CyberPunk Ανθολογία

Cyberpunk Ανθολογία

"Πιστεύω ότι, μέσα στη δεκαετία του '90 και λίγο προτού αλλάξει η χιλιετία, θα παραστούμε μάρτυρες μιας ομαδικής παράκρουσης που θα καταλάβει τον κόσμο. 'Έτσι είχε γίνει και την προηγούμενη φορά. Υπάρχουν ολόκληρες αιρέσεις με χιλιάδες οπαδούς που πιστεύουν ότι έρχεται η συντέλεια του κόσμου".

Αυτό δήλωσε για τη δεκαετία που διανύουμε, σε συνέντευξή του το 1989, ο William Gibson, ο γνωστότερος, αν και ίσως όχι o καλύτερος, κυβερνοπάνκ συγγραφέας.

Τι είναι το κυβερνοπάνκ; Το πρώτο συνθετικό της λέξης προέρχεται από την επιστήμη της κυβερνητικής η οποία μελετά τους μηχανισμούς ελέγχου και επικοινωνίας ζώντων οργανισμών και μηχανών. Ιδρυτής αυτής της επιστήμης υπήρξε ο διάσημος μαθηματιrός Norbert Wiener, του οποίου το βιβλίο με τον τίτλο "Κυβερνητική" κυκλοφόρησε το 1948 και ο οποίος εισήγαγε τις θεωρίες της "ανάδρασης" (Feedback Theory) και της "πληροφορίας" (Information Theory).

Ας δούμε τι λέει για το κυβερνοπάνκ ένας από τους πρωταγωνιστές του, ο Bruce Sterling, ο οποίος κατά τον Norman Spinrad είναι ο θεωρητικός γκουρού του κινήματος:

«'Οταν εμφανίστηκε το "Νέο Κύμα" της επιστημονικής φαντασίας, στη δεκαετία του '60, οι συγγραφείς που το αποτελούσαν διέθεταν σαν όπλα την οργή και το πάθος και αντιμετώπισαν ένα πεδίο ισχυρής αντίστασης. 'Οταν εμφανιστήκαμε εμείς, η Ε.Φ. βρισκόταν σε τόσο άθλια κατάσταση, που δεν δυσκολευτήκαμε καθόλου να επιβληθούμε. Σ' αυτό το κίνημα δόθηκαν πολλές ετικέτες: Ριζοσπαστική Σκληρή Ε.Φ., οι Παράνομοι Τεχνολόγοι, το Κύμα της Δεκαετίας του '80, οι Νευρομαντικοί, η Ομάδα με τα Γυαλιά-Καθρέφτες.

'Ομως, από όλες τις ετικέτες που κόλλησαν και ξεκόλλησαν στις αρχές της δεκαετίας του '80, μία έχει παραμείνει κολλημένη: cyberpunk.

Το κυβερνοπάνκ είναι ένα προϊόν των συνθηκών της δεκαετίας του'80 και, κατά μία έννοια, ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό προϊόν. 'Ομως οι ρίζες του είναι βαθιά βυθισμένες στην εξηκονταετή παράδοση της σύγχρονης δημοφιλούς επιστημονικής φαντασίας.

Οι κυβερνοπάνκς, ως ομάδα, είναι διαποτισμένοι από τη γνώση και την παράδοση του χώρου της Ε.Φ. Οι πρόδρομοί τους αποτελούν ολόκληρη λεγεώνα. Ως άτομα, οι κυβερνοπάνκ συγγραφείς διαφέρουν όσον αφορά τα λογοτεχνικά τους δάνεια' ωστόσο μερικοί παλαιότεροι συγγραφείς, ίσως προγονικοί κυβερνοπάνκς, έχούν να επιδείξουν μια ξεκάθαρη και εντυπωσιακή επιρροή.

Από το Νέο Κύμα: την αποκαλυπτική έξαρση του Harlan Ellison. Το οραματικό λαμπύρισμα του Samuel Delany. Την ελευθεριάζουσα ειρωνική "τρέλα" του Norman Spinrad και τη ροκ αισθητική του Michael Moorcock, τη διανοητική τόλμη του Brian Aldiss και, πάντα, τον J.G. Ballard.

Από τη σταθερότερη παράδοση: τη συμπαντική θέαση του Olaf Stapledon την επιστήμη/πολιτική του H.G. Wells και τη χαλύβδινη μελλοντολογία των Larry Niven, Ρουl Anderson και Robert Heinlein.

Επίσης, οι κυβερνοπάνκς επιφυλάσσουν μια ιδιαίτερη συμπάθεια για τους γηγενείς οραματιστές της Ε.Φ.: την πληθωρική εφευρετικότητα του Philip Jose Farmer΄ τη ζωντάνια του John Varley, τα παιχνίδια που κάνει με την πραγματικότητα ο Philίp Κ. Dick και την υψιπετή, παιχνιδιάρικη μπήτνικ τεχνολογία του Alfred Bester. Με έναν ιδιαίτερο θαυμασμό για ένα συγγραφέα, του οποίου η ενοποίηση τεχνολογίας και λογοτεχνίας παραμένει αξεπέραστη: τον Thomas Pynchon.

Καθ' όλη τη διάρκεια των δεκαετιών του '60 και του '70, o αντίκτυπος του τελευταίου επωνύμου «κινήματος» στην Ε.Φ., του Νέου Κύματος, δημιούργησε ένα καινούριο ενδιαφέρον για λογοτεχνική δεξιοτεχνία στην Ε.Φ. Πολλοί κυβερνοπάνκς έχουν έναν αρκετά έντεχνο και εκλεπτυσμένο πεζό λόγο, είναι ερωτευμένοι με το λογοτεχνικό ύφος και η φροντίδα τους για τη μορφή (ισχυρίζονται μερικοί) φτάνει μέχρι την υπερβολή. 'Ομως, όπως και οι πανκς του'77, εκτιμούν ιδιαίτερα την αισθητική τους, αισθητική μουσικού συγκροτήματος που παίζει garage. Τους αρέσει να καταπιάνονται με τον άγουρο πυρήνα της Ε.Φ.: τις ιδέες της. Αυτό τους συνδέει σταθερά με την κλασική παράδοση της Ε.Φ. Μερικοί κριτικοί αποφαίνονται ότι το κυβερνοπάνκ αποδεσμεύει την Ε.Φ. από την επιρροή της «κανονικής» λογοτεχνίας όπως ακριβώς και το πανκ απογύμνωσε το ροκ εντ ρολ από τα συμφωνικά κομψοτεχνήματα του "προοδευτικού ροκ" της δεκαετίας του '70. Και άλλοι -παραδοσιακοί σκληροπυρηνικοί της Ε.Φ. με μια σταθερή δυσπιστία στην "επιτηδευμένη καλλιέργεια"- διαφωνούν έντονα.

'Οπως η πανκ μουσική, το κυβερνοπάνκ είναι, κατά μία έννοια, μια επιστροφή στις ρίζες. Οι κυβερνοπάνκς είναι ίσως η πρώτη γενιά Ε.Φ. που ανατράφηκε όχι μόνο μέσα στη λογοτεχνική παράδοση της επιστημονικής φαντασίας αλλά και μέσα σε έναν αληθινά επιστημονικό-φανταστικό κόσμο. Γι' αυτούς, οι τεχνικές της κλασικής "σκληρής Ε.Φ." -η μελλοντολογία, η γνώση της τεχνολογίας δεν αποτελούν απλά και μόνο λογοτεχνικά εργαλεία αλλά και εφόδια στην καθημερινή ζωή. Αποτελούν μέσα κατανόησης και μάλιστα πολύ αξιόλογα.

Ο όρος "κυβερνοπάνκ" είναι μια ετικέτα που κανείς τους δεν επέλεξε. 'Ομως ο όρος αυτός τώρα πια αποτελεί τετελεσμένο γεγονός και υπάρχει σοβαρός λόγος γι' αυτό. Ο όρος συλλαμβάνει κάτι σημαντικό στο έργο αυτών των συγγραφέων, κάτι σημαντικό στη δεκαετία συνολικά: ένα νέο είδος ενοποίησης. Την αλληλοεπικάλυψη κόσμων που προηγουμένως ήταν διαχωρισμένοι: το βασίλειο της υψηλής τεχνολογίας και το σύγχρονο ποπ αντεργκράουντ. H ενοποίηση αυτή έχει καταστεί η σημαντική πηγή ενέργειας για την κουλτούρα της δεκαετίας μας. Το έργο των κυβερνοπάνκς παραλληλίζεται με την ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του '80: το rock video, το αντεργκράουντ των hackers, την τεχνική του hip-hop και της scratch μουσικής, το synthesizer rock του Λονδίνου και του Τόκυο. Αυτό το φαινόμενο, αυτή η δυναμική, έχει μια σφαιρική εμβέλεια' το κυβερνοπάνκ είναι η λογοτεχνική του ενσάρκωση.

Σε κάποια άλλη εποχή αυτός ο συνδυασμός θα μπορούσε να μοιάζει εξεζητημένος και επίπλαστος. Ανέκαθεν υπήρξε ένα βαθύ πολιτιστικό χάσμα ανάμεσα στις θετικές και στις ανθρωπιστικές επιστήμες: ένα χάσμα ανάμεσα στη λογοτεχνική κουλτούρα, τον επίσημο κόσμο της τέχνης και της πολιτικής, και στην κουλτούρα της επιστήμης, τον κόσμο της τεχνικής και της βιομηχανίας. 'Ομως το χάσμα γεφυρώνεται κατά τρόπο απροσδόκητο. Οι πρόοδοι των επιστημών είναι τόσο βαθιά ριζοσπαστικές, τόσο συγκλονιστικές, ανατρεπτικές και επαναστατικές που δεν είναι πλέον εφικτό να συγκρατηθούν. Εισέρχονται ορμητικά στην ευρύτερη κουλτούρα' είναι σαν εισβολείς΄ βρίσκονται παντού. Η παραδοσιακή δομή εξουσίας, οι παραδοσιακοί θεσμοί έχουν απωλέσει τον έλεγχο του ρυθμού των αλλαγών. Και αιφνιδίως, μια νέα συμμαχία κάνει την εμφάνισή της: μια ενοποίηση της τεχνολογίας και της αντικουλτούρας της δεκαετίας του '80. Μια ανίερη συμμαχία του κόσμου της τεχνολογίας και του κόσμου της οργανωμένης αμφισβήτησης -o αντεργκράουντ κόσμος της ποπ κουλτούρας, της οραματικής ρευστότητας και της αναρχίας των δρόμων.

Η αντικουλτούρα της δεκαετίας του '60 ήταν αγροτική, ρομαντική, αντιεπιστημονική, αντιτεχνολογική. 'Ομως πάντα μέσα στην καρδιά της υπήρχε μια λανθάνουσα αντίφαση που συμβολιζόταν απ' την ηλεκτρική κιθάρα. Η ροκ τεχνολογία ήταν η λεπτή κόψη της αιχμής. Με το πέρασμα των χρόνων, η ροκ τεχνολογία έχει αναπτυχθεί όλο και πιο βελτιωμένη, επεκτεινόμενη στις υψηλής τεχνολογίας εγγραφές, στο δορυφορικό βίντεο και στα computer graphics. Σιγά-σιγά η εξεγερσιακή ποπ κουλτούρα γύρισε τα μέσα έξω, μέχρι που οι καλλιτέχνες της κοφτερής ακμής της ποπ να βρίσκονται σήμερα, αρκετά συχνά, τετραπέρατοι τεχνολόγοι στην εμπορική αγορά. Είναι μάγοι των ειδικών εφφέ, ειδικοί στο μιξάρισμα, τεχνικοί για εφφέ με tapes, hackers στα graphics, αναδυόμενοι μέσ' από τα νέα μαζικά μέσα για να καταπλήξουν την κοινωνία με τριπαριστές φαντασμαγορίες όπως το FX σινεμά και το παγκόσμιο "Live Aid benefit". Η αντίφαση έχει μετατραπεί σε ενότητα. Και τώρα που η τεχνολογία έχει φθάσει σε πυρετώδεις ρυθμούς, η επίδρασή της έχει ξεγλιστρήσει από κάθε έλεγχο και έχει φθάσει στο επίπεδο της καθημερινής ζωής. 'Οπως έχει επισημάνει ο Αlνin Toffler στο Τρίτο Κύμα -που αποτελεί την βίβλο για πολλούς κυβερνοπάνκς- η τεχνολογική επανάσταση που αναδιαμορφώνει την κοινωνία μας βασίζεται όχι στην ιεραρχία αλλά στην αποκέντρωση, όχι στην άκαμπτη σταθερότητα αλλά στη ρευστότητα.

Ο hacker και ο rocker είναι τα είδωλα της ποπ κουλτούρας αυτής της δεκαετίας και το κυβερνοπάνκ είναι σε μεγάλο βαθμό ένα ποπ φαινόμενο: αυθόρμητο, ενεργητικό, κοντά στις ρίζες του. Το κυβερνοπάνκ προέρχεται από εκείνο το βασίλειο όπου αλληλεπικαλύπτονται, ως ένα βαθμό, ο computer hacker και ο rocker, ένα πολιτιστικό "πινάκιο του Petri" όπού συμπλέκονται συστρεφόμενες σειρές γονιδίων. Μερικοί θεωρούν τα αποτελέσματα αλλόκοτα, ακόμη και τερατώδη΄ για άλλους αυτή η ενοποίηση αποτελεί ισχυρή πηγή ελπίδας.

Η επιστημονική φαντασία -τουλάχιστον σύμφωνα με τις επίσημες αξίες της- ανέκαθεν είχε να κάνει με τις επιδράσεις της τεχνολογίας. 'Ομως οι καιροί έχουν αλλάξει από την άνετη εποχή του Hugo Gernsback, όταν η Επιστήμη ήταν με ασφάλεια διαφυλαγμένη - και περιορισμένη - σ' ένα φιλντισένιο πύργο. Η ανέμελη τεχνολογοφιλία εκείνων των ημερών ανήκει σε μια, εξαφανισμένη πια, νωθρή εποχή, όταν η εξουσία διατηρούσε ακόμη άνετα ένα περιθώριο άσκησης ελέγχου.

Για τους κυβερνοπάνκς, εντελώς αντίθετα, η τεχνολογία είναι ενδογενής. Δεν είναι το εμφιαλωμένο στοιχειό από απόμακρους επιστήμονες της Μεγάλης Επιστήμης... είναι ευρέως διαδεδομένη, εντελώς οικεία. 'Οχι έξω από εμάς αλλά κολλητά σ' εμάς. Κάτω από την επιδερμίδα μας΄
συχνά μέσα στο μυαλό μας.

Η ίδια η τεχνολογία έχει αλλάξει. Δεν μας ταιριάζουν τα γιγαντιαία θαύματα του παρελθόντος που ξεφύσαγαν ατμούς: το Φράγμα Hoover, ο ουρανοξύστης του Empire State Βυilding, οι εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας. Η τεχνολογία της δεκαετίας του '80 κολλά στο δέρμα, ανταποκρίνεται στο άγγιγμα: ο προσωπικός υπολογιστής, το walkman της Sony, το φορητό τηλέφωνο, οι μαλακοί φακοί επαφής.

Στο κυβερνοπάνκ, ορισμένα κεντρικά θέματα αναδύονται επανειλημμένα. Το θέμα της επέμβασης στο σώμα: προσθετικά άκρα, εμφυτευμένα κυκλώματα, αισθητική χειρουργική, γενετική μετάλλαξη. Το ακόμη πιο δυνατό θέμα της επέμβασης στο μυαλό: άμεση διασύνδεση εγκεφάλου με κομπιούτερ, τεχνητή νοημοσύνη, νευρο-χημεία - τεχνικές που επαναπροσδιορίζουν με ριζοσπαστικό τρόπο τη φύση της ανθρωπότητας, τη φύση του εαυτού.

'Οπως έχει τονίσει ο Norman Spinrad σε δοκίμιό του για το κυβερνοπάνκ, πολλές ουσίες, όπως και το ροκ εντ ρολ, είναι τελικά προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Το λυσεργικό οξύ δεν μας το έδωσε καμιά αντικουλτούρα της Μητέρας Γης -δημιουργήθηκε σε ένα εργαστήριο της Sandoz και όταν δραπέτευσε διέτρεξε όλη την κοινωνία αστραπιαία. Δεν είναι χωρίς λόγο που ο Timothy Leary ανακήρυξε τους προσωπικούς υπολογιστές "το LSD της δεκαετίας του '80" -πρόκειται για δύο τεχνολογίες τρομακτικά ριζοσπαστικής δυναμικής. Και ως τέτοιες, αποτελούν σταθερά σημεία αναφοράς για το κυβερνοπάνκ.

Οι κυβερνοπάνκς, επειδή ακριβώς είναι υβρίδια οι ίδιοι, γοητεύονται από περιοχές με διασταυρώσεις: τις περιοχές όπου, σύμφωνα με τα λόγια του William Gibson, "ο δρόμος βρίσκει τις δικές του χρήσεις για τα πράγματα". Καταιγιστικά, ασυγκράτητα graffiti από αυτό το τυπικό βιομηχανικό τεχνούργημα, το δοχείο του σπρέι. Η ανατρεπτική δυναμική του οικιακού εκτυπωτή και του φωτοαντιγραφικού μηχανήματος. Μουσική Scratch κατά την οποία οι νεοτεριστές των γκέτο μετατρέπουν τον ίδιο τον φωνογράφο σε μουσικό όργανο, παράγοντας μια αρχετυπική μουσική όπου το funk συναντιέται με την cut-υρ μέθοδο του Burroughs.

... Οι κυβερνοπάνκς έχουν για σκοπό τους μια ευρείας εμβέλειας, πλανητική αντίληψη. Τα εργαλεία της ενοποίησης του πλανήτη -το δορυφορικό δίκτυο των μαζικών μέσων, η πολυεθνική εταιρία γοητεύουν τους κυβερνοπάνκς και εμφανίζονται σταθερά στα έργα τους. Το κυβερνοπάνκ δε δείχνει και μεγάλη ανοχή όσον αφορά τα σύνορα. Η πλανητική συνείδηση αποτελεί για τους κυβερνοπάνκς κάτι περισσότερο από ένα απλό "άρθρο της πίστεως".

Το έργο του κυβερνοπάνκ χαρακτηρίζεται από την οραματική του ένταση. Οι συγγραφείς του προβάλλουν το παράδοξο, το σουρεαλιστικό, το μέχρι πρότινος αδιανόητο. Είναι διατεθειμένοι -ανυπομονούν μάλιστα- ν' αρπάξουν μια ιδέα και να την προωθήσουν ακάθεκτοι μέχρι την υπέρβαση των ορίων. Ακριβώς όπως και ο J.G. Ballard -ειδωλοποιημένο πρότυπο ρόλου για πολλούς κυβερνοπάνκς- χρησιμοποιούν συχνά μια σχεδόν κλινική αντικειμενικότητα χωρίς παρωπίδες. Πρόκειται για μια παγερά αντικειμενική ανάλυση, μια τεχνική δανεισμένη από την επιστήμη, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται με λογοτεχνικό τρόπο έτσι ώστε να προκαλεί τα χαρακτηριστικά σοκ του πανκ.

Το κυβερνοπάνκ είναι ευρύτερα γνωστό για την εντυπωσιακή χρήση λεπτομερειών, την κατασκευασμένη με επιμέλεια περίπλοκη μορφή, τη διάθεσή του να μεταφέρει τη μελλοντολογία μέσα στην ίδια τη διάρθρωση της καθημερινής ζωής. Εννοεί τον πληθωρικό πεζό λόγο: απότομα, ιλιγγιώδη ξεσπάσματα ασυνήθιστων πληροφοριών, αισθητηριακή υπερφόρτωση που κατακλύζει τον αναγνώστη με το λογοτεχνικό αντίστοιχο αυτού που ονομάζεται στο hardrock "ηχητικό τείχος".

Το κυβερνοπάνκ αποτελεί μια φυσική μετεξέλιξη στοιχείων που ενυπήρχαν ήδη στην επιστημονική φαντασία, στοιχεία μερικές φορές θαμμένα που όμως πάντα έβραζαν από λανθάνουσα δυναμική προοπτική. Το κυβερνοπάνκ έχει αναδυθεί μέσα από τα σπλάχνα του λογοτεχνικού είδους της Ε.Φ.' δεν πρόκειται για εισβολή αλλά για εκσυγχρονιστική μεταρρύθμιση. Ως εκ τούτου, η απήχησή του μέσα στην Ε.Φ. υπήρξε αστραπιαία και έντονη. Το μέλλον του παραμένει ανοιχτό ζήτημα. 'Οπως οι καλλιτέχνες του πανκ και του Νέου Κύματος, οι συγγραφείς του κυβερνοπάνκ, με τον τρόπο που εξελίσσονται, σύντομα μπορεί να καλπάζουν σε καμιά δωδεκάδα κατευθύνσεις ταυτοχρόνως.

Το μέλλον παραμένει άγραφο, αν και δεν λείπουν οι προσπάθειες. Και εδώ πρόκειται για μια τελική ιδιορρυθμία της δικής μας γενιάς στην Ε.Φ. - ότι δηλαδή για μας, η λογοτεχνία του μέλλοντος διαθέτει ένα μακρύ και τιμημένο παρελθόν. Ως συγγραφείς οφείλουμε ένα χρέος σε εκείνους τους προγενέστερους, εκείνούς τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, η πίστη των οποίων, η αφοσίωση και το ταλέντο τους μας γοήτεύσαν και, για να είμαστε εντελώς ειλικρινείς, άλλαξαν τη ζωή μας. Τέτοια χρέη ποτέ δεν ξεπληρώνονται, μπορούν μόνο να αναγνωρίζονται με ευγνωμοσύνη και -έτσι ελπίζουμε- να μεταβιβάζονται σαν κληρονομιά σ' εκείνούς που ακολουθούν με τη σειρά τους».