријатието.
 	Она	што	нас	не	интересира	е	применливоста	на
корпоративното	управување	во	јавниот	сектор.
19
3. Нов	јавен	менаџмент
 На	почетокот	на	1980-тите	години,	се	јавува	ново
движење	во	однос	на	реформа	на	власта	и	на
модернизирање	на	државата	кое	се	темели	на
преземање	на	менаџмент	техники	од	приватните
претпријатија	наречено	Нов	јавен	менаџмент.
 Главно	се	смета	дека	Новиот	јавен	менаџмент
претставува	реакција	на	кризата	на	финансирање
на	застарената	социјална	држава.
 Клучни	зборови	врзани	за	ова	движење	се
проектен	менаџмент,	ориентација	кон	клиентите,
деполитизирање	на	управувањето,	Total Quality
Managemnet, бенчмаркинг,	аутсорсинг.
20
3. Нов	јавен	менаџмент
 Во	Европа	попозната	е	особено	радикалната
варијанта	на	Нов	јавен	менаџмент	во	Велика
Британија	во	времето	на	Маргарет	Тачер.
 Општо,	Новиот	јавен	менаџмент	настанува	под
доминација	на	либералните	економии	на
Маргарет	Тачер	и	Роналд	Реган.
 И	Тони	Блер	во	Велика	Британија	и	Бил	Клинтон
во	САД	го	следат	учењето	во	главните	точки.
 Така,	за	време	на	администрацијата	на	Клинтон
(1992-2000),	потпретседателот	Ал	Гор	ги
реформираше	федералните	агенции	во	САД
согласно	теоријата	за	Нов	јавен	менаџмент.
21
3. Нов	јавен	менаџмент
 На	новиот	јавен	менаџмент	може	да	се	гледа	како	на	форма	на
управување.	Застапниците	на	Новиот	јавен	менаџмент	тврдат
дека	работа	на	политичарите	не	е	директно	управување,	туку
повеќе	формулирање	стратегиски	цели.
 Второ,	Новиот	јавен	менаџмент	се	фокусира	на	можност	за
избор,	воведување	на	правилата	на	пазарот	во	јавниот	сектор,
и	на	тој	начин	овозможува	повеќе	автономија	на	потсистемите
во	јавниот	сектор.	Менаџерите	на	јавните	институции	не	се
веќе	толку	зависни	од	власта,	туку	се	раководат	од	пазарни
принципи.
 	Трето,	Новиот	јавен	менаџмент	тврди	дека	со	примена	на
теориите	и	практиките	од	менаџментот	на	приватниот	сектор
застарените	бирократии	можат	да	ја	подобрат	својата
ефикасност.
 И	четврто,	ја	нагласува	контролата	на	аутпутот	место	на
инпутот.
22
3. Нов	јавен	менаџмент
 Новиот	јавен	менаџмент	се	карактеризира	со	следните
осум	главни	цели:
 Надминување	на	властите,	обезбедување
флексибилност;
 Подобрување	на	менаџментот	на	човечки	ресурси;
 Обезбедување	на	извршувањето,	контролата,
одговорноста;
 Оптимизација	на	информациската	технологија;
 Развивање	на	конкуренција	и	на	можност	за	избор;
 Подобрување	на	квалитетот	на	регулацијата;
 Брзо	добивање	услуги;
 Зајакнување	на	функциите	на	централен	надзор.
23
3. Нов	јавен	менаџмент
 Лесно	може	да	се	види	дека	остварувањето	на
сите	овие	цели	во	помала	или	поголема	мерка
зависи	од	квалитетната	примена	на
информациската	технологија.
 Меѓутоа,	треба	да	се	внимава	и	на	еден	друг
аспект	-	демократијата.
 Доминантна	е	критиката	дека	Новиот	јавен
менаџмент	ја	разградува	државата,	ги
разурнува	основите	на	партиципативната
демократија	и	дека	овој	концепт	ги	третира
граѓаните	како	клиенти,	потрошувачи,	а	не
граѓани;	консументи,	а	не	активни	учесници
на	процесот	на	креирање	на	политики.
24
3. Нов	јавен	менаџмент
 Тезата	на	која	почива	оваа	критика	е	дека,	всушност,
граѓаните	се	сопственици	на	државата,	или	според
терминологијата	од	приватниот	сектор,	тие	се	не	само
потрошувачи,	клиенти,	туку,	истовремено	и	акционери
на	државата.
 Оваа	суштествена	карактеристика	на	граѓанинот	во
современата	држава	е	запоставена	во	НЈМ.	Во	теоријата
на	Нов	јавен	менаџмент,	на	луѓето	се	гледа	како	на
економски	единки,	а	не	учесници	во	демократијата.
 Особено	треба	да	се	обрне	внимание	на	критиката	дека
НЈМ	воопшто	не	носи	подобрување	на	ефикасноста,	дека
реформите	спроведени	согласно	НЈМ	се	скапи	и	дека
организациските	структури	на	власта	организирани
согласно	НЈМ	не	се	дораснати	на	задачите	токму	во
однос	на	економијата.
25
3. Нов	јавен	менаџмент
 Други	критики	кон	Новиот	јавен
менаџмент	се	однесуваат	и	на	тоа	дека
тој	е:
◦ Ориентиран	кон	внатрешноста	на	јавните
организации;
◦ Зборува	за	конкретни	цели	наместо	на
воспоставување	на	односи;
◦ Се	фокусира	на	резултати;
◦ Укажува	дека	конкуренцијата	и	управувањето
не	се	компатибилни;
◦ Тој	има	идеолошка	позадина	дека	јавниот
сектор	е	извор	на	сите	лоши	работи.
26
3. Нов	јавен	менаџмент
 Може	да	се	каже	дека	главна	разлика	меѓу
перспективите	на	управување	и	на	Нов	јавен
менаџмент	е	дека	управувањето	во	суштина	се
однесува	на	политички	аспекти	–	тоа
објаснува	одреден	вид	на	размена	меѓу
државата	и	општеството,	додека	Новиот	јавен
менаџмент	се	однесува	на	организациски
аспекти.
 Битно	прашање	би	било	колку	успешно	НЈМ	ја
користи	информациската	технологија	за	да
може	да	ги	надмине	недостатоците	на	кои
укажуваат	критичарите	и	да	премине	во	една
понапредна	и	политички	поприфатлива	форма
на	управување.
27
3. Нов	јавен	менаџмент
 Врската меѓу Новиот јавен менаџмент и еУправувањето е јасна	–	информациската
технологија во многу области на примена се
користи како алатка за зголемување на
ефикасноста и ефективноста на процесите.
 Моделите на интеракција меѓу граѓаните и
државата кај е-Управувањето кои за основа го
имаат менаџерскиот пристап ги споделуваат
целите со Новиот јавен менаџмент.	Дури и
останатите модели,	кои во фокус ја имаат
демократијата и партиципацијата на граѓаните,	ја
употребуваат информациската технологија за да
не ги изгубат придобивките на менаџерскиот
модел	–	брзина,	доверливост,	ефикасност,
ефективност,	ниска цена на чинење.
28
4. Добро	управување
 Доброто	управување	се	воведува	од
меѓународните	финансиски	институции	за	да
се	дефинира	добра	јавна	администрација	во
земјите	кои	се	во	програмите	на	структурно
приспособување.	Но,	таа	може	да	се	определи
и	како	одговор	на	критиките	на	минималната
држава.	Помалку	држава	и	повеќе	пазар	ја
носи	опасноста	на	губење	на	заеднички
вредности,	како	што	се	општествена
одговорност,	грижа	за	послабите,	лојалност,
почитување	на	законите	и	сл.
29
4. Добро	управување
 Критичарите	на	минималната	држава,	односно	на
неолибералниот	модел,	укажуваат		дека	премногу
внимание	се	дава	на	ефикасноста	на	државата	и	на
односот	на	државата	и	пазарот,	а	премалку	на
одговорноста	на	државата	кон	своите	граѓани	и	на
поголемото	учество	на	граѓаните	во	политиката.
 Критичарите	истакнуваат	дека	луѓето	во	една	држава	не
се	само	консументи	на	услугите	на	државата		(која	треба
да	биде	мала	и	ефикасна)	и	дека	граѓаните	освен	што
имаат	право	на	отчет	од	државата	за	активностите	кои	ги
спроведува,	мора	поактивно	да	учествуваат	во
политиката	и	особено	преку	граѓанското
самоорганизирање	(граѓанско	општество,	НВО),	да	го
контролираат	и	бизнис	секторот	и	државата.
30
4. Добро	управување
 Нема	потреба	подетално	да	се	објаснува	дека
овие	важни	прашања	му	се	измолкнуваат	и	на
Новиот	јавен	менаџмент.	Доброто	управување
поставува	цели	кои	Новиот	јавен	менаџмент
не	ги	ни	поставувава	пред	себе	.
 Концепцијата	на	добро	управување	има
повеќе	главни	карактеристики:	тоа	е
управување	кое	е	партиципативно,
ориентирано	кон	консензус,	отчетно,
транспарентно,	респонзивно,	ефективно	и
ефикасно,	правично	и	инклузивно	и	го
почитува	владеењето	на	правото.
31
4. Добро	управување
 Доброто	управување	оди	заедно	со	развиена
култура	на	почитување	на	законите	и	негување	на
вредности	на	живот	во	заедница.	Затоа	се	смета
дека	оваа	концепција	обезбедува	корупцијата	да
биде	сведена	на	минимум,	посилно	да	се
гарантираат	правата	на	малцинствата	и	на
ранливите	групи	и	сл.	Доброто	управување	е
чувствително	на	сегашните	и	на	идните	потреби
на	општеството	во	целина,	а	не	само	на	државата
или	економијата.
 Алатката	за	постигнување	на	голем	дел	од	целите
на	доброто	управување	е	информациската
технологија.	Доброто	управување	е	невозможно
без	е-Управување.
32
5. Социо-кибернетски	систем
 Автор	на	оваа	перспектива	е	Kooiman.	Тој	тврди	дека
обрасците	на	интеракција	меѓу	јавниот	и	приватниот
сектор	се	менуваат,	заедно	со	зголемување	на
комплексноста,	динамиката	и	разновидноста	на
природата	на	светот	во	кој	живееме.
 	Следствено,	структурите	кои	ги	решаваат	социјалните
проблеми	на	демократски	и	ефикасен	начин	треба	да
бидат	со	комплексна,	динамична	и	разновидна	природа.
 Kooiman	истакнува	дека	динамичниот,	комплексен	и
дивертиран	општествено-политички	систем	е	во
зависност	од	општествено-политичко	управување	за
решавање	на	проблемите	во	општеството.	Развојот	на
општествено-политичкото	управување	е	потпомогнато
од	неуспехот	на	постоечките	и	на	традиционалните
структури,	методи	и	алатки	на	моќ.
33
5. Социо-кибернетски	систем
 Теоријата	на	општествено-политичко	управување
се	темели	на	три	поврзани	основни	концепти:
владеење,	управување	и	управливост	(governing,
governance	and	governability).	Во	неа	се	тврди
дека	општеството	кај	кое	се	зголемуваат
комплексноста,	динамиката	и	диверзитетот	ќе
води	кон	процеси	кои	вклучуваат	високо	ниво	на
интеракција	помеѓу	јавните	актери,	целните
групи	и	поединците.	Суштината	на	управувањето,
следствено	се	менува	и	се	движи	кон
координација,	водење,	влијаење	и	балансирање
на	интеракции.	Државата	не	ја	изгубила
способноста	да	управува,	туку	го	менува	начинот
на	кој	го	прави	тоа.
34
5. Социо-кибернетски	систем
 Како	што	вели	Kooiman,	„Управувањето	како
интерактивна	перспектива	е	упатено	на	балансирање	на
општествените	сили	и	општествените	интереси	и
овозможување	на	општествените	актери	и	системи	да	се
организираат“.
 Општествено-политичкото	управување	се	потпира	на
одреден	степен	заемна	доверба	и	заемно	разбирање,
прифаќање	на	заедничка	одговорност	и	одреден	степен
на	политичка	вклученост	и	поддршка	од	општеството.
 Пресудно	за	општествено-политичкото	управување	е
зависноста	меѓу	формалните	и	релативно	автономните
политички	и	општествени	актери.	Ниту	еден	актер	сам
не	може	да	реши	проблем	или	пак	да	сам	да	ја	искористи
можноста	на	најдобар	начин.
35
5. Социо-кибернетски	систем
 Понатаму,	ниту	еден	актер	не	може	да	биде	доминантен
и	да	натера	некој	друг	да	дејствува	на	одреден	начин
или	да	го	поднесе	чинењето	на	општествен	проблем	од
кој	актерот	може	да	профитира.
 Еден	актер	не	може	да	создаде	образец	и	структура	која
се	развива,	туку	тоа	е	резултат	на	сите	актери.
 	Според		Kooiman,	„Управувањето	се	смета	како	образец
или	структура	која	се	појавува	и	развива	во
општествено-политички	систем	како	заеднички	резултат
на	напорите	за	интерактивна	интервенција	на	сите
вклучени	актери“.	Владеењето	и	управувањето	се
постојано	во	интеракција.	Образецот	или	структурата
влијае	врз	тие	што	владеат,	но	истовремено	и	ги	менува.
36
5. Социо-кибернетски	систем
 Она	што	треба	да	се	истакне	е	дека
оваа	концепција	укажува	дека	во
современите	општества	нема	веќе
класични	центри	на	моќ,	од	кои	се
управува	хиерархиски,	во	вертикална
комуникација,	туку	има	дисперзија	на
моќта,	знаењето	и	информациите,
потреба	од	хоризонтална
комуникација,	заемност	и	соработка	и
мрежно	поврзување.
37
6. Самоорганизирачки	мрежи
 Промената	од	владеење	кон	управување	(from
governing	to	governance)	ја	овозможи	појавата	на
самоорганизирачките	мрежи.	Управувањето	има
работа	со	ко-ординација	и	со	самоорганизирачки
мрежи.	Овие	мрежи	се	мешавина	на	јавни,
приватни	и	на	волонтерски	организации.	Како
последица,	границите	меѓу	јавниот,	приватниот	и
невладиниот	сектор	стануваат	се	побледи.
Мрежите	се	појавуваат	поради	потребата	од
ресурси	кај	актерите	и	се	одржуваат	со	размена
на	ресурсите.	Со	размена	на	ресурсите,	актерите
учесници	имаат	можност	да	ги	реализираат
своите	цели,	да	го	максимизираат	своето
влијание	и	да	ја	избегнат	зависноста	од	другите
актери.
38
6. Самоорганизирачки	мрежи
 Членовите	на	мрежата	се	во	интеракција	слична	на	игра	и
имаат	одреден	степен	на	автономија	во	однос	на	државата,	но
државата	може	индиректно	и	на	несовршен	начин	да	управува
со	мрежите.
 Мрежите	може	да	се	сметаат	за	алтернатива	на	пазарите	и	на
хиерархиите	во	смисла	на	механизмите	на	координација.
 Како	што	натпреварот	со	цени	е	механизам	за	координација	на
пазарот,	а	административниот	поредок	во	хиерархијата,
мрежите	се	централно	артикулирани	од	доверба	и	кооперација.
 	Според	Rhodes,	уште	поважно	од	тоа	што	мрежите	се	самоорганизирачки,		е	тоа	што	тие	се	автономни	и	самоуправувачки,	тие	се	опираат	на	управувањето	од	страна	на
државата,	развиваат	свои	политики	и	го	обликуваат	своето
опкружување.
 Главен	предизвик	за	владите,	вели	Rhodes	е	да	им	овозможат
развој	на	овие	мрежи	и	да	бараат	нови	форми	на	ко-операција.
39
6. Самоорганизирачки	мрежи
 Друг	автор	кој	се	занимава	со	оваа	перспектива	е
Kickert.	Тој	тврди	дека	обидите	што	ги	прави
Новиот	јавен	менаџмент	да	ги	примени
менаџмент	техниките	од	приватниот	во	јавниот
сектор	се	погрешни,	и	управувањето	на	јавниот
сектор	не	е	само	за	зголемување	на	ефикасноста,
туку	и	за	владеење	на	правото,	законитоста,	за
нормите	и	вредностите.	Државата	и	општеството
порано	се	сметаа	за	одделни	ентитети,	каде	што
државата	владееше	со	општеството.	Според
јавното	управување	(public	governance),	терминот
кој	го	користи	Kickert,	сите	актери	партиципираат
во	ист	систем.	Затоа,	државата	не	треба	да	се
фокусира	плански	да	владее	со	системот,	туку	на
улогата	да	посредува.
40
6. Самоорганизирачки	мрежи
 Kickert	тврди	дека	„јавно	управување	претставува
менаџирање	на	комплексни	мрежи	кои	се	состојат	од
многу	различни	актери“.	Актерите	се	од	различни
сектори	на	различни	нивоа	и	не	нужно	имаат	исти	цели.
Тие	можат	да	бидат	дури	и	спротивставени.
 Овие	актери	се	во	интеракција	во	различни	мрежи	и
повеќе	или	помалку	зависат	еден	од	друг,	но	државата
има	одредена	позиција	во	однос	на	актерите.
 Сите	актери	не	се	хоризонтално	еднакви,	и	не	постои
хиерархиска	подреденост.	На	овој	начин	мрежата	се
позиционира	како	сива	зона	меѓу	хиерархијата	и
пазарот.	Ниеден	член	на	мрежата	не	може	да	ја	преземе
контролата	врз	целата	мрежа	во	класичен	кибернетски
модел.
41
Теории	на	управување
 Теоријата	на	управувањето,	во	сите	претходно	наведени
перспективи,	се	занимава	со	различните	начини	на
управување,	и	се	темели	на	следните	заеднички	претпоставки:
◦ Таа	е	теорија	на	макро-ниво	и	не	е	нормативна;
◦ Се	занимава	со	државата	кој	има	амбиција	да	управува	и	поради
тоа	државата	е	важен	актер;
◦ Се	занимава	со	новите	средства	и	методи	со	кои	државата
управува	со	општеството,	и	со	создавање	претпоставки	за
организирање	на	општествените	актери;
◦ Укажува	дека	актерите	се	ко-ординираат	на	други	начини	освен
преку	традиционалните	хиерархии;
◦ Не	станува	збор	првенствено	за	резултатите,	туку	за	процесите	во
повеќе	или	помалку	статички	политички	систем.
◦ Како	седма	перспектива	на	управување,	која	Rhodes	не	ја
споменува,	меѓутоа	се	сретнува	кај	други	автори,	може	да	ја
ставиме	Управување	во	дигиталната	ера	(Digital	Era	Governance)
или	е-Управување	(e-Governance)
42
Е-Влада
Q&A
43
ЧЕТВРТО
Опфат&и&дефиниција&на&e.Управување:&
од е.Влада до е.Управување
! е.Влада&претставува&генерички&поим&
за&веб&базирани&услуги&на&
институциите&на&локалните,&
државните&и&федералните&власти.&
! Кај&е.Влада,&владата&ја&користи&
информациската&технологија&и&
особено&Интернетот&за&поддршка&на&
владините&операции,&за&интеракција&
со&граѓаните&и&за&обезбедување&на&
владини&услуги
1
Опфат&и&дефиниција&на&e.Управување:&
од е.Влада до е.Управување
! е.Влада&се&наоѓа&во&рана&фаза&на&развој.&
! Владите&на&многу&држави&започнаа&иницијативи&
за&воведување&на&е.Влада,&и&нудат&поголем&или&
помал&дел&од&своите&услуги&на&Интернет.&
! Меѓутоа,&мал&дел&од&нив&ги&реструктурираа&
комплетно&процесите&за&да&ги&приспособат&
комплетно&на&новите&технологии.&
! Притоа,&напорите&на&владите&за&воведување&на&е.
Влада&главно&се&сведуваат&за&зголемување&на&
ефикасноста&на&операциите,&и&помалку&им&
посветуваат&внимание&на&областите&на&е.
Демократија&и&редефинирање&на&односот&со&
граѓаните.
2
Опфат&и&дефиниција&на&e.Управување:&
од е.Влада до е.Управување
! Поимот&е.Управување&(e.Governance)&се&однесува&
на&користење&на&информациските&технологии&кај&
државните&институции&на&различни&нивоа,&во&
јавниот&сектор&и&вон&него,&со&цел&подобрување&на&
управувањето.&
! Мора&да&нагласиме&дека&управувањето,&не&нужно,&
го&водат&само&државните&институции&–&тоа&се&
однесува&на&вкупноста&на&формални&и&
неформални&процеси&и&институции&кои&ги&
артикулираат&активностите&на&актерите&кои&
директно&или&индиректно&учествуваат&во&
политиката&во&најширока&смисла&на&зборот.&Освен&
државните&институции,&во&управувањето&се&
вклучени&и&приватниот&сектор,&разни&здруженија&
и&невладините&организации.
3
Опфат&и&дефиниција&на&e.Управување:&
од е.Влада до е.Управување
! е.Управувањето&не&се&применува&само&кај&
државните&институции,&туку&кај&кој&било&
ентитет&или&институција,&дури&и&во&
семејството.&Ако&една&домаќинка&
електронски&ги&плаќа&сметките,&или&ги&
менаџира&трошоците&за&домаќинството&
на&компјутер,&таа&практикува&е.
Управување.&
! е.Влада,&од&друга&страна,&се&однесува&
само&на&државните&институции&и&начинот&
на&кој&тие&ги&применуваат&
информациските&технологии.
4
Опфат&и&дефиниција&на&e.Управување:&
од е.Влада до е.Управување
! Повеќе&автори&го&користат&поимот&eGov, кој&во&себе&опфаќа&и&e-Government
и&e-Governance,&за&да&се&фокусираат&на&
примената&на&информациската&
технологија,&без&да&се&заплеткуваат&во&
политичките&дебати&и&дискусии&околу&
определбата&на&е.Влада&и&е.
Управување&и&околу&нивните&разлики.
5
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Поимот&е.Влада&и&е.Управување&се&
воведува&со&појавата&на&World&Wide&Web&
некаде&на&почетокот&на&90.тите&години&од&
минатиот&век.&Тоа&е,&значи,&нов&поим&кој&
нема&голема&историја&зад&себе.&
! Теориските&елаборации&на&моделите&на&
е.Управување&одат&пред&неговата&
практична&употреба.&Може&да&се&каже&
дека&напредните&фази&на&развој&од&
речиси&сите&модели&сè&уште&не&се&
достигнати&во&најголем&број&држави,&ако&
не&и&во&сите.
6
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Информациската&и&комуникациската&
технологија,&општо&земено,&може&да&
влијае&врз&процесите&на&управување&на&
3&начини, да&има:&&
◦ техничка&улога,&&
◦ поддржувачка&улога&и&&
◦ иновативна&улога
7
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Техничка&улога&–&автоматизација&на&
репетитивните&задачи&кај&
управувањето,&на&тој&начин&ја&
подобрува&ефикасноста&на&процесите&
на&управување.&Примери&за&тоа&се&
автоматско&пополнување&на&даночни&
обрасци,&е.Гласање,&периодично&
известување&и&слично.
8
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Поддржувачка&улога&–&информациската&
технологија&се&користи&како&
комплементарна&на&постоечките&процеси&
за&да&го&подобри&управувањето.&Примери&
за&тоа&се&користење&на&Интернет&за&
подобрување&на&напорите&за&
транспарентност&на&владата,&или&
користење&на&електронска&пошта или&
Фејсбук&за&поврзување&на&избраните&
функционери&со&нивните&гласачи.
9
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Иновативна&улога&–&користење&на&
информациската&и&комуникациската&
технологија&за&иницирање&на&нови&услуги&
од&страна&на&владата&или&пак&нови&
механизми&за&подобрена&испорака&на&
услуги&кои&не&би&биле&возможни&без&
употреба&на&оваа&технологија.&Пример&е&
проверка&на&статусот&на&некој&предмет,&
надвор&од&работно&време&и&од&
оддалечена&локација,&онлајн&аплицирање&
за&лична&карта&и&други&документи.
10
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Повеќето&автори&фазите&на&развој&на&е.
Влада&ги&сместуваат&во&четири&нивоа.&
Во&следната&табела&е&даден&краток&
преглед&на&фазите&на&развој&од&пет&
извори.&Нивоата&всушност&го&
дефинираат&животниот&циклус&на&
проектите&на&е.Влада,&и&истовремено&
служат&како&водич&за&имплементација&
чекор&по&чекор.
11
Фази на
развој на е.
Влада и е.
Управување
12
Бр. Автори Карактеристики на моделот на еволуција на еВлада
1 Gartner Фаза 1: Информација ------! Присуство
Фаза 2: Интеракција -------! Внатрешен процес
Фаза 3: Трансакција ------! Комплетна
трансакција
Фаза 4: Трансформација ----! Интеграција и
организациски промени
Во секоја од четирите фази, испораката на он-лајн
услугите и користењето на ИТ во владините
операции им служат на еден или повеќе аспекти
на е-Управувањето, како на пример демократија,
влада, бизнис.
2 Cap Gemini Ernst &
Young.
Online Availability of
Public Services: How is
Europe Progressing
Ниво 1: Онлајн присуство
Ниво 2: Еднонасочна интеракција (Апликации кои
се преземаат)
Ниво 3: Двонасочна интеракција
Ниво 4: Трансакции (Целосно електронско
решавање на предметите)
3 Karen Layne и Jungwoo
Lee
Developing fully functional
E-government: A four stage
model
Ниво 1: Каталогизација,
Ниво 2; Трансакција,
Ниво 3: Вертикална интеграција,
Ниво 4: Хоризонтална интеграција.
4 Светска Банка
The evolutionary stage of
an e-Government
implementation falls in to
one of the four quadrants,
where on X axis one maps
service delivery capability
and on Y axis is mapped the
level of process integration.
1. Селење онлајн
2. Интеграција на каналите
2. Интеграција на процесите
4. Интеграција на услугите
5 ABM Knowledgeware Ltd.
India
Ниво 1: e-Основање
Ниво 2; e-Услуги
Ниво 3; e-Бизнис
Ниво 4: e-Соработка
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! На&првата&фаза&на&развој&изворите&и&даваат&
различни&имиња:&присуство,&онлајн&
присуство,&каталогизација,&миграција&онлајн&и&
е.Основање,&меѓутоа&суштината&е&иста:&
почеток&на&операциите&и&на&услугите&кои&ги&
нуди&државата&на&Интернет.&Во&таа&фаза&
вообичаено&е&да&се&отвораат&статички&веб&
страни&на&државните&институции&кои&нудат&
информации&кои&се&структурирани&согласно&
организацијата&на&државната&институција&а&не&
согласно&потребите&на&корисникот.
13
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Втората&фаза&се&нарекува&интеракција&или&
еднонасочна&интеракција,&трансакција,&
интеграција&на&каналите&или&е.Услуги.&Во&оваа&
фаза&почнуваат&интеракциите&меѓу&владата&
преку&веб&страните&на&нејзините&институции&и&
граѓаните,&претпријатијата&од&приватниот&
сектор&или&други&државни&институции.&Оваа&
интеракција&започнува&еднонасочно,&најчесто&
со&преземање&на&форми&или&апликации&од&
страна&на&корисникот&на&услугата,&нивно&
пополнување&и&неелектронско&комплетирање&
на&процесот.&Значи&дел&од&процесите&се&
одвиваат&онлајн,&а&дел&на&традиционален&
начин.
14
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Третата&фаза,&наречена&трансакција,&двонасочна&
интеракција,&вертикална&интеграција,&
интеграција&на&процесите&или&е.Бизнис,&различни&
автори&различно&ја&дефинираат.&Кај&дел&од&нив,&во&
оваа&фаза&услугите&кои&се&онлајн&веќе&можат&
електронски&да&се&добијат&без&потреба&од&
физичко&присуство&во&институцијата&која&ги&нуди,&
значи&постои&двонасочна&интеракција&меѓу&
корисникот&на&услугата&и&институцијата&која&ја&
нуди&таа&услуга.&Според&други&автори,&во&оваа&
фаза&институциите&се&поврзуваат&вертикално&
меѓу&себе&во&вертикална&интеграција&и&меѓусебно&
си&разменуваат&податоци.
15
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Четвртата&фаза&кај&сите&споменати&
автори&е&последна&и&таа&нуди&
комплетна&интеграција&на&онлајн&
услугите,&нивна&хоризонтална&и&
вертикална&интеграција,&целосна&
колаборација&на&државните&
институции&и&прифатени&
организациски&промени&и&кај&
државните&институции&и&кај&
корисниците&на&нивните&услуги.
16
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
17
Надворешни: G2C Надворешни:
G2B
Внатрешни :
G2G
Фаза:
Информација
Локални/ Ресорски
/Национални Информации
(Изјави за мисија и
организациска структура,
адреси, работно време,
вработени, телефонски
броеви, закони, новости)
Бизнис
информации
Адреси, работно
време, вработени,
телефонски
броеви, закони
База на знаење
(статички
интранет)
Менаџмент на
знаење (LAN)
Фаза:
Интеракција
Формулари за преземање на
веб страните
Формулари за пополнување
и праќање, онлајн помош за
пополнување на
формуларите (дозволи,
изводи од книга на родени и
сл.)
Електронска пошта,
електронски билтени, групи
за дискусија (еДемократија), анкети и
прашалници,
персонализирани веб страни
и известувања
Преземање на
формулари од веб
страните
Пополнување на
формуларите со
онлајн помош
Електронски
процеси за
добивање дозволи
и сл.
Електронска
пошта
известувања
Електронска
пошта
Интерактивни
бази на знаење
Алатки за
постапување
со жалби
Фаза:
Трансформација
Персонализирана веб страна
со интегрирана персонална
сметка за сите услуги
Персонализирана
веб страна со
интегрирана
бизнис сметка за
сите услуги
Интеграција
на базите на
податоци
Приказ&на&
услуги&по&
фази&
18
Табела 4.11. Основни е-Услуги дефинирани од ЕУ.
Јавна услуга Наменета за граѓани
или бизниси
Данок на приход Г
Услуги за барање вработување (job search services) Г
Мерки за социјална заштита Г
Лични документи (пасоши/возачки дозволи) Г
Регистрација на возила Г
Дозволи за градба Г
Изјави за полиција (Declaration to police) Г
Јавни библиотеки Г
Сертификати Г
Упис во високо образование Г
Изјава за преселба Г
Здравствени услуги Г
Придонеси за вработените Б
Корпоративни даноци Б
ДДВ Б
Регистрација на ново претпријатие Б
Праќање на статистички податоци Б
Царински декларации Б
Еколошки дозволи Б
Јавни набавки Б
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Примери&на&услуги&по&фази:&
◦ Прва&фаза&–статички веб страни од страна на
државните институции,&со основни
информации за организацијата,&
организациска структура,&вработени,&работно
време,&контакт информации и слично,&но без
никакви можности за интеракција.&
◦ Втора&фаза&.&преземање&формулари,&упатство&
за&пополнување&на&формуларите,&електронска&
пошта&за&поставување&на&прашања&или&пак&за&
праќање&на&формуларите&
19
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Трета&фаза&.&се&унапредуваат&функционалностите&
кои&се&воспоставени&во&втората&фаза,&и&стануваат&
покомплексни,&и&во&оваа&фаза&веќе&може&да&се&
зборува&за&е.Влада.&Комплетниот&процес&кој&е&
автоматизиран&се&одвива&и&завршува&на&веб&
страната&на&државната&институција.&Примери&за&
електронски&процеси&од&оваа&фаза&се&обнова&на&
електронски&дозволи&и&лиценци,&плаќање&на&
даноци&и&такси,&е.таксена&марка,&прибирање&
понуди&и&спроведување&јавни&набавки&и&слично.&
Излезот&од&процесот&е&точно&дефиниран&и&
регулиран,&како&на&пример,&обновена&дозвола,&
сметка&за&платен&данок,&потврда&за&добиен&тендер&
и&слично.&
20
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Највисокиот&степен&на&развој&според&овој&еволуциски&модел&веќе&
влегува&во&сферата&на&е.Управување,&и&ја&надминува&сферата&на&е.
Влада.&Тоа&е&четвртата&фаза&наречена&трансформација.&Во&оваа&фаза&
во&потполност&се&искористуваат&капацитетите&кои&ги&нуди&
информациската&технологија&за&трансформација&на&функциите&на&
организациите&од&јавниот&сектор.&Иницијативите&од&оваа&фаза&треба&
да&покриваат&широк&опсег&на&прашања,&проблеми&и&потреби.&Треба&да&
ги&поврзуваат&институциите&од&сите&нивоа&на&власт,&локална,&
регионална,&државна,&федерална,&треба&да&ги&поврзуваат&актерите&од&
јавниот,&граѓанскиот&и&од&приватниот&сектор&и&да&овозможат&
непречен&проток&на&информации&по&вертикала&и&по&хоризонтала.&
! &Со&други&зборови,&треба&да&ги&урне&бариерите&меѓу&организациите,&и&
место&институциите&да&ги&стави&во&центарот&потрошувачите&односно&
корисниците&на&услугите.&Некои&автори&тврдат&дека&крајна&цел&на&
овие&иницијативи&е&укинување&на&постоечките&државни&институции&и&
нивна&замена&со&виртуелни&институции.&Сепак,&мора&да&се&потенцира&
дека&постојат&малку&примери&на&проекти&во&светот&од&овој&обем,&
поради&административни,&технички&и&фискални&ограничувања.&Згора&
на&ова,&технологијата,&и&целата&концепција&на&е.Управување&е&
релативно&нова&и&не&е&поминат&доволно&долг&временски&период&да&
созрее,&да&земе&замав&и&да&влезе&во&поширока&примена.
21
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Според&Daniel&Castro&и&Robert&Atkinson,&аналитичари&од&тинк.
тенкови&кои&се&занимаваат&со&политика&на&технологија&во&САД,&
еволуцијата&на&е.Управување&се&одвивала&во&два&брана,&и&сега&
се&очекува&да&настапи&третиот.&Во&првиот&бран&државните&
институции&ја&зголемија&ефикасноста&на&својата&работа&преку&
автоматизација&на&репетитивните&процеси.&Вториот&бран&е&дел&
од&Интернет&револуцијата,&и&донесе&мноштво&нови&онлајн&
услуги&на&државните&институции.&Меѓутоа,&овие&два&брана&ја&
зголемија&ефикасноста&и&ги&намалија&трошоците&за&вршење&на&
операциите&на&влада,&но&тие&едноставно&ги&автоматизираа&
постоечките&процеси,&ја&вршеа&истата&работа&што&се&вршеше&и&
дотогаш,&но&на&нов&и&поефикасен&начин.&Вистинската&
револуција&која&ја&носи&една&нова&технологија&е&да&можат&да&се&
направат&сосема&нови&работи&кои&без&неа&не&биле&можни.&
Пример&за&тоа&претставува&персоналниот&компјутер,&кој&пред&
појавата&на&Интернет&бил&само&пософистициран&текст&
процесор&и&калкулатор,&но&појавата&на&Интернет&донела&
сосема&нова&вредност&кон&употребата&на&персоналниот&
компјутер.
22
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Третиот&бран,&според&Daniel&Castro&и&Robert&Atkinson,&треба&да&
донесе&суштински&нови&начини&на&примена&на&новите&
технологии,&со&нивна&комбинација,&како&на&пример&
информациската&технологија&во&комбинација&со&географски&
информациски&системи,&со&глобални&системи&за&
позиционирање,&и&дистрибуирани&сензорски&мрежи&и&слично.&&
! Овие&технологии&имаат&потенцијал&суштински&да&го&променат&
пристапот&во&образованието,&здравството,&енергетскиот&
сектор,&транспортот.&Податоците&од&овие&системи&треба&да&се&
прибираат,&унифицираат,&споделуваат&хоризонтално&и&
вертикално&со&другите&државни&институции,&и&одново&да&се&
користат.&Секоја&институција&не&треба&да&почнува&со&развојот&
од&почеток,&искуствата&и&најдобрите&практики&треба&да&се&
споделуваат,&да&се&развиваат&стандарди,&системите&да&се&
интегрираат.&Оние&влади&кои&на&иновативен&начин&ќе&ги&
применат&новите&технологии,&ќе&продуцираат&економски&раст&
и&ќе&го&подобрат&квалитетот&на&живот&на&своите&заедници.
23
Фази на развој на е.Влада и е.
Управување
! Примери&на&иновативна&употреба&на&новите&технологии:&&
! Во&Сан&Франциско&се&инсталирани&6000&безжични&сензори&на&
паркинг&местата&во&градот,&и&информација&за&слободно&
паркинг&место&возачот&може&да&добие&на&неговиот&мобилен&
телефон,&или&на&уличните&монитори&кои&се&исто&така&поврзани&
со&системот.&&
! Во&Филаделфија&пак&на&кантите&за&ѓубре&во&куќите&се&залепени&
етикети&кои&емитираат&радио&сигнали,&и&од&тие&етикети&се&
читаат&податоци&дали&домаќинствата&селектираат&отпад&за&
рециклирање.&Оние&домаќинства&кои&го&рециклираат&отпадот&
добиваат&некаква&награда.&По&воведувањето&на&системот&
стапката&на&рециклиран&отпад&се&зголемила&за&90%.&
! Користењето&на&Википедија&од&страна&на&волонтерите&кои&
помагаа&при&справувањето&со&последиците&од&ураганот&
Катарина&во&Америка.&Особено&значаен&проект&од&низата&
проекти&беше&Katrina&People&Finder&проектот&кој&прибираше&
податоци&за&преживеаните&и&ги&поврзуваше&со&нивните&
блиски.
24
Категории на практикување на е.Влада
! е.Влада&покрива&широк&опсег&на&
иницијативи&и&активности,&кои&главно&
можат&да&се&систематизираат&во&три&
поголеми&одделни&групи&кои&се&
нарекуваат&категории&на&практикување:&
◦ Влада.кон.граѓани&или&Влада.кон.
потрошувачи&(Government.to.Citizen&/&
Government.to.Consumer;&G2C);
◦ Влада.кон.бизнис&(Government.to.Business;&
G2B);
◦ Влада.кон.влада&(Government.to.
Government&;&G2G).
25
Категории на практикување на е.Влада
! Според&некои&автори,&постои&и&Влада.кон.
вработени&(Government.to.Employees&;&G2E)&
категорија&на&практикување,&меѓутоа&таа&
може&да&се&смета&како&подмножество&на&G2G&
секторот,&бидејќи&станува&збор&за&внатрешни&
активности&во&самите&државни&институции.&
Други&автори&пак&го&наведуваат&како&посебен&
сектор&Влада.кон.невладини.организации&
(Government.to.NGOs&;&G2N),&меѓутоа&ние&ќе&
се&задржиме&на&анализа&на&трите&главни&
категории&на&практикување,&и&ќе&ја&
анализираме&подетално&секоја&од&нив.
26
Категории на практикување на е.Влада –
G2C
! G2C&проектите&се&предвидени&да&ја&олеснат&комуникацијата&и&
интеракцијата&на&граѓаните&со&државните&институции.&Некои&автори&го&
сметаат&ова&за&примарна&цел&на&е.Влада.&Главен&медиум&за&процесирање&
на&услугите&кои&државните&институции&им&ги&нудат&на&граѓаните&се&веб&
страните&на&институциите.&Преку&нив&се&нуди&широк&спектар&на&услуги,&од&
обновување&на&разни&видови&дозволи,&преку&плаќање&даноци&до&
аплицирање&за&социјална&помош.&Друга&придобивка&е&лесен&пристап&до&
информациите&и&нивна&дисеминација.&Во&поразвиен&облик,&G2C&
проектите&се&поставени&во&облик&на&едношалтерски&систем,&каде&што&се&
нудат&услуги&на&граѓаните&кои&вклучуваат&повеќе&државни&институции,&
без&да&биде&потребен&личен&контакт&на&граѓанинот&со&секоја&од&тие&
институции.&Тие&разменуваат&информации&меѓу&себе&и&се&координираат,&и&
му&ја&испорачуваат&комплетната&услуга&на&граѓанинот&преку&Интернет.&
Недоволно&развиен&потенцијал&на&оваа&категорија&на&практикување&на&е.
Влада,&која&веќе&преминува&во&сферата&на&е.Управување,&претставува&
интеракцијата&граѓани.кон.граѓани,&нивно&вмрежување,&партиципација&
на&граѓаните&во&донесувањето&одлуки&и&во&креирањето&на&политиките&на&
владата&со&надминување&на&временските&и&географските&бариери,&и&како&
подалечна,&но&крајна&цел&трансформирање&на&видот&на&демократија&од&
претставничка&во&директна&демократија. 27
Категории на практикување на е.Влада –
G2C
! G2C&иницијативите&во&голем&број&случаи&се&
развивани&под&притисок&на&граѓаните,&кои&
погодностите&кои&ги&добиваат&од&
претпријатијата&од&приватниот&сектор,&како&на&
пример&е.Банкарство,&бараат&да&ги&добијат&и&
од&јавните&институции.&Се&очекува,&со&текот&на&
времето,&како&што&растат&младите&генерации&
на&кои&компјутерите&им&се&главна&алатка&во&
секојдневните&активности,&да&расте&
притисокот&и&се&повеќе&процеси&од&јавниот&
сектор&да&добиваат&предзнак&е,&односно&да&
стануваат&електронски.&
28
Категории на практикување на е.Влада –
G2C
! Примери&на&G2C&проекти&има&многу,&а&најчесто&
споменувани&во&САД&се&FirstGov.gov,&порталот&на&
американската&федерална&влада,&потоа&веб&страната&кој&
им&нуди&разни&видови&услуги&на&студентите,&од&
запишување&на&факултет,&аплицирање&за&стипендија&или&
за&престој&во&студентски&дом,&преку&совети&за&избор&на&
предмети&и&понуди&за&студентски&кредити&до&понуди&за&
спорт&или&забава,&и&веб&страната&за&пензионери.&
FirstGov.gov&беше&првиот&поголем&проект&од&тој&вид&во&
светот&и&го&промовираше&во&2000&година&Федералната&
влада&на&САД.&Тој&проект&беше&направен&како&јавно.
приватно&партнерство,&беше&замислен&да&функционира&
како&портал&за&51&милион&веб&страни&на&државни&
институции&кои&содржеа&информации,&услуги&и&онлајн&
трансакции.
29
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2B
! G2B&услугите&опфаќаат&повеќе&области&на&
интеракција&на&претпријатијата&од&приватниот&
сектор&и&државните&институции,&како&на&пример&
доставување&информации&за&политички&мерки,&
правила&и&регулации,&кои&имаат&влијание&врз&
работата&на&претпријатието.&Услугите&кон&бизнис&
секторот&вклучуваат&и&слични&активности&како&
оние&кон&граѓаните,&како&што&се&обнова&на&
дозволи,&преземање&формулари,&регистрација&на&
бизнис&или&плаќање&данок.&Освен&тоа,&постојат&
услуги&кои&им&нудат&на&претпријатијата,&особено&
на&малите&и&средните,&помош&во&развојот&со&
поедноставување&на&процедурите&и&со&други&
мерки.
30
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2B
! G2B&иницијативите&од&повисоко&ниво&нудат&е.Набавки&–&
распишување&и&спроведување&на&електронски&јавни&набавки,&
каде&што&постапката&е&транспарентна,&може&да&учествуваат&и&
помали&претпријатија,&се&избегнуваат&давачки&за&
посредниците&поради&тоа&што&економските&оператори&
директно&се&јавуваат&како&учесници&на&јавната&набавка&и&се&
добиваат&најниски&односно&најповолни&цени&за&државата.&
Најчесто&се&применува&методата&на&обратна&аукција,&каде&што&
победува&понудувачот&кој&има&најниска&цена,&и&се&применува&
најчесто&кога&се&очекува&понудувачите&да&имаат&исто&или&
слично&ниво&на&квалитет.&Друг&начин&на&склучување&на&
договори&со&јавни&набавки&со&договор&базиран&на&
перформанси,&каде&што&плаќањето&се&врши&врз&основа&на&
завршените&работи&и&постигнатите&цели&од&склучениот&
договор.&Трет&вид&на&договор&е&договор&кој&се&базира&на&
поделба&на&заштедата.&Кај&тие&договори&се&плаќаат&почетните&
трошоци&(на&пример&за&набавка&на&опремата)&и&се&плаќа&дел&од&
заштедата&која&се&генерира&од&новиот&начин&на&работа&на&
јавната&институција.
31
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2B&&
! Во&теоријата&и&во&практиката&се&појавуваат&дилемите&
дали&активностите&во&врска&со&G2B&проектите&треба&да&
се&централизираат&или&да&се&водат&децентрализирано.&
Постојат&аргументи&во&полза&и&на&двете&страни.&Така,&
доколку&се&централизираат&се&добива&на&унифицираност,&
на&транспарентност,&се&намалуваат&трошоците&заради&
економија&на&обем,&но&затоа&времето&потребно&за&
завршување&на&проектите&се&зголемува&и&не&може&да&се&
предвидат&сите&потреби&на&конкретната&институција.&
Доколку&се&водат&децентрализирано,&се&добива&на&
флексибилност,&автономност,&се&води&сметка&за&
потребите&на&поединечните&институции,&но&се&губи&на&
унифицираност,&на&интеграција&и&на&интерконекција,&и&
може&да&се&појави&преклопување&и&удвојување&на&
функционалности.
32
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2G
! G2G&услугите&се&одвиваат&на&две&нивоа&
–&на&локално&ниво&или&во&рамките&на&
државата&и&на&меѓународно&ниво.&G2G&
услугите&претставуваат&трансакции&
меѓу&државните&институции&на&
локално,&регионално,&државно&и&
федерално&ниво.&На&второто,&
меѓународното&ниво,&може&да&се&
користи&како&инструмент&за&
меѓународни&односи&и&дипломатија.
33
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2G
! Од&многу&аспекти,&G2G&секторот&претставува&
‘рбет&на&е.Владата.&Се&смета&дека&за&да&може&
владата&да&воспостави&G2C&и&G2B,&мора&најпрво&
G2G&секторот&да&биде&добро&развиен,&во&смисла&
на&подобрување&и&ажурирање&на&внатрешните&
системи&и&процедури,&пред&да&може&да&излезе&со&
понуда&кон&надвор.&G2G&секторот&претпоставува&
споделување&на&податоци&и&спроведување&на&
електронска&размена&меѓу&актерите&во&власта.&Тоа&
вклучува&интра.&и&интер.&институциски&размени&
на&едно&ниво&на&власт&и&меѓусебна&размена&на&
поодделни&институции&кои&се&наоѓаат&на&
различно&ниво&на&власт&–&локална,&регионална,&
државна.
34
Категории на практикување на е.Влада&.&
G2G
! Од&многу&аспекти,&G2G&секторот&претставува&
‘рбет&на&е.Владата.&Се&смета&дека&за&да&може&
владата&да&воспостави&G2C&и&G2B,&мора&најпрво&
G2G&секторот&да&биде&добро&развиен,&во&смисла&
на&подобрување&и&ажурирање&на&внатрешните&
системи&и&процедури,&пред&да&може&да&излезе&со&
понуда&кон&надвор.&G2G&секторот&претпоставува&
споделување&на&податоци&и&спроведување&на&
електронска&размена&меѓу&актерите&во&власта.&Тоа&
вклучува&интра.&и&интер.&институциски&размени&
на&едно&ниво&на&власт&и&меѓусебна&размена&на&
поодделни&институции&кои&се&наоѓаат&на&
различно&ниво&на&власт&–&локална,&регионална,&
државна.
35
Категории на практикување на
е.Влада&.&G2G
! Еден&од&важните&придвижувачи&на&развојот&на&G2G&делот&од&е.
Управувањето&во&развиените&земји&е&легислативата.&Постојат&бројни&
закони&кои&им&наложуваат&на&државните&институции&да&преземаат&
активности&кон&компјутеризација&на&процесите&и&подобрување&на&
внатрешните&системи&и&процедури.&Во&САД&најпознати&примери&на&
такви&закони&се:
◦ Одлука&за&намалување&на&хартиените&документи&(Paperwork&Reduction&Act,&PRA)&
–&ги&намалува&барањата&за&известување&на&федералната&влада&и&ја&унапредува&
координацијата&на&активностите&од&областа&на&менаџмент&на&информациските&
системи&кај&сите&државни&институции;
◦ Владина&одлука&за&отстранување&на&документите&на&хартија&(Government&
Paperwork&Elimination&Act)&–&пропишува&набавка&и&имплементација&на&
технологија&неопходна&за&замена&на&хартиените&документи&со&електронски,&и&
прифаќање&на&електронскиот&потпис&како&подеднакво&важечки&со&
традиционалниот;
◦ Одлука&за&сигурност&на&компјутерите&(Computer&Security&Act)&–&бара&
федералните&агенции&да&развијат&план&за&сигурност&на&информациите;
◦ Одлука&на&Клингер&и&Коен&(Clinger.Cohen&Act)&–&меѓу&другите&мерки&бара&
поставување&на&одговорно&лице&за&информации&(Chief&Information&Officer,&CIO)&
во&институциите,&децентрализирани&процедури&за&набавка&на&информациска&
технологија.
36
Категории на практикување на е.
Влада&.&G2G
! Репрезентативен&пример&на&G2G&проект&во&
САД&е&Североисточниот&информациски&
систем&за&банди&(Northeast&Gang&Information&
System,&NEGIS),&кој&е&спонзориран&од&
Министерството&за&правда&на&САД&и&се&
користи&како&извор&на&информации&за&
уличните&банди&од&повеќе&држави.&Овој&
информациски&систем&содржи&податоци&за&
активностите&на&бандите,&разузнавањето&кај&
бандите&и&слично,&а&со&него&се&поврзуваат&
полициските&станици&и&другите&
заинтересирани&институции&од&целиот&регион&
кој&е&опфатен.
37
Oстанати услуги на власта&.&кон непрофитните
организации,&кон вработените
! Освен&главните&три,&во&литературата&се&
споменуваат&и&широко&се&применуваат&и&други&
услуги&кои&власта&ги&нуди&на&разни&
општествени&групи.&Најчесто&споменувани&се&
G2E&–&услуги&на&власта&кон&своите&вработени&
(Government.to.employees)&и&G2N&–&услуги&кои&
власта&ги&пружа&кон&организациите&од&
граѓанскиот,&односно&од&невладиниот&сектор&
(Government.to.non.governmental.
organizations).&Според&некои&автори&G2E&
претставува&четврта&главна&група&на&услуги&
која&ја&нуди&власта,&покрај&G2C,&G2B&и&G2G.
38
Oстанати услуги на власта&.&кон непрофитните
организации,&кон вработените
! По&дефиниција,&давањето&услуги&кои&владата&
ги&нуди&на&своите&вработени,&односно&G2E,&
претставува&онлајн&интеракција&преку&
комуникациски&алатки&меѓу&единиците&на&
владата&и&нивните&вработени.&G2E&се&состои&
од:
◦ е.Плати
◦ е.Обуки
◦ е.&Досие
◦ е.Предмети
◦ Интегрирани&набавки
◦ Интегрирана&регрутација
◦ Интегрирани&човечки&ресурси.
39
Oстанати услуги на власта&.&кон непрофитните
организации,&кон вработените
! G2E&е&многу&погоден&начин&за&
унапредување&и&споделување&на&
знаењето&на&вработените&преку&е.Учење.&
Преку&G2E&вработените&имаат&пристап&до&
информациите&поврзани&со&нивните&
плати,&правилниците&за&плати,&
програмите&и&политиките&за&бенефиции,&
можностите&за&обуки&и&за&семинари&и&
законите&поврзани&со&човековите&права.&
G2E&вклучува&и&софтвер&за&чување&на&
податоците&за&вработените&–&кадровска&
евиденција.
40
Oстанати услуги на власта&.&кон непрофитните
организации,&кон вработените
! G2N&(Government&to&Non.governmental&
organizations)&се&грижи&за&воспоставување&на&
интеракции&надвор&од&границите&на&владата&
со&развој&на&заедници,&со&градење&на&
партнерства&со&владата,&и&со&изградба&на&
граѓанското&општество.&Тоа&вклучува&
изградба&на&различни&асоцијации&или&групи&
на&интерес&кои&ќе&обезбедат&подобрување&на&
општеството.&Ваквите&иницијативи&се&
занимаваат&особено&со&односот&меѓу&власта&и&
граѓаните&–&било&да&се&тие&гласачи&или&
стеикхолдери,&или&потрошувачи&или&
корисници&на&услугите&кои&ги&нуди&јавниот&
сектор.
41
IEE&–&внатрешна ефикасност и ефективност на
владата и интегрирање на инфраструктурата
! Интегрирање&на&инфраструктурата&низ&државните&институции&
претставува&предуслов&за&интероперабилност&на&проектите&од&е.
Влада,&што&всушност&значи&способност&на&различните&државни&
институции&да&работат&заедно.&На&техничко&ниво,&тоа&претставува&
способност&два&или&повеќе&информациски&и&комуникациски&
технолошки&системи&на&државните&институции,&или&пак&нивни&
компоненти,&меѓусебно&да&разменуваат&информации&и&да&ги&користат&
информациите&кои&ги&размениле&за&да&го&подобрат&управувањето.&
Интероперабилноста&станува&пресудна&во&напорите&да&се&урнат&
бариерите&меѓу&поедини&државни&институции,&за&да&се&олесни&
донесувањето&одлуки&и&за&да&се&овозможи&полесен&пристап&на&
граѓаните&кон&информациите&со&кои&располага&власта.&Според&
досегашното&искуство,&државните&институции&ги&градат&
информациските&системи&согласно&своите&потреби,&без&да&водат&
сметка&за&можноста&за&поврзување&со&другите&институции.&Резултат&
на&ова&претставува&еден&вид&„пачворк“&ИКТ&решенија&кои&најчесто&не&
се&меѓусебно&компатибилни,&и&следствено,&проекти&од&областа&на&е.
Влада&кои&не&ги&постигнуваат&поставените&цели.
42
43
Табела 4.11. Основни е-Услуги дефинирани од ЕУ.
Јавна услуга Наменета за граѓани
или бизниси
Данок на приход Г
Услуги за барање вработување (job search services) Г
Мерки за социјална заштита Г
Лични документи (пасоши/возачки дозволи) Г
Регистрација на возила Г
Дозволи за градба Г
Изјави за полиција (Declaration to police) Г
Јавни библиотеки Г
Сертификати Г
Упис во високо образование Г
Изјава за преселба Г
Здравствени услуги Г
Придонеси за вработените Б
Корпоративни даноци Б
ДДВ Б
Регистрација на ново претпријатие Б
Праќање на статистички податоци Б
Царински декларации Б
Еколошки дозволи Б
Јавни набавки Б
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! е.Влада&ќе&помогне&владата&да&стане&
потранспарентна,&поефикасна&и&ќе&
овозможи&владините&информации&и&
услуги&да&бидат&испорачани&до&граѓаните&
многу&побрзо&и&полесно.&Одењето&до&
државните&институции&и&чекањето&во&ред&
се&заменува&со&неколку&клика&на&
домашниот&компјутер,&а&трансакциите&
спроведени&на&тој&начин&се&многу&
поевтини&од&традиционалните.&Најчесто&
мигрирани&трансакции&онлајн&се&
следните:
44
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! Директни&услуги&на&јавноста&како&на&пример&
прием&на&формулари&за&сертификати,&лиценци&
и&дозволи,&плаќање&на&даноци,&сообраќајни&
казни&и&сметки&за&струја&или&
телекомуникации;
! Јавни&набавки&–&распишување,&одлучување&и&
плаќање&по&тендери&и&јавни&набавки;
! Електронско&испитување&на&јавно&мислење&;
! Електронска&апликација&за&вработување&во&
јавниот&сектор;
! Собирање&на&статистички&податоци;
! Објавување&на&закони&и&регулатива&на&
Интернет,&итн.
45
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! Според&некои&автори,&развој&на&успешни&е.Влада&и&е.
Управување&доведува&до&следните&придобивки
◦ Подобрување&на&ефикасноста&на&административните&процеси,&со&
тоа&што&ќе&бидат&попрецизни,&доверливи,&без&загуба&на&податоци&и&
особено&побрзи;
◦ Зголемување&на&транспарентноста,&со&тоа&што&информациите&за&
владата&и&за&нејзините&институции&ќе&бидат&на&располагање&и&
лесно&достапни&од&каде&било;
◦ Подобрување&на&услугите,&така&што&сите&ќе&бидат&достапни&онлајн,&
без&чекање&по&редови,&или&барање&услуга&од&погрешна&државна&
институција;
◦ Намалување&на&корупцијата&со&директен&контакт&меѓу&државната&
институција&и&граѓанинот,&без&препораки,&и&според&строго&
утврдени&правила;
◦ Придонес&кон&порастот&на&приходите&и&намалување&на&трошоците,&
со&навремено&плаќање&на&обврските&од&страна&на&корисниците;
◦ Постигнување&на&посакуваните&резултати&на&политиките,&и&
придонес&кон&целите&на&економските&политики;
◦ Помош&при&градењето&на&довербата&меѓу&власта&и&граѓаните.
46
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! Според поголем број други автори,&потенцијални придобивки од е.Управување
исто&така&се: демократизација,&придобивки за околината,&брзина,&ефикасност и
удобност,&подобрена информациска инфраструктура во државата,&како&и&
одобрување&од&јавноста.
! Без&сомнение&е.Влада&нуди&брзина,&ефикасност&и&удобност&за&корисниците&на&
електронските&услуги.&Корисниците&се&ослободени&од&физичкото&патување&до&
државните&институции,&чекањето&на&ред&и&контактот&со&државните&службеници&го&
заменуваат&со&завршување&на&работата&на&компјутер&во&кое&било&време&и&на&која&
било&локација.&Тоа&претставува&голема&придобивка&и&за&хендикепираните&лица,&и&
овозможува&нивно&непречено&вклучување&во&општествениот&живот.&Од&страна&на&
администрацијата&пак,&електронското&извршување&на&процесите&овозможува&
полесно&чување&на&предметите&и&нивно&полесно&пронаоѓање,&со&тоа&и&намалување&
на&административните&трошоци.&Со&автоматизација&на&стандардните&процеси&се&
намалуваат&грешките&кои&ги&предизвикува&човечкиот&фактор,&и&се&зголемува&
стандардизацијата&и&конзистентноста&на&аутпутите.&Од&друга&страна,&
автоматизацијата&ги&намалува&трошоците&и&нивоата&на&хиерархија&во&јавната&
администрација&со&реинженеринг&на&процесите&и&на&оперативните&процедури.&
! За&да&се&стави&во&функција&некоја&владина&иницијатива&од&областа&на&е.
Управување,&мора&да&постои&соодветна&инфраструктура&и&од&страната&на&
корисникот.&Значи,&овие&иницијативи&ја&принудуваат&владата&да&размислува&за&
комуникациската&и&Интернет&инфраструктура&на&територијата&на&целата&држава,&
што&е&придобивка&сама&по&себе,&независно&од&иницијативите&кои&ја&поттикнуваат.
47
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! Една&од&најважните&големи&цели&на&е.Управувањето&
претставува&подобрување&на&демократијата,&односно&
зголемена&партиципација&на&граѓаните.&Информациските&
технологии&и&Интернетот&нудат&бројни&алатки&за&
постигнување&на&таа&цел,&како&на&пример&блогови,&социјални&
мрежи,&интерактивни&истражувања&на&јавното&мислење,&
форуми&и&слично.&На&овие&начини&избраните&претставници&
можат&полесно&да&комуницираат&со&своето&гласачко&тело,&а&
гласачите&да&ги&поставуваат&своите&барања&и&да&го&следат&
нивното&остварување.&Овие&алатки,&исто&така,&помагаат&во&
зголемување&на&транспарентноста,&и&им&помагаат&на&гласачите&
во&одлуката&кому&да&го&дадат&својот&глас&во&иднина.&Граѓаните&
и&здруженијата&можат&да&се&вклучат&подиректно&во&процесот&
на&донесување&на&одлуки,&и&во&крајната&фаза&на&развој,&во&
подалечна&иднина,&технологијата&нуди&можности&за&премин&од&
претставничка&во&директна&демократија.
48
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&е.
Управување
! Јавноста&со&поддршка&и&со&одобрување&гледа&на&
иницијативите&од&областа&на&е.Управување.&Во&
развиените&западни&демократии&се&зголемува&бројот&на&
учесниците&во&онлајн&политичките&дискусии,&и&
истовремено,&се&зголемува&и&учеството&на&младите,&кои&
традиционално&се&малку&заинтересирани&за&политика.&
Деведесет&проценти&од&испитаниците&во&САД&
одобруваат&Интернетот&да&се&користи&за&следење&на&
криминалците,&а&57%&би&се&откажале&од&дел&од&својата&
приватност&ако&тоа&помогне&во&казнувањето&на&
криминалците&или&терористите.
! Други&предности&кои&ги&нуди&е.Управување&е&
деинтермедијација&на&власта&и&граѓаните,&односно&
отстранување&на&посредниците&во&комуникацијата&меѓу&
граѓаните&и&власта&и&овозможување&на&нивна&директна&
комуникација,&&и&потоа&разни&влијанија&врз&економските,&
социјалните&и&политичките&фактори.
49
Придобивки&и&ризици&на&е.
Влада&и&е.Управување
! Освен&придобивките,&примената&на&
решенијата&од&областа&на&е.Влада,&носат&
и&ризици&со&себе.&Најчесто&споменувани&
ризици&се:
◦ Хипернабљудување;
◦ Трошоци;
◦ Непристапност&или&диспаритет&во&пристапот&
кон&компјутерите;
◦ Подложност&на&кибер.напади;
◦ Лажно&чувство&на&транспарентност&и&
отчетност.
50
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&
е.Управување
! Хипернабљудување&претставува&можен&ризик&од&примената&на&е.
Владата&кој&во&најцрното&сценарио&може&да&доведе&до&тоталитарна&
држава.&Претпоставката&е&дека&со&развојот&на&е.Владата,&граѓаните&ќе&
бидат&принудени&електронски&да&комуницираат&со&властите.&
Властите&пак&од&своја&страна&ќе&ги&прибираат&сите&можни&податоци&за&
граѓаните&и&вкрстените&податоци&од&повеќе&извори&и&од&повеќе&бази&
можат&да&ја&загрозат&приватноста&на&граѓаните,&и&да&им&дадат&
информации&на&властите&кои&граѓаните&доброволно&не&би&им&ги&дале,&
со&што&може&сериозно&да&се&наруши&правото&на&приватност.
! Друг&ризик&кој&го&носи&е.Владата&се&големите&трошоци&и&неизвесните&
ефекти&од&тие&трошоци.&На&пример,&во&Словенија,&од&околу&600&
електронски&услуги&што&ги&нуди&владата,&често&се&користат&околу&20.
тина,&што&отвора&дилема&за&оправданоста&на&остатокот&до&600&услуги.
! Третиот&голем&ризик&е&ризикот&на&дигиталниот&јаз,&кој&е&подетално&
опишан&понатаму.
51
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&
е.Управување
! Сигурноста&на&компјутерите&и&подложноста&на&кибер.напади&е&еден&
од&најголемите&ризици&кои&ги&демнат&проектите&од&областа&на&е.
Влада&и&на&информациското&општество&воопшто.&Во&низа&евалуации&
извршени&од&страна&на&General&Accounting&Office&(GAO)&во&САД&во&1999&
година,&утврдено&е&дека&најголемите&федерални&агенции&немале&
адекватна&заштита&на&критичните&федерални&процеси&и&имот&од&
компјутерски&базирани&напади.&Идентификувани&се&шест&области&во&
кои&е&покажана&слабост:&менаџмент&на&сигурноста&на&програмите,&
контрола&на&пристап,&контрола&на&промена&и&развој&на&софтверот,&
поделба&на&должностите,&контрола&на&оперативните&системи&и&
континуитет&на&услугите.&Континуитетот&на&услугите&е&особено&
критичен&за&испорака&на&услугите&и&за&градење&на&довербата&на&
граѓаните.&Присутен&е&и&ризикот&за&измама&и&за&злоупотреба&на&
чувствителните&податоци,&&и&за&кибер.тероризам.
52
Придобивки&и&ризици&на&е.Влада&и&
е.Управување
! Лажното&чувство&на&транспарентност&и&отчетност&е&последниот&од&
големите&ризици&кои&ги&носи&е.Влада.&Неговите&противници&тврдат&
дека&декларираната&транспарентност&може&да&биде&дубиозна&бидејќи&
самата&власт&ги&селектира&и&ги&пласира&содржините&за&себе&на&веб.&
Информациите&може&да&се&додаваат&и&отстрануваат&од&пред&очите&на&
јавноста&–&без&таа&да&забележи.&На&пример,&после&терористичкиот&
напад&во&САД&на&11.ти&септември,&голем&дел&од&владините&
информации&кои&претходно&беа&објавени&на&Интернет&беа&
отстранети,&и&тоа&помина&речиси&незабележано.&Овој&ризик&може&да&
се&отстрани&со&мониторинг&од&страна&на&независни&тела,&најчесто&
невладини&организации,&односно&во&најдобар&случај&со&правилна&
имплементација&на&проекти&од&областа&на&е.Управување,&како&
коректор&на&активностите&на&е.Влада.
53

.Влада
Q&A
54
ПЕТТО
Дигитален)јаз
! Во)примената)на)информациската)
технологија)сè)не)оди)според)
очекувањата.)Дури)и)во)развиените)
земји,)каде)што)е?Влада)и)е?
Управување)се)во)најнапредните)фази)
на)развој,)се)појавуваат)проблеми)
поради)нерамномерната)распределба)
на)пристап)кон)овие)услуги)за)
различни)групи)на)граѓани.)Овој)
проблем)е)наречен)дигитален)јаз.)
1
Дигитален)јаз
! Дигитален)јаз)според)најшироко)прифатената)
дефиниција)на)OECD)се)однесува)на)јазот)меѓу)
поединците,)домаќинствата,)бизнисите)и)
географските)области)на)различни)социо?
економски)нивоа)со)оглед)на)нивните)
можности)за)пристап)кон)информациските)и)
комуникациските)технологии)и)нивната)
употреба)на)Интернет)за)широк)спектар)на)
активности.)Со)миграцијата)на)услугите)на)
Интернет)кои)ги)спроведуваат)владите,)се)
отвора)потенцијал)за)демократизација,)но)се)
отвора)и)јаз)спрема)оние)граѓани)кои)немаат)
физички)пристап)до)компјутер)и)Интернет)или)
пак)ги)немаат)вештините)за)нивно)користење.)
2
Дигитален)јаз
! Дигиталниот)јаз)е)динамички)концепт,)кој)
еволуира)со)текот)на)времето.)Постарите)
технологии)се)порамномерно)распределени)
отколку)новите.)На)пример,)ТВ)приемниците)се)
порамномерно)распределени)во)споредба)со)3G)
мобилните)телефони.)Потоа,)важна)
карактеристика)на)дигиталниот)јаз)е)дека)не)
постои)еден)единствен)јаз,)туку)повеќе:)на)
пример,)меѓу)државите)–)развиени)и)неразвиени,)
меѓу)мажите)и)жените,)меѓу)младите))и)постарите,)
постојат)разлики)меѓу)региони)итн.)Главен)фактор)
кој)претставува)основа)на)овие)поделби)е)
богатството,)меѓу)земјите)и)меѓу)поединците.)Сè)
додека)постојат)овие)диспаритети,)веројатно)ќе)
постои)и)дигиталниот)јаз.)
3
Дигитален)јаз
! Пропорција)на)стапки)на)пенетрација,)највисоките)
10%)во)однос)на)најниските)10%)во)Канада))
4
Телефон'''''''''''''ТВ''''''''''кабелска'''''''''видео''''компјутер'''интернет'''мобилен'т.'м.'возило'
Дигитален)јаз
! На)претходната)слика)е)даден)пример)на)
диспаритетот)во)поседувањето)на)технологија)
меѓу)10?те)проценти)поединци)со)најголеми)
приходи)во)однос)на)10?те)проценти)поединци)со)
најмали)приходи)за)пенетрација)на)различни)
технологии)како)ТВ)приемници,)телефони,)
кабелска)телевизија,)видео)рекордери,)мобилни)
телефони,)компјутери,))Интернет)и)моторни)
возила.)На)сликата)се)гледа)дека)кај)постарите)
технологии)практично)нема)разлика,)а)најголеми)
се)диспаритетите)во)поседување)на)компјутер,)
Интернет)и)мобилни)телефони.)Овие)диспаритети)
во)земјите)во)развој)се)уште)поголеми.
5
Дигитален)јаз
! Според)друга)дефиниција,)дигиталниот)јаз)ги)раздвојува)богатите)со)
информации)од)оние)што)се)сиромашни)со)информации.)
! Трети)автори)пак)го)претпочитаат)терминот)дигитална)нееднаквост,)
бидејќи)подобро)ги)опишува)проблемите)кои)го)опкружуваат)поимот))
дигитална)ексклузија)или)дигитален)јаз.)Тие)тврдат)дека)најчесто)не)
станува)збор)за)црно/бела)ситуација,)јаз)кој)дели)две)спротивставени)
страни,)туку)градација)на)социјална)и)дигитална)инклузија,)степен)на)
употреба)на)новите)технологии.))
! На)пример,)семејство)од)средниот)сталеж)кое)има)дома)персонален)
компјутер)и)Интернет)пристап)се)наоѓа)од)добрата)страна)на)
дигиталниот)јаз,)меѓутоа)и)тинејџер)од)посиромашните)слоеви)кој)
користи)Интернет)кафе)за)пристап)на)Интернет)е)на)друг)степен)на)
дигитална)инклузија,)а)жена)од)рурална)средина)која)не)е)
компјутерски)писмена,)но)која)членува)во)некое)здружение)кое)им)
помага)на)жените)од)руралните)средини,)и)преку)локалниот)
координатор)аплицира)за)кредит)онлајн)е)на)трето)ниво)на)
дигиталната)инклузија,)и)сите)овие)примери)се)од)добрата)страна)на)
дигиталниот)јаз,)иако)со)различен)интензитет,)или)кажано)во)духот)
на)овој)пристап,)на)различен)степен)од)дигиталната)нееднаквост.
6
Дигитален)јаз
! Речиси)сите)автори)се)согласни)во)тврдењето)дека)
обезбедување)на)физички)пристап)до)технологијата)е)
најлесниот)дел)од)проблемот)за)надминување)на)
дигиталниот)јаз.)Во)светот)постојат)многу)примери)за)
проекти)за)набавка)на)компјутери)за)одредена)
популација,)со)неуспешен)исход)кој)се)должи)на)
недоволно)посветено)внимание)на)другите)фактори)кои)
го)сочинуваат)дигиталниот)јаз,)освен)физичкиот)пристап)
до)компјутер)или)друг)уред)со)пристап)на)Интернет.)
Постојат)четири)фактори)кои)придонесуваат)за)
зголемување)на)дигиталниот)јаз)/)бариери,)кои)се)
поврзани)со)содржините:)
◦ Локалните)информациски)бариери
◦ Бариерите)на)писменост
◦ Јазичните)бариери
◦ Бариерите)на)културна)различност.
7
Дигитален)јаз
! Понудата)на)локални)содржини)е)важен)
фактор)за)надминување)на)дигиталниот)јаз.)
Таа)е)тесно)поврзана)со)комерцијализацијата)
на)Интернет)во)локалната)средина.)
Комерцијалните)провајдери)на)содржини)
тежнеат)да)објавуваат)содржини)на)Интернет)
кои)ќе)им)носат)поврат)на)инвестицијата.)
Корисниците)на)Интернет)во)земјите)во)
развој,)како)на)пример)фармерите,)ретко)
доаѓаат)до)информации)кои)се)релевантни)за)
нив.)Иницијативите)за)креирање)на)содржини)
од)страна)на)невладини)организации)за)
локалната)заедница)се)соочуваат)со)проблеми)
на)одржливост.
8
Дигитален)јаз
! Втор)важен)фактор)претставува)писменоста.)
Писменоста)во)овој)контекст)вклучува)не)само)
основна)и)функционална)писменост)туку)и)
технолошка)писменост.)Постарите)луѓе)кои)се)
писмени)често)не)успеваат)да)се)снајдат)со)
користењето)на)компјутер)и)Интернет.)
Решение)на)овој)проблем)може)да)биде)
креирање)на)евтини)содржини)кои)би)биле)
достапни)на)сите,)вклучително)и)на)
неписмените,)можеби)преку)технологиите)за)
препознавање)на)глас.
9
Дигитален)јаз
! Јазичната)бариера)го)надополнува)проблемот)на)
писменоста.)Над)68%)од)содржините)на)Интернет)се)на)
англиски)јазик.)Во)електронската)трговија)англискиот)е)
уште)подоминантен)со)застапеност)од)94%.
! Како)што)објаснува)Rob)Kling,)големиот)проблем)со)
терминот)дигитален)јаз,)е)тоа)што)се)стреми)да)ги)
истакне)'дигиталните)решенија',)односно)компјутерите)и)
телекомуникациите,)без)да)се)земе)предвид)важното)
множество)комплементарни)ресурси)и)комплементарни)
интервенции)за)поддршка)на)социјалната)инклузија,)
каде)што)ИТ)апликациите)се)елементи)кои)
овозможуваат,)но)сигурно)не)се)доволни)кога)ќе)се)
додадат)на)комбинацијата)на)status)quo)ресурси)и)
релации.
10
ТЕОРИИ)И)МОДЕЛИ)ЗА)е?УПРАВУВАЊЕ
! Најважни)теориски)модели)кои)ја)
покриваат)областа)на)е?Управување:)
◦ Моделот)на)интеракција)меѓу)јавната)
администрација)и)граѓаните)од)аспект)на)
информациските)системи)од)Chadwick)и)May)
◦ Моделот)на)четири)фази)на)Layne)и)Lee)
◦ Стратегиската)рамка)на)Richard)Watson)и)
Bryan)Mundy)за)е?Демократија)
◦ Адаптацијата)на)Flak)и)Rose)на))Теоријата)на)
стеикхолдери)од)менаџмент)теоријата)кон)
областа)на)е?Влада)или)е?Управување))
◦ Моделот)на)Henderson)и)Venkatraman
11
Mодели на интеракција меѓу јавната
администрација и граѓаните од аспект на
информациските системи
! Авторите)Andrew)Chadwick)и)Christopher)May)
во)својата)студија)„Интеракција)меѓу)
државите)и)граѓаните)во)ерата)на)Интернет:)е?
Влада)во)САД,)Британија)и)Европската)Унија“)
ги)испитуваат)моделите)на)интеракција)меѓу)
јавната)администрација)и)граѓаните)од)аспект)
на)информациските)системи.
! )Тие)врз)основа)на)пионерскиот)труд)на)
Kenneth)Laudon)„Комуникациската)
технологија)и)демократска)партиципација“,)ги)
класифицираат)видовите)на)интеракција)меѓу)
граѓаните)и)државата)во)три)можни)групи:)
менаџерски)модел,)консултативен)модел)и)
партиципативен)модел.)
12
Mодели на интеракција меѓу јавната
администрација и граѓаните од аспект на
информациските системи
! Основните)карактеристики)на)сите)три)
модели)се:)која)е)улогата)на)владата)во)секој)
модел)поединечно,)кои)се)главните)актери)и)
интереси)во)моделот,)каков)е)текот)на)
информациите,)кои)се)главните)механизми)на)
интеракција,)кои)се)проблеми)во)употребата)
на)моделот)и)која)е)дефинирачката)логика.)
Тие)се)прикажани)во)Табелата)3.1.)
! Во)трудот)авторите)ги)истражуваат)трите)
најнапредни)демократии)во)кои)се)
применуваат)информациските)технологии,)
САД,)Велика)Британија)и)Европската)Унија)и)
моделот)кој)се)применува)во)секоја)од)нив.)
13
Mодели на
интеракција меѓу
јавната
администрација и
граѓаните од
аспект на
информациските
системи
14
Менаџерски Консултативен Партиципативен
Улога на
владата
Регулаторна;
одговара на
потребите на „новата
економија“;
ефикасна и побрза
испорака на
владините
информации на
граѓаните и на
„корисниците“.
Регулаторна; одговара
на потребите на
општествените
интереси кои се
изразуваат
електронски; подобро
спроведување на
политиката кон
граѓаните и
„корисниците“.
Заштитник на
слободниот говор и
правото на говор;
регулатор на
инфраструктурата, но
не многу повеќе од тоа;
граѓанското општество
постои независно од
државата и се
пристапува
електронски.
Актери –
учесници и
интереси
Владата и нејзините
„клиенти“;
бизнисите,
масовните медиуми.
Владата; „клиентите“;
бизнисите;
интересните групи.
Асоцијации и
интересни групи кои се
во спонтана
интеракција во киберпросторот; групи кои
користат информации
за да ја преиспитуваат и
да влијаат врз владата.
Тек на
информации
Нелинеарно од
владата кон
„клиентите“ или од
клиентите кон
владата, но акцент
кон подобрување на
текот на
информациите
внатре во владата.
Нелинеарно од владата
кон граѓаните или од
граѓаните до владата.
Дискурзивен и
комплексен – граѓани
кон граѓани, граѓани
кон влада, влада кон
граѓани.
Основни
механизми
на
интеракција
Онлајн даноци; ‘onestop-shops’,
ажурирање на
личните податоци со
кои располагаат
јавната
администрација;
владата прибира
податоци од
маркетинг
истражувања;
владата доставува
информации за
своите активности на
јавноста и на
медиумите.
е-Гласање на избори;
непосредно
испитување на јавното
мислење; електронски
внес од гласачите и од
интересните групи за
владата; советодавни
референдуми;
електронски состаноци
на градот и слично.
Автономни
плуралистички
механизми, како што се
дискусиони групи, peerto-peer технологии;
времето и
оддалеченоста
стануваат
компримирани, се
охрабрува зголемена
политичка
партиципација и киберграѓанско општество.
Како се
користи
Пазарно базиран
пристап и користење
на обрасци;
минимална
регулација од страна
на државата и јавни
програми за
едукација за обука на
консументите.
Пазарно базиран
пристап и користење
на обрасци;
минимална регулација
од страна на државата
и јавни програми за
едукација за обука на
граѓаните.
Предуслови се
универзален пристап и
широко распространето
користење.
Mенаџерски модел
! Кај)менаџерскиот)модел)на)интеракција,)на)
информациските)и)комуникациските)
технологии)се)гледа)како)на)квантитативно)
подобрување)во)однос)на)претходните)
технологии.)Јавните)услуги)ќе)продолжат)да)
се)нудат)во)истиот)облик,)меѓутоа)ќе)бидат)
поефикасни,)каде)што)ефикасност)значи)
зголемена)брзина)на)испорака)на)услугата)и)
намалување)на)цената)на)чинење.)
Хоризонталниот)тек)на)информации)ќе)се)
подобри)и)границите)меѓу)поединечните)
институции,)функции)и)сектори)ќе)избледат.)
15
Mенаџерски модел
! Според)најголемиот)поборник)на)менаџерскиот)модел,)
Don)Tapscott,)придобивките)од)„вмрежената)влада“)се:
◦ Обнова)на)администрацијата)(побрза,)поефикасна)
бирократија);
◦ Интегрирани)дигитални)социјални)трансфери;
◦ Интегриран)дигитален)пристап)до)информациите)кои)ги)
имаат)државните)институции;
◦ Иницијативи)поддржани)од)власта)за)воспоставување)на)
банки)на)разновидни)информации)и)податоци;
◦ Пријава)на)даноци,)известување)и)процесирање)на)
плаќања;
◦ Национално)и)глобално)владеење)на)правото)и)јавни)
сигурносни)мрежи;
◦ Иницијативи)за)воспоставување)на)комуникација)меѓу)
владата)и)клиентите)(граѓаните).
16
Mенаџерски модел
! Карактеристично)за)менаџерскиот)модел)е)
ограничениот)третман)на)граѓаните)како)клиенти,)а)не)
како)директни)учесници)во)демократијата)и)гласачи.)Тоа)
е)индицирано)и)од)самата)употреба)на)терминот)клиент)
во)описот)на)менаџерската)перспектива,)во)која)е)даден)
акцент)на)подобрување)во)испораката)на)услугите)од)
владата)кон)граѓаните,)а)се)игнорираат)новите)
демократски)можности)кои)ги)нудат)овие)технологии.
! Во)основата)на)менаџерскиот)модел)е)дека)оперативната)
логика)на)државните)институции)останува)непроменета.)
Улогата)на)државата)во)економијата)останува)
непроменета,)според)авторите)тоа)е)продолжение)на)
неолибералниот)модел)на)држава,)според)кој)државата)
не)интервенира,)но)ја)создава)и)ја)приспособува)
економската)клима)во)приватниот)сектор.
17
Mенаџерски модел
! Менаџерскиот)модел)ги)третира)информациите)како)
релативно)едноставни)и)линеарни,)а)не)комплексни)и)т.н.)
дискурзивно)генерирани.)Државата)е)авторитетен)извор)
на)информации,)а)се)обидува)да)ги)маргинализира)
останатите)извори)на)информации.)
! Инпут)во)информациските)системи)во)овој)модел)
претставуваат)во)најголем)дел)информациите)
генерирани)од)државните)институции,)а)не)и)од)
независни)извори,)кои)потекнуваат)од)бизнис)секторот,)
граѓанскиот)сектор,)од)поединци,)здруженија))и)од)
интересни)групи.)
! Овој)модел)претставува)push)модел)на)дисеминација)на)
информациите,)и)може)да)се)каже)дека)се)однесува)
исклучиво)на)областа)на)е?Влада,)и)не)ги)зафаќа)
областите)со)кои)се)занимава)е?Управување.
18
Консултативен модел
! Консултативниот)модел,)за)разлика)од)менаџерскиот,)е)pull)
модел.)Во)овој)модел)информациската)и)комуникациската)
технологија)се)користи)за)да)ја)олесни)и)поттикне)
комуникацијата)на)граѓаните)со)власта.)
! Информацијата)се)смета)за)важен)ресурс)кој)обезбедува)
подобри)политики)и)подобра)администрација.)
! Консултативниот)модел)го)олеснува)директниот)пристап)на)
граѓаните)кон)власта,)и)овозможува)власта)да)побара)мислење)
од)гласачите)за)поединечни)прашања)како)водич)во)
креирањето)на)политиките.)
! Овој)модел)преставува)зачеток)на)е?Демократија,)и)
транзициона)фаза)кон)партиципативниот)модел)како)модел)
кој)нуди)потполно)развиена)е?Демократија.)е?Демократијата,)
во)нејзината)зрела)фаза)и)во)идеални)услови)би)преминала)во)
директната)демократија,)каде)што)секој)граѓанин)
партиципира)во)креирањето)политики)и)во)донесувањето)
одлуки.
19
Консултативен модел
! Познати)форми)преку)кои)се)практикува)
консултативниот)модел)се:)консултации)со)фокус)групи,)
испитување)на)мислењето,)онлајн)референдум,)
електронско)гласање,)можност)за)континуирана)
демократија,)и)експериментирање)со)„електронско)
градско)собрание“)или)пак)временски)ограничени)
консултации)за)поединечни)прашања.
! Тука)за)прв)пат)се)отвора)прашањето)за)дигиталниот)јаз)
и)за)еднаквиот)пристап)на)граѓаните)кон)
информациските)технологии)и)посредно)кон)
демократските)институции.)Критиките)кон)овој)модел)се)
насочени)кон)тоа)што)само)ИТ?писмените)групи)активно)
учествуваат)во)онлајн)демократијата,)и)реално)не)го)
претставуваат)гласачкото)тело)односно)граѓаните)како)
целина.
20
Консултативен модел
! Други недостатоци на моделот се тоа што,)
исто како и претходниот,)се потпира на
информацијата,)но информацијата се смета за
пасивен ресурс.)
! Освен тоа,)изборот и формулацијата на
прашањата кои им се поставуваат на
граѓаните имплицитно ги содржат темите
дури и можни одговори кои власта ги очекува,)
и власта може да биде лошо информирана
или пак ригидно водена од својата
идеологија,)а не информирана за вистинските
потреби и очекувања на граѓаните.)
21
Партиципативен модел
! Додека)првите)два)модели)на)интеракција)го)
потенцираат)вертикалниот)(top-down))тек)на)
информации)меѓу)државата)и)граѓаните,)кај)
партиципативниот)модел)текот)на)
информациите)е)хоризонтална,)
повеќенасочна)интеракција.)Кај)претходните)
модели)граѓаните)комуницираат)со)државата,)
партиципативниот)модел)пак)го)зема)предвид)
граѓанското)општество)со)бројни)асоцијации,)
форми)на)политички)дискурс)и)интеракции)
меѓу)нив)државата.
22
Партиципативен модел
! Зачетник)и)основач)на)овој)пристап)на)
користење)на)технологиите)во)
креирањето)на)политики)е)Yoneji)
Masuda,)„таткото)на)информационото)
општество“.)Познати)се)неговите)шест)
основни)принципи)од)1980?тата)година)
за)политичката)партиципација)во)
информациското)општество:
23
Партиципативен модел
! Сите)граѓани)треба)да)партиципираат)во)донесувањето)на)одлуки,)
или)барем)максимален)број.
! Духот)на)синергијата)и)на)заемната)помош)треба)де)биде)проткаен)
низ)целиот)систем)(синергија)значи)дека)секој)поединец)соработува)и)
делува)од)сопственото)стојалиште)во)решавањето)на)заедничките)
проблеми)и)взаемна)помош)имплицира)подготвеност)поединецот)
доброволно)да)ги)жртвува)сопствените)интереси)за)заедничко)добро,)
за)да)се)нивелираат)неповолните)позиции)и)жртвите)на)други)
поединци)и/или)групи).
! Сите)релевантни)информации)треба)да)бидат)достапни)на)јавноста)
(дополнително,)од)луѓето)ќе)се)очекува)доброволно)да)доставуваат)
информации)за)да)придонесат)кон)решавањето)на)кое)било)
прашање).
! Сите)добиени)придобивки)и)сите)направени)жртви)од)страна)на)
граѓаните)ќе)бидат)подеднакво)дистрибуирани)меѓу)нив.
! Решенијата)ќе)се)носат)преку)убедување)и)усогласување.
! Откако)еднаш)решението)ќе)се)донесе,)од)граѓаните)ќе)се)очекува)да)
соработуваат)во)неговата)примена. 24
Партиципативен модел
! Партиципативниот)модел)го)третира)знаењето)како)
дискурзивно,)контингентно)и)променливо,)и)нагласува)дека)се)
појавува)низ)интеракција.)Затоа,)улогата)на)„другата)страна“,)
граѓаните,)граѓанското)општество)преку)форумите,)
интересните)групи,)новите)„виртуелни)заедници“,)станува)
суштинска.)Нивната)широка)вклученост)го)спречува)ширењето)
на)манипулативните)информации)од)страна)на)државата)и)на)
приватниот)сектор.)Исто)така,)колку)повеќе)граѓани)и)
интересни)групи)се)вклучени)во)менаџирањето)на)системот)
преку)партиципација,)толку)помалку)е)веројатно)дека)
информациите)ќе)се)освојат)од)страна)на)некакви)монополи.)
! Кај)партиципативниот)модел,)интеракцијата)е)суштествен)дел)
од)демократијата.)Во)овој)модел)не)се)губи)релацијата)
држава?граѓанин,)за)што)зборуваат)теориите)за)управување.)
Тој)се)базира)врз)тоа)дека)државата)треба)да)ги)штити)
либерално?демократските)вредности)како)правото)на)
слободен)говор)и)изразување,)и)да)обезбеди)инфраструктура)
и)регулација.
25
Партиципативен модел
! Новото)„кибер)општество“)на)постиндустриските)
демократии,)дури)оди)и)понатаму,)кон)фрагментација)и)
политики)на)посебни)прашања,)односно)„забрзан)
плурализам“.)Новите)технологии)овозможуваат)
прашањата)на)политичкиот)систем)да)се)појавуваат)и)
развиваат)побрзо)поради)побрзиот)циклус)на)
мобилизација)и)одговор.)Новите)видови)на)групи,)оние)
без)големо)и)стабилно)членство)како)партиите)или)
етаблираните)институции)преку)новите)технологии)ја)
принудуваат)владата)да)ги)слушне)нивните)барања)и)да)
им)даде)одговор.
! Можеби)овој)модел)звучи)како)утопија,)во)1980?тите)
многу)повеќе)од)денес,)но)неговите)потенцијали)се)толку)
големи)а)технологијата)на)дофат)на)раката,)за)да)
останата)неискористени,)и)тоа)во)блиска)иднина.)))
26
Партиципативен модел
! Партиципативниот)модел)на)интеракција)меѓу)
јавната)администрација)и)граѓаните)од)аспект)на)
информациските)системи)на)Chadwick)и)May)
претставува)најнапредната)фаза)од)употребата)на)
информациските)системи)во)јавниот)сектор,)и)
еден)вид)директна)демократија.)Меѓутоа,)
правејќи)анализа)на)степенот)на)развој)на)
моделите)на)интеракција)во)три)од)најразвиените)
земји)–)САД,)Британија)и)Европска)Унија,)
авторите)заклучуваат)дека)во)сите)три)
преовладува)менаџерскиот)модел,)како)модел)кој)
е)на)најниско)ниво)на)партиципација)на)
граѓаните.)Значи,)на)светско)ниво)е?Управувањето)
сè)уште)не)е)реалност)и)сè)уште)претставува)
предизвик.
27
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Моделот)на)четири)фази)на)Layne)и)Lee)е)еден)од)
најцитираните)модели)во)литературата)која)се)занимава)
со)е?Управување.)Моделот)е)образложен)во)написот)под)
наслов)„Развивање)на)потполна)функционална)е?Влада:)
модел)на)четири)фази“)и)издаден)е)во)стручното)
списание)Government)Information)Quarterly)во)2001)
година.)
! Според)Layne)и)Lee,)владите)на)земјите)во)светот)
мигрираат)онлајн)и)го)користат)Интернет)за)да)им)
обезбедат)јавни)сервиси)на)своите)граѓани.)Layne)и)Lee)
го)имаат)креирано)моделот)на)развој)низ)четири)фази)
врз)основа)на)набљудување)и)искуството)со)
иницијативите)на)е?Влада)главно)во)САД.)Една)од)
спецификите)на)владата)во)САД)е)дека)се)состои)од)
државни)институции)на)локално,)државно)и)на)
федерално)ниво,)и)таа)поделба)на)нивоата)на)власт)е)
задржана)во)анализата)на)моделот.)
28
Моделот на четири фази на Layne и Lee
29
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Авторите)на)моделот)на)четири)фази)
тврдат)дека)е?Влада)претставува)
еволуциски)феномен,)ако)се)земат)
предвид)техничките,)организационите)и)
менаџерските)аспекти.)Четирите)фази)
претпоставуваат)различни)степени)на)
комплексност)и)на)интеграција,)како)што)
е)прикажано)на)претходната)слика.
! Фазите)низ)кои)минува)развојот)на)е?
Владата)во)една)земја)се:)каталогизација,)
трансакција,)вертикална)интеграција)и)
хоризонтална)интеграција.)
30
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Првата)фаза,)фазата)на)каталогизација,)се)
однесува)главно)на)иницијалните)обиди)на)
владата)да)обезбеди)онлајн)присуство)на)
Интернет,)под)притисок)на)критиките)од)страна)
на)медиумите)за)застареноста)на)услугите)кои)ги)
нуди)власта,)своите)технолошки)ориентирани)
вработени,)граѓаните)со)поголеми)барања)и)
други)стеикхолдери.)Според)Layne)и)Lee,)во)оваа)
фаза)владата)нема)искуство)со)Интернет)и)се)
ориентира)на)мали)проекти)поврзани)со)мал)
ризик.)Информациите)кои)се)објавуваат)на)
Интернет)страната)во)оваа)фаза)не)се)поврзани)со)
трансакции)туку)се)презентациски.
31
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Во)оваа)фаза,)потребата)за)пристап)до)информациите)на)
државните)институции)на)Интернет)кај)граѓаните)се)
појавува)како)последица)од)сè)поголемата)понуда)на)
услуги)кои)ги)нуди)приватниот)сектор)на)Интернет.)Од)
аспект)на)граѓаните,)објавувањето)на)информациите)на)
Интернет)ги)растеретува,)да)речеме,)од)барање)на)
информации)преку)телефонски)именици)и)колцентри.)
Владата)исто)така)ги)гледа)придобивките,)во)смисла)на)
намалување)на)времето)што)го)трошат)владините)
службеници)за)одговори)на)основни)прашања)за)
владините)услуги)и)процедури.)Стандардните)форми)на)
услуги,)како)телефонски)повик,)шалтерски)служби)и)сл.)
мора)да)постои,)за)луѓето)кои)немаат)пристап)на)
Интернет,)но)во)помал)обем.
32
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Како)што)напредува)оваа)фаза,)најчесто)на)барање)на)граѓаните,)
владата)објавува)индексна)страна)или)портал)каде)што)поединечните)
електронски)документи)се)подредени)и)организирани)така)што)
граѓаните)можат)да)ги)пребаруваат)информациите)поврзани)со)
власта)и)да)ги)спуштаат)саканите)електронски)форми.)Од)таму)и)
потекнува)името)на)оваа)фаза,)каталогизација)на)државните,)јавните)
информации)и)нивна)презентација)на)Интернет.)))
! Меѓутоа,)во)прво)време,)индексните)страни)се)организирани)врз)база)
на)функции)или)оддели,)а)не)врз)база)на)услуги,)и)не)се)кориснички)
ориентирани)за)корисниците)кои)не)се)информирани)која)услуга)ја)
нуди)кој)оддел)од)која)државна)институција.)Типична)Интернет)
страна)на)една)државна)институција)која)се)наоѓа)во)првата)фаза)на)
развој)на)е?Влада,)содржи)опис)на)јавната)институција,)фотографии)
на)првиот)човек)доколку)тој)е)избран)функционер,)и)неколку)линкови)
до)други)Интернет)страни.)
! Нареден)чекор)во)развојот)е)да)се)реорганизираат)информациите)
според)услуги,)според)активности)или)според)настани,)и)да)се)
овозможи)спуштање)и)печатење)на)формите)за)да)бидат)пополнети)
пред)граѓанинот)лично)да)дојде)во)државната)институција.
33
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Предизвиците)кои)се)придружени)на)ова)ниво)се)алокација)на)
ресурси)–)технички,)како)што)се,)на)пример,)хардвер)и)
софтвер,)потоа)кадровски)како)на)пример)обучени)вработени)
кои)ќе)ги)креираат)и)одржуваат)содржините)на)веб)страните,)и)
финансиски)ресурси)за)да)се)овозможи)сето)ова.)Алокација)на)
ресурси)секогаш)претставува)проблем)во)политичка)
организација,)а)различни)оддели)имаат)различна)потреба)од)
онлајн)присуство)и)бараат)различни)количини)ресурси,)и)
вообичаено)потребите)се)секогаш)поголеми)од)
расположивите)ресурси.)Одржувањето)на)информациите)е)од)
суштинско)значење.)Промените)на)процедурите)и)политиките)
треба)да)најдат)свој)одраз)и)на)Интернет)страната)на)
институцијата,)и)тој)процес)треба)да)биде)континуиран)и)
конзистентен)во)форматот)и)во)содржината.)Друго)прашање)
кое)тука)се)отвора)е)приватноста)на)податоците.)
34
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Земајќи)го)предвид)малиот)опфат)на)
Интернет)страната,)во)оваа)фаза)
организациите)се)среќаваат)со)одредени)
проблеми,)односно)предизвици.)Според)
авторите)на)моделот,)првиот)предизвик)е)
делегирање)на)одговорноста)за)
глобалниот)план)и)координацијата)при)
планирањето)и)изработката)на)Интернет)
страните)на)поодделните)државни)
институции.))
35
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Друг)организациски)предизвик)е)
доделување)на)одговорноста)за)одговори)
на)електронската)пошта)добиена)на)
Интернет)страната)на)државната)
институција.)Често)темата)на)прашањата)
ја)надминува)стручноста)на)тимот)кој)ја)
одржува)Интернет)страната,)и)во)оваа)
фаза)треба)да)се)воспостават)процедури)
како)и)во)која)временска)рамка)треба)да)
се)одговара)на)електронската)пошта.)
36
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Втората)фаза,)трансакција,)се)јавува)како)нареден)логичен)чекор)кој)следи)по)
првата)фаза.)Авторите)сметаат)дека)граѓаните,)исто)како)и)државните)
службеници,)ја)разбираат)вредноста)на)Интернет)како)уште)еден)услужен)
канал)и)се)стремат)да)ја)зголемат)неговата)експлоатација.)Наредно)барање)од)
страна)на)граѓаните)е))онлајн)пополнување)на)барањата)кон)владата)наместо)
физичко)присуство)во)просториите)на)државната)институција)за)да)се)
пополнат)формуларите.)Електронските)трансакции)нудат)поголема)
ефикасност)и)за)граѓаните)и)за)државната)институција)отколку)
„каталогизација)на)информациите“.)
! Дополнително,)се)отвораат)можности)за)поширок)демократски)процес)со)
воспоставување)на)интерактивна)комуникација)и)размена)на)ставови)со)
гласачите,)кои)не)сакаат)или)не)можат)да)се)вклучат)во)јавните)расправи.)
! Втората)фаза)на)е?Влада,)според)Layne)и)Lee,)почнува)револуционерно)да)го)
менува)начинот)на)кој)граѓаните)комуницираат)со)својата)влада)–)
комуникацијата)станува)двонасочна,)временски)неограничена,)штедејќи)го)
времето)кое)се)трошеше)на)пополнување)на)бројни)документи)и)формулари,)
штедејќи)време)за)патување)до)просториите)на)државните)институции)и)за)
чекање)на)ред.)Како)пример)за)почетни)онлајн)владини)услуги)се)наведува)
регистрирање)на)возила)или)пополнување)на)даночните)пријави)преку)
Интернет.))
37
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Предизвици)поврзани)со)фазата)трансакција)се)прашањата)поврзани)
со)извршување)на)трансакциите)–)дали)да)се)аутсорсира,)какви)ќе)
бидат)брзината)на)одзив)и)квалитетот)на)онлајн)системот)во)
споредба)со)оној)офлајн,)и)прашањето)на)интеграција.)
! Во)оваа)фаза)треба)да)се)донесе)одлука)дали)и)како)ќе)бидат)
поврзани)онлајн)и)офлајн)системите,)за)механизмите)на)сигурност)на)
податоците,)за)авторизација)и)лична)идентификација)
(автентификација))и)за)доверливост)на)податоците.
! Организационите)предизвици)во)оваа)фаза)се)значително)поголеми)
од)оние)во)претходната.)Треба)да)се)приспособат)постоечките)бази)на)
податоци)за)да)можат)да)одговорат)на)новите)барања,)и)за)таа)цел)
треба)да)се)формираат)внатрешни)комисии)за)проценка)на)барањата)
на)корисниците)и)за)дефинирање)на)корисничките)интерфејси.)Друг)
голем)предизвик)во)оваа)фаза)е)потребата)од)значителни)инвестиции)
за)модернизирање)на)застарениот)софтвер)кој)е)сè)уште)присутен)во)
државните)институции)и)покрај)масовната)замена)на)застарениот)
софтвер)во)2000?та)година.
38
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Третата)фаза)од)моделот)на)четири)фази)е)наречена)вертикална)
интеграција.)Во)оваа)фаза)фокусот)е)насочен)кон)трансформација)на)
владините)услуги,)откако)тие)биле)автоматизирани)и)
дигитализирани)во)претходните)фази.)Тука)за)прв)пат)се)отвора)
прашањето)за)одново)промислување)на)самиот)концепт)на)власта)и)
за)редизајн)на)процесите)во)власта,)и)доаѓа)до)израз)фактот)што)за)
максимални)придобивки,)технолошките)промени)треба)да)бидат)
придружувани)и)од)организациски)промени.
! Развојно,)третата)фаза)се)појавува)откако)онлајн)услугите)ќе)влезат)
во)зрелата)фаза,)и)барањата)на)граѓаните)ќе)се)зголемат.)Тука)ќе)се)
појави)како)недостаток)локализираноста)и)фрагментираноста)на)
услугите.)Како)решение)на)овој)проблем)се)нуди)вертикална)
интеграција)на)различни)нивоа)и)хоризонтална)интеграција)на)
различни)функции.)Поедноставна)и)прва)во)развојниот)пат)од)овие)
две)интеграции)е)вертикалната)интеграција.)Разликата)меѓу)една)
функција)а)повеќе)нивоа)на)власт)(локална,)државна)и)федерална))е)
многу)помала)отколку)разликата)меѓу)повеќе)функции)иако)тие)се)на)
исто)ниво)на)власт.)Многу)државни)институции)соработуваат)многу)
поблиску)со)соодветната)институција)на)локално)или)на)федерално)
ниво,)отколку)со)другите)институции)на)државно)ниво.))
39
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Според)авторите)на)моделот,)во)третата)фаза)се)очекува)да)се)
поврзат)или)во)најмала)рака)меѓусебно)да)комуницираат)системите)
на)државните)институции)соодветно.)Еден)пример)за)таква)
поврзаност)е)кога)некој)ќе)регистрира)бизнис,)податоците)за)
бизнисот)да)се)пренесат)во)базите)на)податоци)во)локалната)и)во)
федералната)институција.)Физички,)тоа)може)да)се)изведе)со)
централизирана)база)на)податоци)за)сите)нивоа)на)власт)или)пак)
поврзана)мрежа)на)бази)на)податоци)кои)комуницираат)меѓусебно.)
Во)повеќе)држави)во)САД)еден)бизнис)треба)да)поседува)и)локална)и)
државна)лиценца.)Според)сценариото)на)третата)фаза,)и)според)
утврдените)преференции)на)граѓаните)да)комуницираат)со)
локалната)власт)пред)останатите)две,)граѓанинот)би)требало)да)
поднесе)онлајн)барање)за)бизнис)лиценца)на)трансакцискиот)сервер)
на)локалната)власт,)локалниот)сервер)да)пристапи)до)серверите)од)
соодветната)државна)и)федерална)институција,)да)го)провери)
статусот)на)барањето)за)бизнис)лиценца,)да)ја)земе)содржината)на)
бараните)записи,)да)ги)спроведе)промените)и)да)ја)пресмета)цената)
на)лиценцата.)Истата)операција)треба)да)е)овозможена)ако)се)
пристапи)од)било)која)Интернет)страна)на)друго)ниво)на)власт,)
државна)или)федерална.) 40
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! На)ова)ниво)на)развој)на)е?Влада)ќе)се)појават)бројни)бази)на)
податоци)на)национално)ниво.)На)пример,)камионски)
превозник)кој)ќе)добие)лиценца)во)една)држава,)автоматски)
станува)дел)од)базата)на)превозници)на)федерално)ниво,)и)во)
случај)да)ја)изгуби)лиценцата)во)една)држава,)нема)лесно)да)
добие)лиценца)во)друга)држава.
! Земајќи)го)предвид)малиот)опфат)на)Интернет)страната,)во)
оваа)фаза)организациите)се)среќаваат)со)одредени)проблеми,)
односно)предизвици.)Според)авторите)на)моделот,)првиот)
предизвик)е)делегирање)на)одговорноста)за)глобалниот)план)
и)координацијата)при)планирањето)и)изработката)на)Интернет)
страните)на)поодделните)државни)институции.))
41
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Една)централна)институција)може)да)се)назначи)како)
координатор)на)планирањето)и)на)останатите)
активности,)како)на)пример)одделот)за)информациската)
технологија,)или)да)се)формира)ад)хок)група)за)таа)цел.)
Поголем)проблем)е)развојот)и)одржувањето)на)веб)
страните)на)поединечните)државни)институции.)Едно)од)
решенијата)е)склучување)на)договор)со)аутсорсинг)
партнер)кој)ќе)ја)развие)и)ќе)ја)одржува)Интернет)
страната)на)државната)институција.)Познати)се)примери)
кога)еден)од)вработените)–)внатрешен)поддржувач,)кој)
најчесто)има)не?технички)работни)задачи,)да)го)преземе)
одржувањето)на)Интернет)страната.)Меѓутоа,)овој)начин)
на)одржување)може)со)време)да)стане)ограничувачки)во)
смисла)на)соодветно)задоволување)на)потребите)на)
корисниците.
42
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Технички)предизвици)на)третата)фаза)на)
вертикална)интеграција)во)најголем)дел)
се)комуникациските)и)интеграциските)
технологии.)Се)изведуваат)далечински)
конекции)и)виртуелни)трансакции)и)
главни)проблеми)се)автентификација)на)
сигналите,)компатибилност)на)форматите)
на)електронските)податоци,)степенот)до)
кој)може)да)се)прикаже)внатрешниот)
информациски)систем)кон)надворешните)
институции)без)да)се)загрози)сигурноста)
и)слично.
43
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Со)вертикалната)интеграција)на)федералните,)државните)и)
локалните)институции,)границите)меѓу)активностите)кои)се)
одвиваат)на)едно)од)овие)нивоа)почнуваат)да)се)бришат)од)
перспектива)на)граѓаните.)Следствено,)улогата)на)вработените)во)
државните)институции)се)менува.)Откако)системот)ќе)се)
автоматизира)и)интегрира,)место)процесирање)на)трансакциите,))
задачата)на)вработените)станува)контрола)на)автоматските)
процеси.)
! Во)оваа)фаза)два)најголеми)организациони)предизвика)се)
координирање)на)повеќе)субјекти)од)различни)нивоа)на)власт)и)
приватност)на)податоците.)Според)истражувањата,)34%)од)
Интернет)корисниците)на)услугите)на)владата)мислат)деки)
Интернет)е)сериозна)закана)за)приватноста.)Советодавниот)одбор)
на)владата)на)САД)ги)дава)следните)препораки:)„Онлајн)формата)
треба)да)има)јасна)и)специфична)намена)и)да)е)насочена)кон)
точно)овластени)субјекти.)Владите)мора)да)одредат)погодна)
рамнотежа)меѓу)приватноста)на)личните)податоци)и)правото)на)
поединците)за)пристап)кон)јавни)податоци“.) 44
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Четвртата)фаза)од)моделот)на)четири)фази)на)Layne)и)Lee,)хоризонталната)
интеграција,)се)однесува)на)интеграцијата)низ)различни)државни)институции,)
така)што,)на)пример,)трансакција)во)една)државна)институција)води)кон)
автоматска)проверка)и)користење)на)податоците)од)други)државни)
институции.)Оваа)фаза)го)нуди)полниот)потенцијал)на)информациската)
технологија)од)аспект)на)граѓаните,)односно)корисниците)на)владините)
услуги.)Во)идеален)случај,)базите)на)податоци)на)различните)функционални)
подрачја)ќе)комуницираат)една)со)друга)и)ќе)разменуваат)податоци,)на)начин)
што)информација)добиена)од)една)институција)ќе)се)пренесе)низ)сите)
државни)институции)и)нивоа.)Друга)карактеристика)на)оваа)фаза)е)дека)
услугите)нема)да)се)нудат)во)однос)на)институциите)или)функциите)кои)ги)
нудат)тие)услуги,)туку)во)однос)на)барањата)и)потребите)на)корисниците)на)
тие)услуги,)било)тоа)да)се)граѓаните,)или)бизнисот,)или)други)субјекти.)Во)
2001)година,)кога)е)пишуван)трудот)кој)е)предмет)на)интерес)на)овој)дел)од)
дисертацијата,)веќе)постојат)два)такви)портали)со)интегрирани)услуги,)со)
едно)име)наречени)Access)America,)ориентирани)кон)својата)целна)група:)
www.seniors.gov,)наменет)за)пензионерите)во)САД)и)www.students.gov,)
наменет)за)студентите.)На)овие)Интернет)страни)достапни)се)повеќе)услуги)од)
сите)нивоа)на)власт)и)од)сите)функции,)чии)целни)групи)се)овие)две)групи)на)
граѓани.
45
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Сè)уште)не)постои)комплетен)пример)на)е?Влада)
во)четврта)фаза)на)развој.)Погоре)споменатите)
Интернет)страни)се)добар)обид)во)таа)насока.
! Технички)предизвици)во)оваа)фаза)се)интеграција)
на)хетерогени)бази)на)податоци)и)решавање)на)
конфликтни)системски)барања)низ)различните)
функции)и)институции.
! Најголем)организациски)предизвик)во)оваа)фаза)
е)промена)на)начинот)на)мислење)на)првите)луѓе)
на)државните)институции,)со)поглед)кон)
структурите)на)државата)во)целост,)а)не)
сосредоточеност)само)кон)својата)институција.
46
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! На)крајот)на)трудот,)авторите)наведуваат)три)фундаментални)прашања)кои)
треба)да)се)земат)предвид)за)да)се)добие)ефикасна)и)ефективна)е?Влада)која)
одговара)на)барањата)на)корисниците:)универзален)пристап,)приватност)и)
доверливост)и)фокус)кон)граѓаните.)Првото)прашање,)универзален)пристап,)
го)отвора)прашањето)на)дигиталниот)јаз)кое)е)обработено)тука.)Авторите)
предлагаат)и)покрај)автоматизацијата)на)процесите)на)владините)услуги,)да)
постојат)паралелни)традиционални)услуги,)кои)не)се)компјутерски,)и)
воведување)на)јавни)Интернет)терминали.)За)второто)прашање,)приватност)и)
доверливост,)авторите)тврдат)дека)владата)треба)да)се)залага)не)само)на)
збор,)туку)да)се)даваат)договори)за)приватност)на)Интернет)страната)кои)ќе)
бидат)задолжителни)за)владата)и)да)се)обезбеди)државна)правна)помош)за)
оние)чие)право)на)приватност)е)загрозено.)Третото)прашање,)фокус)кон)
граѓаните,)е)поврзано)со)реконцептуализацијата)на)владата)предизвикана)од)
е?Влада.)Авторите)тврдат)дека)со)текот)на)времето,)како)што)ќе)почне)е?Влада)
да)доминира,)организационата)структура)на)јавниот)сектор)ќе)почне)да)се)
менува,)и)тоа)од)два)аспекти:)внатрешен)и)надворешен.)Внатрешните)промени)
ќе)бидат)во)насока)на)ефикасност)на)системот,)и)конфликтите)меѓу)секторите)
за)превласт)ќе)се)претвори)во)процес)на)интеграција.)Надворешните)промени)
ќе)се)одвиваат)за)да)се)промени)фокусот)на)владините)услуги:)наместо)
фокусирана)кон)самата)себе)таа)да)се)сврти)кон)граѓаните.
47
Моделот на четири фази на Layne и Lee
! Моделот)на)четири)фази)на)Layne)и)Lee)нуди)пат)кој)можат)да)го)следат)
владите)и)сугерира)промени)од)технички)и)од)организациски)аспект.)Тој)
провоцира)одново)промислување)на)местото)и)улогата)на)владата)и)го)става)
граѓанинот)во)фокусот)на)интерес)на)владата.)Неговото)значење)во)теоријата)
и)во)практиката)на)е?Управување)се)гледа)во)тоа)што)тој)претставува)основа)за)
развој)на)повеќе)генерички)модели,)кои)ги)развиваат)и)употребуваат)повеќе)
меѓународни)организации,)консултантски)куќи)и)други)истражувачи)во)оваа)
област,)како)на)пример)Gartner групацијата,)Cap Gemini Ernst & Young,)Светска)
банка,)ABM Knowledgeware Ltd. India)и)други.))
! Овој)модел)не)можеме)да)го)сместиме)ниту)во)менаџерски)ориентирани,)ниту)
пак)во)демократски)ориентираните)модели)на)развој)на)е?Управување,)
бидејќи)тој)се)фокусира)на)повеќе)на)техниките)на)воведување)на)
информациската)технологија)во)јавниот)сектор,)а)помалку)на)содржините)кои)
се)нудат)на)тој)начин.)Но)сепак,)тој)претставува)важна)алатка)за)анализа)на)
степенот)на)резвој)на)е?Управување,)дури)и)нуди)еден)вид)на)упатство)за)
развој)на)е?Управувањето)во)една)држава.)
48
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Richard)Watson)и)Bryan)Mundy)се)автори)на)стратегијата)како)
владата)треба)да)воведе)е?Демократија.)Според)нив,)е?
Демократија)се)состои)од)две)компоненти:)е?Политика)и)е?
Влада.)е?Владата)е)поврзана)со)ефикасноста.)Таа)треба)да)ги)
информира)граѓаните)за)нивните)претставници)и)како)можат)
да)бидат)контактирани.)Понатаму,)интеракциите)меѓу)
граѓаните)и)владата)не)треба)да)бидат)временски)ограничени,)
погодни)за)граѓаните)и)да)се)намали)нивното)чинење.)Една)од)
најважните)компоненти)на)е?Владата)е)можноста)за)плаќање)
на)трансакциите)онлајн.)Ефективноста)пак,)според)Watson)и)
Mundy,)е)во)врска)со)е?Политиката.)е?Политиката)претставува)
употреба)на)Интернет)технологиите)за)да)се)подобри)
ефективноста)на)политичкото)донесување)на)одлуки)со)
подигање)на)свеста)на)граѓаните)за)механизмите)и)за)
причините)на)донесувањето)на)одлуки)и)нивно)вклучување)во)
тој)процес.
49
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Стратегијата)која)ја)предлагаат)Watson)и)
Mundy)е)во)три)фази,)и)прикажана)е)на)
следната)слика.)
! )Таа)се)заснова)врз)теоријата)за)
организациона)иновација)(се)преземаат)
двете)фази,)иницијација)и)имплементација,)
или)во)овој)случај)инфузија),)теоријата)за)
развој)на)вештините,)и)маркетинг)теоријата)
еден?на?еден.)
50
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
51
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Во)првата)фаза,)иницијацијата,)најважни)цели)на)владата)се)да)
воведе)владин)портал)на)Интернет)преку)кој)граѓаните)ќе)
имаат)пристап)до)информациите)кои)ги)нуди)владата,)и)
плаќање)на)трансакциите)кон)владата)да)оди)исто)така)
електронски.)За)минимално)ниво)на)политичка)вклученост)на)
граѓаните)на)ова)ниво)е)граѓаните)треба)барем)да)знаат)кој)е)
нивни)претставник)во)повеќето)нивоа)на)власт.)Дека)ни)тоа)не)
е)едноставно,)покажува)пописот)од)1997)година)во)САД)се)
избројани)вкупно)87.504)власти)на)различни)нивоа,)од)
федерална)власт)до)претставникот)во)училишниот)одбор.)
Значи,)секој)граѓанин)има)околу)десетина)свои)претставници)
на)различните)нивоа)на)власт.)Добиените)податоци)се)
прикажани)на)следната)табела.
52
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
53
Вид на власт Број
Федерална 1
Државна 50
Област (County) 3.043
Општина (Municipality) 19.372
Град или градско подрачје 16.629
Училишна област 13.726
Специјална област 34.683
Вкупно 87.504
Видови)и)број)на)власти)во)САД
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Во)оваа)прва)фаза)владата)ја)тестира)
изводливоста)на)поединечните)проекти)од)
е?Влада)и)ја)подготвува)инфраструктурата)
(софтверските)фирми,)методологиите,)
консултантските)вештини),)ја)запознава)
владата)и)граѓаните)со)концептот)на)е?
Влада.)Потоа,)граѓаните)ги)стекнуваат)
вештините)и)знаењето)за)употреба)на)
новите)технологии.
54
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Во)втората)фаза)наречена)инфузија,)иновацијата)е)широко)
прифатена.)Властите)од)сите)нивоа)ги)прифаќаат)принципите)
на)е?Влада.)Државните)институции)се)реструктурираат)за)да)
се)приспособат)кон)иновацијата.)Онлајн)пристапот)до)
информации)и)Интернет)плаќањето)се)масовно)прифатени.)Од)
аспект)на)ефективноста,)политичкото)донесување)на)одлуки)
станува))сè)потранспарентно.)Граѓаните)можат)да)го)
набљудуваат)процесот)и)да)откријат)како)некој)одреден)закон)
е)донесен.)Тие)можат)да)детектираат)кои)политички)групи,)
лобисти)или)регулатори)ги)обликуваат)идните)закони)или)
регулации.)Ова)бара)законски)промени)во)насока)на)отворена)
влада)(на)пример,)Закон)за)слобода)на)информациите)и)Закон)
за)отворени)состаноци).)На)тој)начин)граѓаните)се)запознаваат)
како)и)зошто)се)донесуваат)одредени)политички)одлуки,)и)
граѓаните)стануваат)поспособни)да)ги)мониторираат)и)да)
влијаат)врз)политичарите.
55
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Третата фаза се нарекува приспособување)кон)
корисниците.)Таа го отсликува постиндустриското
општество,)каде што производството и услугите се по
мерка на потрошувачите,)а не)one?size?fits?all)решенија.)
За време на третата фаза се воспоставува еден?спрема?
еден однос меѓу владата и граѓанинот.)Секој граѓанин
има свој личен профил,)и промената на некој личен
податок во било која државна институција предизвикува
промени на тој податок во сите владини бази на
податоци.)Секој граѓанин,)исто така,)има комплетна
историја на онлајн плаќања кон и од владата.))
56
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Како заклучок,)авторите наведуваат дека процесот на е?
Демократија ја намалува моќта на влијателните и ја
проширува базата на политичката партиципација.)Во
реалноста,)моќта никогаш нема да биде подеднакво
распределена,)но Интернет технологиите ќе дадат свој
придонес кон еднаквата распределба на моќта.)Може да се
претпостави дека која било влада нема доброволно да се
откаже од дел од својата моќ,))но добрите влади ќе ја усвојат
оваа стратегија,)бидејќи оваа стратегиска насока,)според
авторите е конзистентна со долгорочната траекторија на
демократијата и се совпаѓа со Интернет културата на
отвореност и слободен тек на информации.)
57
Стратегиска рамка наWatson и Mundy за))
е?Демократија
! Треба)да)се)напомене)дека)теориите)за)управување)и)за)добро)
управување)претставуваат)основа)за)стратегиската)рамка)на)
Watson)и)Mundy,)и)овие)автори)ја)анализираат)
информациската)технологија)како)средство)и)алатка)за)
постигнување)на)деомократските)и)политичките)цели.)
Заклучивме)дека)моделот)на)Layne)и)Lee,)кој)беше)претходно)
обработен,)не)е)сè)уште)реалност)во)неговиот)најразвиен)
облик.)Имплементацијата)на)рамката)на)Watson)и)Mundy)во)
нејзиниот)полн)капацитет)претставува)уште)подалечна)
иднина,)заради)инхерентното)својство)на)власта)да)ја)
концентрира)моќта)во)свои)раце)и)да)не)се)откажува)од)неа)
доброволно.
58

?Влада
Q&A
59