Nazywam się Diatłow Anatolij, syn Stiepana  Byłem zastępcą głównego inżyniera Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej ds. eksploatacji  Wróćmy pamięcią do tego fatalnego dnia  25 kwietnia 1986 roku  Mówię o 25, ponieważ czynności związane z wyłączeniem bloku 4 w celu przeprowadzenia prac remontowych  rozpoczęto właśnie 25 kwietnia  Po zmniejszeniu mocy, odłączeniu jednej turbiny  dyspozytor systemu elektroenergetycznego, jak wiadomo, zabronił dalszego zmniejszania mocy  To wszystko odbywało się w ciągu dnia 25 kwietnia  Przypuszczaliśmy, że zezwolenie na dalsze odciążenie elektrowni otrzymamy, jak zwykle, wieczorem  po zakończeniu wieczornego szczytu zużycia energii elektrycznej  Mieliśmy zaplanowane, tzn. jeszcze nie przeprowadziliśmy prac  wykonywanych zawsze w takim bądź innym zakresie przy okazji zatrzymania bloku energetycznego w celu przeprowadzenia prac remontowych  Zasadniczo zawsze przy uruchamianiu i zatrzymywaniu bloku  przebywałem w sterowni i na samym bloku od początku do końca  Wówczas ze względu na zatrzymanie poszedłem do domu, by trochę przespać się po południu  i poprosiłem personel operacyjny o zawiadomienie mnie, gdy zostanie uzyskane zezwolenie na dalsze zmniejszenie mocy  Przespałem jakieś 2-3 godziny  i około godziny dziesiątej zatelefonowano do mnie z bloku z informacją, że jest zezwolenie na dalsze zmniejszenie mocy  więc wróciłem na blok  Do sterowni bloku dotarłem około godziny jedenastej  gdy moc reaktora wynosiła jeszcze 50%  i o jedenastej rozpoczęliśmy dalsze jej zmniejszanie  Następnie odbyłem rozmowę z kierownikiem poprzedniej zmiany bloku Jurijem Trigubem  rozmawiałem też z Saszą Akimowym, kierownikiem zmiany bloku, obejmującym nocną zmianę  Wszystkie kwestie były dla nich zrozumiałe, zarówno dla Triguba, jak i dla Akimowa  Nie mieliśmy już wówczas żadnych szczególnych prac do wykonania  Należało zmniejszyć moc, odciążyć turbinę  w trakcie odciążania zmierzyć jej wibracje  ponieważ właśnie na ósmej maszynie były zwiększone wibracje i trzeba było ją wyważyć  Następnie należało zmierzyć, inaczej mówiąc przeprowadzić eksperyment  dotyczący wybiegu turbogeneratora i zasilania mechanizmów potrzeb własnych podczas maksymalnej awarii projektowej  Był to eksperyment, który zasadniczo powinien zostać przeprowadzony jeszcze przed uruchomieniem reaktora  Nie został on jednak przeprowadzony przy uruchomieniu bloku  następnie w latach 1984-1985 przeprowadzono ten eksperyment  lecz wykazał on niezadowalające wyniki w zakresie szybkości spadku napięcia  i konieczne było dopracowanie bloku w układzie wzbudzenia generatora  I wtedy, po dopracowaniu, w 1985 roku na blokach 3 i 4 eksperymenty zostały przeprowadzone, ale na biegu jałowym  Następnie zaplanowano eksperyment najbardziej zbliżony do warunków rzeczywistych  Jego przeprowadzenie było koniecznie i robi się tak zawsze, ponieważ był to układ projektowy  Należy zaznaczyć zawczasu, że eksperyment ten nie miał żadnego związku z awarią  Został on powiązany z awarią dopiero przez nierzetelnych śledczych badających jej przyczyny  lecz to wszystko wydarzyło się z powodu zupełnie nieodpowiednich właściwości reaktora  które nie były jeszcze wtedy znane  i sama awaria  nie można jej nawet nazwać awarią, ta katastrofa, która nie mieściła się w głowie  mogła zdarzyć się przy okazji wykonania jakichkolwiek innych prac, w żaden sposób nie związanych z przeprowadzeniem eksperymentu  Wydarzyła się ona przy okazji przeprowadzenia eksperymentu, ale nie z powodu przeprowadzenia tego eksperyment  Program był sporządzony ogólnie rzecz biorąc poprawnie, sensownie  omawialiśmy go kilkukrotnie  zresztą już wcześniej został on niejednokrotnie omówiony  zasadniczo żadnych uwag do niego nie było  chociaż po awarii został on dokładnie przeanalizowany przez bardzo wielu specjalistów  Jednak żadnych istotnych uwag żaden z nich nie zgłosił  te wszystkie zarzuty były całkowicie naciągane  w szczególności mówiono, że w programie nie przewidziano środków bezpieczeństwa  To nieprawda  Jeżeli przejrzy się cały program  to widać, że są w nim całkowicie jasno i wyraźnie wskazane wszystkie środki bezpieczeństwa  w tym dotyczące przełączenia zasilania układów elektrycznych i tak dalej  Chcę jednak zaznaczyć, że żadnego związku z awarią ten program nie miał  Następnie  wyszedłem z bloku, to znaczy ze sterowni  by przejść się po pomieszczeniach  aby obejrzeć przed samym zatrzymaniem najbardziej interesujące mnie miejsca  ponieważ  zwykle jakieś wady ujawniają się przy zmianie trybu pracy  ujawniają się wówczas częściej  to po pierwsze  a po drugie  w czasie, gdy jeszcze parametry, czyli temperatura, ciśnienie mają normalne poziomy  natomiast moc jest zmniejszona  jest możliwość dokładniejszego obejrzenia urządzeń w pomieszczeniach z wysokim promieniowaniem  Mniej więcej wpół do pierwszej w nocy wróciłem do sterowni  i już od drzwi zobaczyłem, że nad pulpitem sterowania reaktorem pochyliło się kilka osób  Wśród nich był sam operator reaktora Toptunow, Akimow Sasza  oraz zastępcy operatora reaktora Kudriawcew, Proskuriakow  możliwe, że był ktoś jeszcze, chociaż nie pamiętam  Podszedłem i zobaczyłem, że moc reaktora wynosi około 50-70 MW  Zapytałem Saszę Akimowa dlaczego jest taka niska moc  on odpowiedział, że przy zmianie regulatora automatycznego moc spadła do 30 MW  Nie miałem żadnych zastrzeżeń  nie istnieją takie reaktory, w których moc nie spadałaby z takich lub innych powodów  nie istnieją tacy operatorzy, u których moc nieprzewidzianie nie zmniejszyłaby się z jakichś powodów  Jest to zupełnie zwyczajne zjawisko  dlatego nie spowodowało ono u mnie żadnego niepokoju  Zezwoliłem na dalsze zwiększanie mocy  i odszedłem, by porozmawiać z Mietlenko – kierownikiem ds. wykonania technicznego programu wybiegu turbogeneratora  na temat gotowości do jego przeprowadzenia  Jesteśmy oskarżani o to, że po tej obniżce zwiększyliśmy moc reaktora wbrew przepisom  Nie było w tym żadnego złamania przepisów  wszystko odbyło się zgodnie z regulaminem  Tak, oczywiście, obniżka mocy miała ujemny wpływ  lecz tylko w takim reaktorze, przy produkcji którego dopuszczono się sporych odstępstw od norm projektowania  Jedynie w takim  Poza tym wszystko odbyło się zgodnie z dokumentami eksploatacyjnymi obowiązującymi w 1986 roku  i żadnych przepisów nie złamaliśmy  I w ogóle, tyle na nas nawygadywano  iż ma się wrażenie, że zgłębialiśmy instrukcje jedynie po to, by je znać i robić odwrotnie  i że również zabezpieczenia awaryjne wyciągnęliśmy niby to wbrew przepisom  Jednak w rzeczywistości nie było w tym żadnego złamania przepisów  Kiedy mnie aresztowano, natychmiast wskazałem śledczemu  że żadnego złamania przepisów nie było i pokazałem odpowiedni punkt regulaminu  Jednak to wcale nie pomogło  ponieważ później zarówno w akcie oskarżenia, jak i w wyroku  wszystko to zostało przestawione jako złamanie przepisów przez personel  W rzeczywistości jednak żadnych wykroczeń  które mogłyby doprowadzić nie tylko do wybuchu, lecz nawet do zatrzymania reaktora  personel operacyjny 26 czy 25 kwietnia nie dopuścił się  O żadnym wybuchu reaktora nie mogłoby być nawet mowy  gdyby reaktor został wyprodukowany zgodnie z zasadami projektowania reaktorów  Po ustabilizowaniu mocy na poziomie 200 MW  zostały przeprowadzone wszystkie prace związane z pomiarem wibracji turbiny  o czym mi zameldował Sasza Akimow  zebrałem wszystkich zaangażowanych w wykonanie eksperymentu  przeprowadziłem końcowy instruktaż  i każdy udał się na swoje miejsce, by obserwować przydzielone mu urządzenia  O godzinie 01:23:04 rozpoczął się eksperyment dotyczący wybiegu turbogeneratora  zostało to zarejestrowane przez system kontroli  Wszystko odbywało się normalnie  W sterowni było bardzo cicho  nikt nie rozmawiał, wszyscy obserwowali przebieg wydarzeń  Usłyszałem rozmowę  obróciłem się i zobaczyłem, że operator reaktora Toptunow mówi coś Akimowowi  Znajdowali się oni w odległości 8-10 metrów ode mnie  a od siebie w odległości 2-3 metrów  Nie słyszałem o czym dokładnie rozmawiali, ale była to zupełnie spokojna rozmowa  Akimow powiedział „zatrzymaj reaktor” i wykonał gest wciskania przycisku  Pomyślałem jeszcze, że podczas instruktażu ustaliliśmy  iż zatrzymanie reaktora miało odbyć się od razu po rozpoczęciu wybiegu  Z jakiegoś powodu Sasza Akimow nie wydał wcześniej rozkazu zatrzymania reaktora  lecz wtedy nie nadałem temu znaczenia  Po tym, jak zapoznałem się już po awarii ze wszystkimi wskazaniami urządzeń  obecnie również nie nadaję temu znaczenia  i zasadniczo wszyscy się ze mną zgadzają  Wysyłałem te dane do Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej  i oni również zgodzili się ze mną  że awaria zdarzyłaby się również na początku eksperymentu, gdyby wtedy przycisk został wciśnięty  Nie z tego, bezwzględnie nie z tego powodu wydarzyła się awaria  Toptunow na rozkaz Akimowa wcisnął przycisk ochrony awaryjnej o godzinie 01:23:40  Chcę zaznaczyć, że przycisk ochrony awaryjnej tak się wprawdzie nazywa  lecz służy on do zatrzymywania reaktora zarówno w awaryjnych, jak i w najzwyklejszych warunkach  Zatem do tego czasu wszystko odbywało się zupełnie spokojnie  z przebiegu rozmowy Toptunowa i Akimowem widziałem, że oni nie mają żadnych zastrzeżeń  ponieważ po wydaniu polecenia „zatrzymaj reaktor” Akimow odwrócił się z powrotem do urządzeń  Gdyby działo się cokolwiek niepokojącego, on niewątpliwie podszedłby do pulpitu reaktora  Odwróciłem się, by również obserwować urządzenia  i po upływie kilku sekund  według systemu kontroli były to 3-4 sekundy  zaczęły pojawiać się sygnały awaryjne oraz zabezpieczające  i następnie o godzinie 1:23:46 miał miejsce wybuch reaktora  Późniejsze śledztwo wykazało  i teraz właściwie wszyscy specjaliści są zgodni co do tego  że reaktor wysadziła właśnie ochrona awaryjna  Czyli ochrona awaryjna  która powinna zatrzymać reaktor w warunkach awaryjnych, już nie mówiąc o zwykłych  w tym wypadku zadziałała jak zapalnik bomby jądrowej  To jest paradoksalne, to się w głowie nie mieści, ale tak właśnie jest  I teraz wszyscy są co do tego zgodni  Ogólnie rzecz biorąc, można przyjąć, że ochrona awaryjna nie poradzi sobie z jakimś krótkotrwałym procesem  lecz że sama ochrona awaryjna wysadza w powietrze reaktor – tego nie da się wymyślić  tego nie da się wyśnić nawet w najstraszniejszym śnie  I wtedy rozległ się wybuch  Jak to wyglądało z mojego punktu widzenia?  Było to takie potężne uderzenie, całym budynkiem zatrzęsło  Podniosłem wzrok do góry, skąd posypały się na głowę odłamki podwieszanego sufitu  i dosłownie po sekundzie lub dwóch rozległ się drugi wybuch  Zamigotało mnóstwo sygnałów awaryjnych  w sterowni zgasło światło  i po krótkiej chwili znowu się zapaliło  Pierwsza moja myśl była taka  że coś się stało z odgazowywaczami, które znajdują się bezpośrednio nad sterownią  Odgazowywacze są takimi dużymi zbiornikami częściowo wypełnionymi wodą i parą  Wybuch był bardzo potężny, więc pomyślałem, że zaraz stamtąd lunie gorąca woda bezpośrednio do sterowni  Natychmiast wydałem rozkaz: Wszyscy do sterowni rezerwowej!  Jednak wszystko ucichło i rozkaz odwołałem, nikt jeszcze nie zdążył wyjść  Później w sterowni nie było ani przecieków wody, ani przecieków pary  Tego, co dokładnie się stało, wtedy oczywiście nie rozumiałem  i nie mogłem nawet przypuszczać  Odruchowo, jako taki nawyk  zaraz po zdarzeniu patrzy się na urządzenia, na kontrolki, by zobaczyć co się stało  I już po pierwszym spojrzeniu  zrozumiałem, że stało się coś okropnego  że to wcale nie jest zwyczajna awaria  ponieważ wprost przede mną, trochę na ukos  były urządzenia wskazujące ciśnienie w pierwszym obiegu – ciśnienie zero  Poszedłem wzdłuż pulpitów, spoglądałem na urządzenia  Doszedłem do tych pokazujących zużycie chłodziwa w strefie aktywnej – również zero  Dla specjalisty w sposób oczywisty oznacza to katastrofę  ponieważ zerowe ciśnienie w pierwszym obiegu i brak zużycia chłodziwa oznacza  że pręty paliwowe, czyli kasety paliwowe nie są chłodzone  i wkrótce się stopią  jest to zupełna klęska  Choć w tym wypadku paliwo uległo spopieleniu już podczas wybuchu  Oczywiście o tym, że paliwo uległo spopieleniu, dowiedziałem się dopiero później  natomiast wtedy, rzecz jasna, nawet nie przypuszczałem, że mogło do tego dojść  Zupełnie nie rozumiałem, co się stało  ponieważ awaria wydarzyła się – no, nazwijmy ją awarią, chociaż w rzeczywistości była to oczywiście katastrofa  awaria wydarzyła się w zwykłych, codziennych okolicznościach  Nic jej nie zapowiadało  żadnych ryzykownych przedsięwzięć, niczego takiego nie robiliśmy  Wszystko odbywało się zwyczajnie  I potem, po tych wszystkich wydarzeniach  śledztwo wykazało  że system kontroli w momencie wciśnięcia przycisku ochrony awaryjnej nie zarejestrował żadnego awaryjnego, ani nawet ostrzegawczego sygnału  Wszystko wydarzyło się w spokojnych, roboczych, codziennych okolicznościach  Po wybuchu nikt właściwie nie domyślał się i nie mógł domyślić się co się wydarzyło  Gdy doszedłem wzdłuż pulpitów z urządzeniami do pulpitu sterowania reaktorem  zobaczyłem, że stojący tam koledzy są kompletnie zmieszani  Ale jacy mieli być?  Inaczej przecież być nie mogło  Gdy operator wciska przycisk ochrony awaryjnej, który powinien zatrzymać reaktor  w normalnych, spokojnych okolicznościach  i zamiast tego otrzymuje wybuch  to innego odczucia, oprócz zmieszania, mieć nie może  Nie wiem, jak ja wówczas wyglądałem  ponieważ nie mogłem siebie zobaczyć  ale swoje odczucia pamiętam  było to całkowite zdziwienie – co się wydarzyło, dlaczego?  Już mówiłem, że rozmowa Toptunowa z Akimowem była zupełnie spokojna  na siedem sekund przed wybuchem nie działo się niczego niepokojącego  Gdy spojrzałem na urządzenia na pulpicie sterowania reaktorem, prawdopodobnie włosy zjeżyły mi się na głowie  Mimo, że siłowniki sterujące prętami ochrony awaryjnej były w stanie bezprądowym  pręty znajdowały się w jakiejś pozycji pośredniej, opuszczone na głębokość 2,5-3 metrów  Miernik reaktywności, czyli urządzenie do pomiaru reaktywności wskazywał wartość dodatnią  To oznaczało, że moc reaktora powinna wzrastać  i oczywiście wywołało to u mnie zakłopotanie  Natychmiast powiedziałem Kudriawcewowi i Proskuriakowowi, by pobiegli do hali głównej reaktora i ręcznie wsunęli pręty sterujące  Zaraz po tym jak oni wybiegli, zrozumiałem  że w zasadzie było to polecenie głupie, niepotrzebne  ponieważ pręty i tak nie wejdą  Natychmiast wyskoczyłem na korytarz, ale nie było już ich widać  Wielokrotnie, tysiące razy analizowałem swoje działania i czyny po awarii  I mogę powiedzieć, że tylko to jedno moje polecenie było nieprawidłowe  W tym momencie zrozumiałem  że wydarzyło się coś nieodwracalnego  jednak nie miałem jasności co dokładnie i co należy robić  Nie było żadnej paniki wśród zgromadzonych w sterowni, czyli około 13-15 osób  niczego takiego nie zaobserwowałem  Również później nie widziałem żadnej paniki wśród personelu obsługującego blok  Muszę zaznaczyć, że w dniu 26 kwietnia żadnego swojego polecenia nie musiałem powtarzać dwukrotnie  Wszystko było wykonywane, jeżeli tylko było to możliwe  Personel operacyjny po awarii zrobił wszystko, co było możliwe  niestety, wielu przypłaciło to życiem  Jeżeli chce się coś zrobić, trzeba czegoś się dowiedzieć  Ze wskazań urządzeń widać było, że bezwzględnie stało się coś strasznego  lecz nie dostarczały one informacji odnośnie tego co należy robić  Dlatego  kiedy wyszedłem na korytarz i zobaczyłem, że tam jest pełno kurzu i dymu  wróciłem i powiedziałem Akimowowi, by włączył wentylatory oddymiające  natomiast sam przez inne wyjście udałem się do maszynowni  To, co tam zobaczyłem, wyglądało przerażająco  Część dachu była zarwana  płyty częściowo zawaliły się i uszkodziły rurociągi  gorąca woda strumieniami biła w różne strony  para  błyski zwarć w obwodach elektrycznych  ostre trzaski brzmiące jak strzały  W pobliżu siódmej maszyny pokrycia rurociągów oleju zostały uszkodzone przez spadające płyty i olej się zapalił  Ale ludzie już tam biegli  Wróciłem do sterowni  po czym zdecydowałem się pójść do hali głównej reaktora, by zobaczyć co stało się z reaktorem  Jednak na korytarzu  od razu spotkałem operatorów hali głównej reaktora i operatorów obwodu gazowego  Operator hali głównej reaktora Anatolij Kurguz był okropnie poparzony parą  strzępy skóry zwisały mu z twarzy, z poparzonych rąk również  Tego, co było pod ubraniem, oczywiście, nie widziałem  Powiedziałem, by szli do punktu medycznego  zaraz tam podjedzie karetka pogotowia, którą wezwał Aleksandr Akimow  Wezwał on również straż pożarną  lecz, jak się okazało, straż wyjechała już wcześniej  ponieważ jeden ze strażaków był na zewnątrz, gdy wydarzył się wybuch i to wszystko widział  Operator obiegu gazowego Simonienko powiedział mi, że budynek reaktora został zniszczony  Poszedłem trochę dalej wzdłuż korytarza na wysokości oznaczenia 10 i wyjrzałem przez okno  Zobaczyłem, że ściany budynku reaktora nie ma, zawaliła się  Wtedy zszedłem na dół  wyszedłem na zewnątrz i obszedłem dookoła budynek reaktora  Tworzą one całość, są połączone: reaktor bloku 4, pomieszczenie hali chemicznej i reaktor bloku 3  Obszedłem to wszystko dookoła  Wyglądało to oczywiście przerażająco  Dwóch ścian budynku reaktora, zachodniej i północnej, nie było  dachu hali centralnej reaktora nie było – zawaliła się  Z wielu miejsc lała się woda  widoczne były błyski zwarć w obwodach elektrycznych  Na dachu hali chemicznej i budynku reaktora bloku 3 w kilku miejscach występowały małe ogniska pożaru  Wielkiego pożaru nie było, ale widziałem kilka ognisk  Doszedłem do bloku 3, stały tam samochody straży pożarnej  Kierowcę jednego z nich zapytałem kto jest dowódcą  On wskazał – właśnie szedł lejtnant Prawik  znałem go z widzenia, lecz wtedy nie znałem z nazwiska  Powiedziałem mu gdzie trzeba podjechać, by podłączyć się do rurociągu przeciwpożarowego poprowadzonego na dach  On rozpoczął zawracanie samochodów  natomiast ja udałem się do sterowni bloku 3  Na bloku 3 zapytałem, czy cokolwiek zakłóca pracę  Kierownik zmiany bloku Jurij Bagdasarow odpowiedział, że przeprowadzili oględziny i na razie nic nie zakłóca  Wtedy udałem się na blok 4  Kiedy przechodziłem obok rozdzielni centralnej, skąd zarządza się sieciami elektroenergetycznymi  wyszedł stamtąd zastępca kierownika oddziału elektrycznego Aleksandr Leleczenko  Zabrałem go i poszliśmy na blok 4  Tam zleciłem Leleczenkowi i Akimowowi  odcięcie zasilania wszystkich mechanizmów  wyparcie wodoru z generatorów  i wypuszczenie oleju z turbin  ponieważ zrozumiałem, że zrobienie czegokolwiek z reaktorem było już niemożliwe  Od tej chwili reaktor bloku 4 istniał dla mnie już jedynie jako źródło zagrożenia  dla znajdujących się w pobliżu bloków 1, 2 i 3  Konieczne było podjęcie działań zapobiegających powstawaniu nowych pożarów  ponieważ nie ulegało wątpliwości, że w tej sytuacji one by powstały  Dlatego najbardziej podstawowe czynności  takie jak odcięcie zasilania, wyparcie wodoru, wypuszczenie oleju  należało koniecznie wykonać jak najszybciej  Akimow i Leleczenko wraz z operatorami hali turbin i przede wszystkim oddziału elektrycznego przystąpili do wykonania tych prac  Dokonali tego, jedni doznając ciężki obrażeń, inni przypłacając to życiem  W tym czasie Pietia Pałamarczuk przyniósł inżyniera działu rozruchowo-naprawczego Wołodię Szaszenoka  Ten był w stanie szoku  Został poparzony wodą i widocznie ból przekroczył wszelkie wyobrażalne progi  on jedynie słabo poruszał oczyma, ale ani jęku, ani krzyków, niczego nie było  Wcześniej idąc korytarzem zauważyłem nosze  więc poleciłem wziąć je i zanieść Szaszenoka do punktu medycznego  Pałamarczuk i Anatolij Szewczuk zabrali Szaszenoka i go odnieśli  Już nad ranem Szaszenok zmarł  Okazało się, że był on drugą ofiarą  Natomiast pierwszą ofiarą był Chodemczuk Walerij, operator głównych pomp cyrkulacyjnych  Podczas wybuchu  został on przysypany zawalającymi się konstrukcjami  i nigdy go nie odnaleziono  Został pochowany na bloku  Ale oczywiście wtedy jeszcze o tym nie wiedziałem  Akimow i Leleczenko wykonywali konieczne pracę  natomiast ja ponownie wyszedłem na zewnątrz, ponieważ tam sytuacja była niepokojąca  Pożar, czyli skupiska ognia jeszcze nie zostały jeszcze zgaszone  Kiedy to zobaczyłem, wróciłem na blok 3  i wydałem Bagdasarowowi rozkaz wyłączenia reaktora bloku 3  Sam zaś udałem się znowu na blok 4  Tu spotkałem kierownika zmiany hali reaktora Walerija Perewozczenkę  i on mi powiedział, że nie ma Chodemczuka  Jurczenko, ja, dozymetrysta i Perewozczenko poszliśmy do hali głównych pomp cyrkularnych  w której powinien był znajdować się Chodemczuk  Niczego tam nie znaleźliśmy  Później też nie znaleziono  Jednak wtedy już wszyscy byliśmy w złym stanie fizycznym  Kiedy wróciłem do sterowni, zupełnie opadłem z sił  zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym  gdyż nie widziałem już żadnych zadań wymagających natychmiastowego wykonania  To, co było możliwe, to, co uznałem za możliwe, konieczne do zrobienia, wówczas już zrobiliśmy  Niczego innego do wykonania nie widziałem  zresztą najwyraźniej już po prostu fizycznie nie mogłem być w jakimkolwiek, powiedzmy, normalnym stanie  Wszyscy kilkakrotnie wymiotowaliśmy  i już nie mieliśmy czym wymiotować, poza wnętrznościami  Wtedy zadzwonił telefon  Akimow podał mi słuchawkę i powiedział, że dzwoni Briuchanow  Briuchanow znajdował w sztabie obrony cywilnej  i powiedział mi, bym tam przyszedł  Umyłem się, przebrałem się  zabrałem ze sobą trzy wydruki dotyczące mocy reaktora oraz ciśnienia w pierwszym obiegu  i udałem się do sztabu obrony cywilnej  Oczywiście nie mogłem przekazać dyrektorowi żadnej satysfakcjonującej informacji  Rozłożyłem wydruki  powiedziałem, że miało miejsce zwiększenie mocy  prawdopodobnie wskutek jakiegoś nieprawidłowego działania ochrony awaryjnej  To, oczywiście, okazało się być prawdą, lecz nie całą prawdą  Jednak wówczas niczego poza tym zrozumieć nie mogłem  Zresztą, nawet nie usiłowałem zrozumieć, ponieważ była praca do wykonania  Wtedy mnie znów wzięło na wymioty  wybiegłem na zewnątrz  zabrano mnie do karetki pogotowia i odwieziono do szpitala  Mój stan był, oczywiście, skrajnie zły  Jednak po tym, jak pielęgniarka podłączyła mi kroplówkę  i wlała we mnie jedną albo dwie butelki soli fizjologicznej czy czegoś tam, nie wiem  senność w zadziwiający sposób zniknęła  wyszedłem i zobaczyłem, że koledzy również tam są i rozmawiają  Zebraliśmy się w palarni i zaczęło się rozważanie na temat jak, co i dlaczego  To rozważanie na temat jak, co i dlaczego kontynuowaliśmy również w Moskwie  dokąd zostaliśmy przetransportowani 27 kwietnia  Chociaż pierwszą grupę przewieziono już 26 kwietnia  Ale większość przetransportowano 27 kwietnia  i tam, w szpitalu, spędziłem długie pół roku  Zostałem wypisany 4 listopada 1986 roku  Przyjechałem do Kijowa  natomiast po miesiącu, 4 grudnia zostałem aresztowany  Zróbmy małą przerwę  Aresztowanie nie było dla mnie zaskoczeniem  ponieważ jeszcze kiedy leżałem w szpitalu  kilkakrotnie przychodził śledczy i przesłuchiwał mnie wtedy jeszcze w charakterze świadka  Jednak z rozwoju wydarzeń jednoznacznie wynikało, że oskarżony zostanie personel  Zresztą inny wynik był niemożliwy  Przecież w Związku Radzieckim nie było awarii z powodu wadliwego sprzętu  w Związku Radzieckim awarie zdarzały się jedynie z winy obsługującego go personelu  na przykład dyspozytora, operatora, majstra  Lecz z powodu wadliwego sprzętu nie zdarzały się nigdy  nie przypominam sobie takich sytuacji  chociaż później mocno zgłębiałem temat  Po co zostałem aresztowany  czemu nie można było ograniczyć się do zakazu opuszczania miasta  w zasadzie nie rozumiałem  Nie stwarzałem zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego  do grudnia już w zasadzie wszyscy świadkowie zostali przesłuchani  dlatego w jakikolwiek sposób wpłynąć na dochodzenie czy na śledztwo, na świadków również nie mogłem  Cóż, aresztowali to aresztowali  Początki nie były dla mnie obciążające  ponieważ w toku śledztwa zostały zebrane nieznane mi wcześniej dokumenty  I z tych dokumentów zrozumiałem, że  projektantom już od dawna były znane owe negatywne właściwości reaktora, które faktycznie doprowadziły w 1986 roku do awarii  Były one znane od 10 lat  czyli już w trakcie użytkowania bloku 1 Leningradzkiej Elektrowni Jądrowej  po awarii, która miała miejsce w 1975 roku  Później pojawiały się również inne opinie, które wcześniej nie były mi znane  Po zapoznaniu się z aktami  do grudnia już całkiem oczywiste dla mnie było dlaczego i jak doszło do wybuchu  I w zasadzie od tego czasu nie zmieniłem ani trochę swojego stanowiska w tej sprawie  chociaż w międzyczasie ukazało się kilka sprawozdań  poawaryjnych dodatkowych obliczeń  lecz one jedynie dopełniały całokształt  Jednak dla mnie już w grudniu 1986 roku było jasne jak do tego wszystkiego doszło  Rozprawa opóźniała się z różnych powodów  w szczególności przez chorobę głównego inżyniera Nikołaja Fomina  W lipcu 1987 roku odbył się sąd nad „przestępcami czarnobylskimi”, jak to zostało ogłoszone  No cóż z sądem, innego sądu być nie mogło  Po tym, jak w czerwcu 1986 roku Rada naukowo-techniczna pod kierownictwem Aleksandrowa  złożyła całą winę na personel operacyjny  Komisja rządowa to potwierdziła  i następnie zostało wydane postanowienie Biura politycznego  no przecież jaki sąd mógł wystąpić przeciwko kolektywnemu rozumowaniu zawsze nieomylnego, niekontrolowanego Biura politycznego?  Spodziewanie się tego byłoby zwykłą naiwnością  W zasadzie wynik tej rozprawy był z góry przesądzony  Chcę tylko powiedzieć, że sędzia zasadniczo był świadom, że wykonuje całkiem konkretne zamówienie publiczne  ponieważ on uchylił moje 24 pytania skierowane do sądowo-technicznej komisji specjalistycznej  Te właśnie pytania miały na celu wyjaśnienie  czy reaktor RBMK-1000 odpowiadał w 1986 roku normom projektowania  [Napisy: Rato]