"Na początku wszakże chciałbym poświęcić chwilę uwagi pojęciu „poznania
naukowego”, a więc pojęciu występującemu w oficjalnym haśle tytułowym
wspomnianej sekcji. Sądzę bowiem, że to pojęcie tytułowe domaga się pewnego
wyjaśnienia w kontekście zamierzonych rozważań na temat poznania rozumianego
jako dochodzenie do w i e d z y reprezentowanej przez jakiekolwiek zdania
prawdziwe, wiedzy bez kwalifikacji ograniczającej ją do nauki.
Rozumienie wyrazu „poznanie” jako oznaczającego dochodzenie do wiedzy
jest najbardziej naturalne. „Poznawać coś” to w spontanicznej interpretacji zwykłego
użytkownika języka tyle, co „dowiadywać się czegoś” lub inaczej „przechodzić
od niewiedzy do wiedzy”, a „poznać coś” to odpowiednio tyle, co „dowiedzieć
się czegoś” czyli „przejść od niewiedzy do wiedzy”. Taka interpretacja wiąże
się z kolei z implikacją prawdziwości zdań, w których odpowiednia wiedza
miałaby być zawarta.
Tymczasem w odniesieniu do „poznania naukowego”, przynajmniej w poważnej
jego części, nie przyjmuje się jako obowiązującego atrybutu zdań czy formuł
ich prawdziwości. Nauka, zgodnie z powszechnym uzusem, składa się w wielkiej
mierze z hipotez, czyli przypuszczeń. Mogą one mieć, znowu zgodnie z powszechną
opinią, ogromną wartość, nawet jeżeli ostatecznie są fałszywe. W nauce
prawda jest naczelną ideą kierowniczą czy też ideałem, ale dochodzenie do niej
jest często procesem obejmującym wiele stadiów i bynajmniej niekoniecznie
uwieńczonym powodzeniem, a mimo to wiele zaledwie przybliżeń do prawdy
przynosi nie dający się przecenić pożytek i z całą pewnością otrzymuje nobilitujący
status cząstek nauki.
To, o czym tu mówię, dotyczy nie tylko zwrotu „poznanie naukowe”, który
ma szczególny, właściwie techniczny, charakter: w języku codziennym główne
konteksty wyrazu „poznanie” to „poznanie kogoś”, rzadziej „poznanie czegoś”
(np. miasta; w wypadkach takich „poznanie” to mniej więcej tyle, co „zaznajomienie
się”). To, o czym mówię, odnosi się także do wyrażenia „wiedza naukowa”,
które jest zbudowane na wyrazie „wiedza”. Wyraz „wiedza” jest niezmiernie
częstotliwy we wszelkich obszarach dyskursu i właściwie niemal wszędzie implikuje
prawdziwość właściwych zdań. Tymczasem akurat zwrot „wiedza n a -
u k o w a” pokrywa ogromne połacie n i e w i e d z y — domysłów, sądów, hipotez…
Popper świadomie tak właśnie używał wyrażenia „scientific knowledge”:
wychodził on naprzeciw mogącym powstawać wątpliwościom i explicite wyłączał
„scientific knowledge” z ogólnej czy potocznej „knowledge”.1 Regulować wyrażenia
„wiedza naukowa” przez narzucanie mu właściwości przysługujących wyrazowi
„wiedzieć” lub „wiedza” nie ma żadnej potrzeby (tak samo jak nikt z „masła roślinnego”
nie zechce robić „masła” tylko dlatego, że wyrażenie „masło roślinne”
zawiera materialnie wyraz „masło”). Wystarczy zdawać sobie jasno sprawę, tak jak
to czynił Popper, z wchodzącej w grę różnicy."

"Naprzód wszakże, znowu w zgodzie z zapowiedzią, chciałbym się krótko zastanowić
nad tym, czy „granice poznania” — przewidujące obok ludzkiej wiedzy
ludzką niewiedzę — w ogóle istnieją.
To, że mnóstwa rzeczy nie wiemy, nawet w skali całej ludzkości, jest doświadczeniem
powszechnym. Nie znamy nie tylko ogromnej liczby drobiazgów,
których waga społeczna jest minimalna lub żadna. Nie znamy odpowiedzi na wiele
pytań dotyczących spraw szalenie dla zbiorowego życia społeczeństw doniosłych,
np. odpowiedzi na liczne pytania o mechanizmy różnych chorób i o sposoby ich
leczenia.
Ale może wszystko jest tu tylko kwestią czasu? Może w perspektywie, powiedzmy,
tysiącleci granicę wiedzy można będzie przesunąć tak daleko, że obszar
niewiedzy skurczy się niesłychanie lub w ogóle zniknie?
Negatywna odpowiedź na to pytanie, a więc uznanie nieuchronności ludzkiej
niewiedzy czyli rzeczywistych g r a n i c poznania wynika już, jak dobrze
wiadomo, z faktu, iż empiryczne zdania ściśle ogólne, dotyczące otwartych klas
przedmiotów czy zjawisk, pozostają zawsze dla istot skończonych hipotezami
(np. hipotezami nomologicznymi): istoty skończone, takie jak my, nie mogą
przebiec tych klas; z pewnością nie mogą tego uczynić w odniesieniu do klas nieskończonych
(np. liczb pierwszych), których istnienia nie ma powodu wykluczać.
Ale ja chciałbym zwrócić uwagę na i n n e okoliczności o charakterze l o -
g i c z n y m. Czynią one dodatkowo granice poznania czy wiedzy zjawiskiem
więcej niż oczywistym. Czynią one ograniczenie ludzkiej, nawet kolektywnej,
wiedzy nieodwołalną k o n i e c z n o ś c i ą, koniecznością właśnie logiczną."