Niemiarowości serca
Objawiają się zaburzeniami w rytmiczności uderzeń serca Podział niemiarowości serca:
1.	zaburzenia w wytwarzaniu bodźców	- chronotropiżm
2.	zaburzenia w przewodzeniu bodźców	-dromotropizm
3.	zaburzenia w pobudliwości serca	- batmotropizm
4.	zaburzenia w kurczliwości serca	- inotropizm
Ad.l chronotropiżm
*Niemiarowość zatokowa - arrythmia sinualis - wywołana przez węzeł zatokowy; powstają pauzy równe jednemu lub dwóm uderzeniom serca, potem są normalne co do siły skurcze, które nie są związane z pauzami oddechowymi; jako następstwo wzmożonej pobudliwości nerwu błędnego (napięcie wzrasta, to akcja serca wzrasta), nie powoduje zaburzeń w krążeniu, występuje u zdrowych zwierząt
*Niemiarowość oddechowa - arrythmia respiratoria - przyspieszenie skurczu serca w czasie wdechu i zwolnienie w czasie wydechu (u psów fizjologiczne); wynik podrażnienia nerwu błędnego, jego hamującego działania na węzeł zatokowy (stany emocjonalne); nie ma zaburzeń w krwiobiegu; w stanach chorobowych u koni (rozedma pęcherzykowa płuc, zapalenie krupowe płuc, zapalenie opłucnej; zwiększa się tu ciśnienie wewnątrz klatki piersiowej)
Ad.2 dromotropizm - niemiarowość na tle zaburzeń w przewodzeniu bodźców
Bloki serca 1°, II0, III0; blokady mogą leżeć w dowolnym miejscu układu przewodzącego,
hamuje lub znosi pobudzenie
Blok serca 1° - blokada wewnątrz przedsionkowa; zmiany zwyrodnieniowe (dystroficzne)
EKG - rozszerzenie i rozdwojenie załamka P, nie jest groźne, nie ma implikacji na pracę komór Blok serca II0 - blokada przedsionkowo komorowa. węzłowa niezupełna; u koni występuje w następstwie zwiększenia napięcia nerwu błędnego (odgałęzienia do serca), bodziec z węzła zatokowego dochodzi do komór z opóźnieniem i przerwami;
EKG - przedłużenie odstępu P -Q lub brak zespołu, komorowego QRST, pojawia się tylko załamek P; w czasie przedłużonej pauzy przy osłuchiwaniu stwierdza się ciche tony skurczów przedsionków; zanika po wysiłku; utrata świadomości, zamroczenia (gdy trwa to dłużej); obecność bloku nie wykazuje na zaburzenia w krwiobiegu, ale tylko na zwiększone napięcie nerwu błędnego
Blok serca HI0 ~ blokada przedsionkowo komorowa zupełna; całkowite zniesienie przewodnictwa przedsionkowo komorowego i przedsionki kurczą się w przyspieszonym rytmie (węzeł zatokowy Keith-Flacka), zaś komory kurczą się wolniej (węzeł zatokowo przedsionkowy Aschoffa- Tawary); jest to dysocjacja czynnościowa komór (komory kurczą się wolniej niż przedsionki, gdyż węzeł zatokowy daje częściej bodźce) i przedsionków (rozkojarzenie) Przyczyna - to zwyrodnienie komórek w'pęczku Hissa, w przewlekłym zapaleniu mięśnia sercowego, np. infekcje wirusowe i bakteryjne, oraz przeżuty nowotworów złośliwych;
EKG - załamek P jest prawidłowy, ale niezależny (nie związany) od zespołu QRST; osłuchiwaniem stwierdza się ciche i częste tony przedsionków i głośniejsze i rzadsze tony komorowe
Ad.3 batmotropizm - niemiarowości na tle zaburzeń pobudliwości mięśnia sercowego
a)	niemiarowość pozaskurczowa - arrythmia extrasystolica - na skutek bodźca dodatkowego ■(nadprógowego w fazie refrakcji) występuje przedwczesny skurcz serca lub oddzielnych jego części, a po nim pauza kompensacyjna (krążenie ustaje);
W zależności od miejsca powstawania bodźca dodatkowego, wyróżniamy:
-	pobudzenie zatokowe	-	przedwczesne
pobudzenie przedsionkowe -	przedwczesne
pobudzenie węzłowe	-	przedwczesne
pobudzenie komorowe	-	przedwczesne
b)	częstoskurcz napadowy - tcichycardia paroxymalis - nagłe przyspieszenie akcji serca, które może trwać kilka minut, dni; występuje przy chorobach bakteryjnych, gdy toksyny dostają się do organizmu; organiczne choroby serca; częstoskurcz pochodzenia ( w zależności od miejsca występowania) przedsionkowego, węzłowego, komorowego; liczna skurczów 180-200/minutę; kołatanie serca - zapalenie otrzewnej, stany septyczne, zapalenie przewodu pokarmowego
c)	niemiarowość zupełna - arythmia absolutu - zjawisko trzepotania i migotania przedsionków; tętno - częste lub rzadkie
-	silne lub słabe
Zaburzenia rytmu w przedsionkach i komorach, brak zależności między liczbą skurczu przedsionków i komór; występują skurcze pojedynczych grup mięśni, wiele bodźców w węźle zatokowym, skurcze pojedynczych mięśni przebiegają kolejno, nie ma pełnego skurczu - falowanie
Uderzenia: 200-300/min - trzepotanie przedsionków - tachysystolicct auricularis 300-600/min - migotanie przedsionków-fibrillatio auricularis migotanie przedsionków - fibrillatio auricularis - stany agonalne oraz głęboka niewydolność sercowa; skurcze komór występują w odstępach czasu nieprawidłowych; bodźce z węzła zatokowego są różnej siły i nie każdy trafia do węzła przedsionkowo-komorowego Ad. 4 inotropizm - zaburzenia w kurczliwości
Jest to niemiarowość tętna - różne wychylenie ściany tętnicy pod wpływem fali krwi, przy niemiarowości rytmu ; występuje tętno naprzemienne - pulsus alternus -różnica wielkości fali; zaburzenia w kurczliwości komór; wyczuwalne na tętnicy, stwierdza się przy osłuchiwaniu tonów serca; jest to charakter geriatryczny, dotyczy starych zwierząt (konie, psy, koty), zmiany sklerotyczne, degeneracyjne w mięśniu sercowym, zaawansowana niewydolność sercowa
Tętno (pulsus): unoszenie się i opadanie ściany tętnic, związane z pracą serca (skurcz i rozkurcz) i uwarunkowane sprężystością tych naczyń
Badanie tętnic:	oglądanie,	omacywanie, osłuchiwanie, mierzenie ciśnienia tętniczego.
U zdrowych zwierząt tętnice są nie widoczne.
Mierzenie ciśnienia tętniczego - u zwierząt, jak u człowieka, metodą krwawą i bezkrwawą Miejsce pomiaru ciśnienia - najlepsze tętnica ogonowa, u psów tętnice ogonowa i promieniowa, trudny pomiar bo założenie mankietu jest niewygodne
U zwierząt nie ma choroby nadciśnieniowej (tylko jako objaw innych chorób np. nerek, wątroby); u ludzi nadciśnienie prowadzić może do udaru mózgu, wylewu krwi Tętnice prawidłowo są niewidoczne; zaburzenia np.: wzmożone tętnienie tętnic palcowych przy ochwacie u koni (ochwat kopytowy - pododermatitis recidiva acuta nonpurulenta - nieropne zapalenie miazgi kopyta twórczej rogu kopytowego); jest tu dużo naczyń włosowatych, histamina rozszerza naczynia, są one przepełnione krwią i następuje zastój krwi tętniczej, na dłoniowej stronie występuje pulsacja i podwyższenie temperatury puszki kopytowej.
Tętniaki - występują wewnętrznie na tętnicy krezkowej przedniej u koni, spowodowane są pasożytami słupkowcami (Strongyloides spp.)
Laiwy umiejscawiają się na błonie wewnętrznej naczyń tętniczych, uszkadzają śródbłonek, występują odpryski śródbłonka w krwi powstają zakrzepy, dostają się one do naczyń krezki, co powoduje zaczopowanie ich i morzyska (bólowe) zatorowo-zakrzepowe; błona naczyń ulega ścieńczeniu powstają tętniaki które się rozszerzają można je stwierdzić badaniem rektalnym - duże wyraźne tętnienie	f
O.	bodlotA	^	uiev> °o^J^
(sOQAMl'M£if J<Q*4t&t/GL -f* 4	^
Zaburzenia tętna Częstość tętna
-przyspieszenie tętna -- tcichycardia tętno szybkie - pulsus freąuens
1.	zwyrodnienie mięśnia sercowego (niewydolność mięśnia sercowego)
2.	obniżenie ciśnienia krwi
3.	niewydolność serca
4.	choroby wyniszczające i z gorączką
5.	niedokrwistość
6.	choroby metaboliczne: cukrzyca, ketoza, mocznica, hepatargie (niewydolność wątroby)
7.	wysiłek fizyczny (podniecenie, nerwice)
8.	częstoskurcz napadowy, zatokowy
9.	leki (adrenalina, kofeina, kardiamina, nikotyna)
10.	ubytki krwi, krwotoki, spadek erytrocytów (niedokrwistości)

-zwolnienie tętna - bradycardia tętno rzadkie- pulsus rarus
1.	fizjologiczne u koni wyścigowych i psów myśliwskich (adaptacja do wysiłku)
2.	choroby ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie mózgu i opon mózgowych, guzy, wodogłowie)
3.	choroby zakaźne, z gorączką
4.	bloki w przewodzeniu wewnątrz serca, zaburzenia rytmu węzła zatokowego
5.	syndrom HofFlunda, zatkanie ksiąg u bydła
6.	przedawkowanie leków np.: preparatów naparstnicy (leki nasercowe) - siła skurczu serca ulega wzmożeniu
Napięcie tętna - oporność na ucisk tętnicy t. twarde	- pu/sus dunis (tężec, stwardnienie)
t. drutowate -p. contractus (nadciśnienie tętnicze, marskość nerek, zatrucia ołowiem) t. miękkie -p. mollis (choroby zakaźne, gorączka, niewydolność sercowa i naczyniowa, zapalenie otrzewnej, niedokrwistość)
t. nitkowate — p. filiformis (mocno zaawansowana niewydolność sercowa i naczyniowa, zapaść - collapsus)
Narastanie tętna:
t. chybkie -pidsus celer (niedomykalność zastawki aorty,	zwiotczenie	ścian	tętnic)
t. leniwe -pulsus tardus (zwężenia ujścia tętnicy płucnej,	zatrucia	ołowiem	- ołowica)
Miarowośe tętna:
t. miarowe -p. regulciris - równe odstępy czasu t. równe -p. aeąualis -jednakowe wielkości fali t. niemiarowe - p. irregulciris
t, brakujące - p. deficiens - zaburzenia w przewodzeniu (bloki zatokowo-przedsionkowe
i przedsionkowo-komorowe) t. bliźniacze p. bigeminus - dodatkowy skurcz (exirasystole), blok serca
Wypełnienie I wielkość tętna Zależy od :
różnicy między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym siłv skurczu serca

elastyczności naczyń
-	ilości krwi t. pełne t. próżne t. duże
-	p. panms
t. naprzemienne - p. alternous
-	bardzo dobrze wypełnione (krowy wysokomleczne)
-	słabo wypełnione (niedokrwistość, charłactwo)
-	wysoka fala podnosząca ściany tętnicy, niedomykalność
zastawki aorty, kłębuszkowe zapalenie nerek, gorączka, nadciśnienie tętnicze
■	niska fala krwi, niewydolność serca, oligowołemia na przemian słabo i silnie wypełnione naczynie, niewydolność na tle zaburzeń w kurczliwości (inotropizm), nadciśnienie tętnicze, marskość nerek i wątroby, niewydolność lewej komory, zwyrodnienie serca


Badanie żył
Tętno żylne ujemne - fizjologiczne w żyle jarzmowej (brak zastawek); w narastającej fali krwi wywołanej skurczem prawego przedsionka i rozkurczem prawej komory, następuje zapadanie żył; badanie - pochylić głowę ku dołowi i nacisnąć żyłę jarzmową pośrodku rynienki naczyniowej, dogłowowy odcinek żyły nabrzmiewa i zanika pulsacja, następnie podnosimy głowę zwierzęcia do góry - zanika pulsacja, robi się pusty odcinek dosercowy, przy opuszczaniu głowy ten odcinek nabrzmiewa i faluje;
Tętno żylne dodatnie - patologiczne, niewydolność zastawki trójdzielnej i uraz osierdzia (urazowe zapalenie osierdzia) u bydła, migotanie przedsionków u psów; krew cofa się z serca do żył; krew z kurczących się prawidłowo komór powraca do silnie rozszerzonych i napiętych przedsionków, tam następuje nagły wzrost ciśnienia i krew przechodzi do żył (które są pozbawione zastawek); przy ucisku na żyłę jarzmową pulsacja zanika obwodowo od miejsca ucisku, bez względu na położenie głowy
Undulacja żył - falowanie - fizjologiczna pulsacja żyły jarzmowej spowodowana tętnienia leżącej pod nią tętnicy szyjnej
Różnicowanie tętna żylnego dodatniego od falowania - ucisnąć żyłę jarzmową w środku, pulsacja w odcinku obwodowym zanika a w odcinku dosercowym pozostaje przy tętnieniu żylnym dodatnim; przy undulacji i ujemnym tętnieniu żylnym falowanie w odcinku obwodowym nie zniknie;
Krew pobieramy:
U bydła - żyła jarzmowa zewnętrzna - vena iugularis externa U koni - żyła piersiowa zewnętrzna - vena thoracica externa zapalenie żył - phlebitis
BADANIE UKŁADU MOCZOWEGO
Sposoby badania : oglądanie
omacywanie (przez powłoki zewnętrzne i per rectum) cewnikowanie
badanie laboratoryjne moczu
-	RTG Endoskopia
-	USG.
Badanie przez oglądanie :
Oglądamy okolicę podbrzusza, przedpiersia i kończyn, moszny i napletka - obrzęki zastoinowe mogą mieć związek z dysfunkcją serca i nerek. Dysfunkcja serca wpływa na dysfunkcję nerek. Przy obrzękach nerek obserwujemy podwyższony poziom aldosteronu.
I	- powiększenie, uwypuklenie ok. lędźwiowej w ok. nerek lub górnej części dołu
v	głodowego u bydła może być objawem powiększenia nerek	.	wodonercze,	ropne
l/l&V l*(	zapalenie nerek i miedniczek nerkowych
u małych zwierząt przy chorobach nerek grzbiet wygina się ku górze u małych zwierząt przy znacznym wypełnieniu pęcherza moczowego widoczne jest w	powiększenie brzucha, co należy odróżnić od	wodobrzusza,	ropomacicza i	ciąży.
Wodobrzusze łączy 2 strony, czuć falowanie płynu oglądanie ujścia cewki moczowej :
*	obrzęki ® zgrubienia
® wypływy i ich zastygające ślady Może to być wypływ ropny, krwawy, krwisty.
u samic w ok. cewki moczowej wydzielina może pochodzić z pęcherza moczowego lub cewki - stany zapalne, ropne u samców wypływ przy zapaleniu napletka, wypływ krwawy przy nowotworach napletka guz Stickera (niezłośliwy) wypływy zmieszane ze schorzeniami : pochwy, macicy, obserwacja oddawanego moczu, jego ilości i częstości.
Prawidłowa ilość wydalanego moczu :
Konie : 2-6-101 Bydło : 6-12-291 Świnia : 2-41 Owce i kozy : 0.5 - 1 1 Psy ' 0,25 - 1 !
Koty : 0,25 1
Ilość wydalanego moczu zależy od :
ilości krwi przepływającej przez nerki w jednostce czasu wydajności nerek i układu krążenia składu chemicznego krwi
-	jakości karmy i ilości wypitej wody.
Mocz nieprawidłowy, schorzenia moczu : skąpomocz (olignria) wifclomocz (po/iuria) brak moczu (cinwici) wstrzymanie moczu (ischnńa) utrudnione oddawanie moczu (<dysuriu) parcie na mocz (tenesmus vesicae iirinariae) bolesność oddawanie moczu (siangtiria)
Skąpomocz {olignria)
Zmniejszenie ilości oddawanego moczu
przy niedoborze pobranego płynu - zaburzenia w pragnieniu przy utracie płynów ustrojowych - gorączka, biegunka
przy upośledzeniu czynności wydzielniczej nerek - ostre zapalenie nerek (także śródmiąższowe), nerczyca, marskość nerek.
U zwierząt skąpomocz widoczny jest jako objaw rzadkiego moczenia {o/igokisuria, o/igo/airia)
Bolesne oddawanie moczu (stcmgurici)
towarzyszy moczeniu kroplami lub utrudnionemu moczeniu , ujawnia się niepokojem, postękiwaniem, potami towarzyszy :
® ostremu zap. pęcherza, cewki moczowej
•	zap. napletka	*
® zap. otrzewnej ® schorzeniu trzewi
Wielomocz (polinria)
zwiększenie dobowej ilości moczu może przemijać lub trwać długo
u zwierząt następstwem wielomoczu jest objaw częstego moczenia - częsłomocz (pollakisitria, pollakitria, pollakiiira).
—	■<30^
Częste moczenie może występować bez wielomoczu. jako skutek podrażnienia i zwiększonej	— cM^
pobudliwości. Zdarza się tak przy śródmiąższowym zapaleniu nerek, cukrzycy, moczówce. po	•—
przełomie w zap. piuc. zap. opon mózgowych, wściekliźnie, odruchowo w schorzeniach gruczołu — krokowego, cewki moczowej, pochwv. macicv.	^ '•
Rodzaj^wjdomoęzu :	I	nVitA/)\ii	J	~ \
a)	krótkotrwały. przejściowy	i	_ &Ot/Wt-w-O-
po podaniu wodnistej karmv. dużej ilości wodv po środkach moczopędnych ® przy obecności płynów w jamach
*	przy schorzeniach nerek
b)	pozanerkowy
dlugotrwah występując)1 w przebiegu cukrzycy podwyższony ciężar właścnw moczu
czasem w-procesie resorpcji obfitego przesięku / wysięku.
c)	nerkowy
długotrwały objaw zapalenia śródmiąższowego nerek
u koni występuje jako objaw przekrw ienia nerek czynnego szczaw ka. w następstw ie podrażnienia nerek przez jady pokarmow e, paszę spleśniałą, przemarzniętą, itp.
Nietrzymanie moczu (incontinentio uńnae)
bezwłady i niedowłady na tle uszkodzema_rdzenia kręgowego w ode. lędźwiowym kręgosłupa, zwiększona kurcziiwość m. wypieracza moczu porażenie zwieracza pęcherza moczowego, niewydolność cewki moczowej (u kastrowanych suk 10 %)
Wrodzone nietrzymanie moczu : moczowód
miedniczne położenie pęcherza moczowego
przetrwały moczownik
brak szyjki pęcherza moczowego
Bezmocz (,anuria) - brak oddawania moczu
a)	pochodzenia nerkowego - upośledzenie wydzielania
zatrzymanie moczu (retentio urinae ■ ischi/ria) - niedrożność cewki moczowej
przebieg kamicy
przerost gruczołu krokowego
syndrom urologiczny u kotów
b)	przy próżnym pęcherzu moczowym
ciężkie zapalenie nerek
niewydolność nerek	'■>_	brak	wytwarzania	moczu
zatkanie kanalików nerkowych _J
c)	przy przepełnionym pęcherzu
niedrożność cewki moczowej (kamica) spastyczne porażenie zwieracza pęcherza moczowego u koni w przebiegu
u psów w niedowładzie spastycznym kończyn tylnych
•	nerwowa postać nosówki
•	zapalenie ode. tylnego rdz. kręgowego ® po urazach mechanicznych
® kończyny tylne wyciągnięte do przodu
© atonia m. wypieracza moczu na skutek porażenia ode krzyżowego ® hipertonia m. zwieraczy cewki moczowej.
Utrudnione oddawanie moczu (dysuna)
małe porcje, cienki strumień, kropelki moczu objawy :
® nastawienie się zwierzęcia do oddawania moczu ® wzmożona praca tłoczni brzusznej ® stękanie z powodu bólu występowanie przy niedrożności cewki moczowej
Farcie na mocz (lenesmus vesicae)
utrudnione oddawanie moczu połączonego z silnym bólem i pracą tłoczni brzusznej
® zap. pęcherza moczowego, kamica, choroba nowotworowa pęcherza
•	 zap. otrzewnej
•	 zap. macicy
© zap. cewki moczowej lub stercza u o
Badanie przez omacywanie :
u dużych zwierząt przez prostnicę
u małych przez powłoki brzuszne (pod kręgosłupem w ok lędźwiowej)
Cel :
© położenie ® wielkość ® kształt ® bolesność ® konsystencja
® wyczuwalność moczowodów (nie czuć ich fizjologicznie)
U bydła : ucisk zgiętymi palcami w ok.. lędźwiowej poniżej wyr. poprzecznych za lukiem żebrowym.
1' koni : ucisk pięścią lub uderzenie pięścią w grzbiet drugiej dłoni położonej w ok. lędźwiowej.
I)	małych zwierząt : kciuki obu dłoni w7 ok. lędźwiową, a pozostałe palce na powłoce brzusznej po obu str. ciała dotykając opuszkami ostatniego żebra. Ucisk nasilamy aż do zetknięcia się palców obu dłoni. Palce przesuwamy od żeber do miednicy.
Objawy zmian chorobowych :
a)	powiększenie nerek :
-	wodonercze (u psów na tle pasożytniczym, nerka jako twór workowy, gładki, niebolesny)
b)	mierne powiększenie .
ostre zap. nerek na skutek przekrwienia, obrzęku - nerka wrażliwa, bolesna ropne zap. miedniczek i nerek u bydła
c)	zmniejszenie nerek
marskość zanikowa na tle toksycznego ich uszkodzenia - zatrucia
d)	stwardnienie nerki :
konsystencja mniej lub więcej spoista przerost tk. łącznej w przebiegu marskości guzy nowotworowe kamienie
e)	chełbotanie :
wodonercze
roponercze
bąblowica
obecność dużych ropni w tk. okołonerkowej
0	nierówność powierzchni : obecność ropni, torbieli guzy nowotworowe
g)	zgrubienie, rozszerzenie, bolesność moczowodów :
objaw towarzyszący ropnemu zap. miedniczek i nerek (u bydła) występuje na skutek zatkania moczowodów skrzepami krwi, kamieniami, organizującym się wysiękiem Czasami dochodzi do zmian na drodze występującej w przebiegu długotrwałego zalegania moczu w pęcherzu
h)	bolesność :
ostre zap. nerek i miedniczek nerkowych.
Powiększenie pęcherza moczowego (dilatatio vesicae urinariae)
Przyczyna : utrudnione oddawanie moczu i jego zaleganie niedrożność cewki moczowej refluksowy skurcz zwieracza cewki mięśniochwat porażenny syndrom urologiczny u kotów U psów pokojowych obserwuje się powiększenie pęcherza, jeśli nie są wyprowadzane z mieszkania.
Powiększenie pęcherza moczowego u małych zwierząt prowadzi do powiększenia objętości brzucha.
Zgrubienie ścian pęcherza moczowego :
bolesność w przebiegu przewlekłym schorzeń pęcherza ® kamica ® nowotwory
® krwiomocz pęcherzowy u bydła.
Pęknięcie pęcherza moczowego :
samoistne łub w następstwie ucisku przy masażu silnie wypełnionego pęcherza objawy :
® anuria
» nagłe zmniejszenie objętości pęcherza
® objawy mocznicowe (amoniakalny zapach, czerwone bł. śluz., przyspieszenie oddechu i akcji serca, drgawki, porażenie, śmierć)
Cewnikowanie - kateteryzacja pęcherza moczowego : w' celach diagnostycznych badanie drożności cewki moczowej
pobranie czystego moczu do badań laboratoryjnych, do badań bakteriologicznych opróżnianie przepełnionego pęcherza płukanie, wprowadzanie leków działających miejscowo Cewnikowanie buhajów', tryków i kozłów jest praktycznie niemożliwe ze względu na zgięcie esowate cewki moczowej na terenie prącia. Można to wykonać po znieczuleniu.
U kotów a szczególnie u ..: jest to zabieg trudny. Używamy cewników elastycznych, które łatwo wprowadzić do cewki . Ważne aby u V trafić w ujście cewki moczowej.
U krowy jest zachyłek podcewkowy, w który wsuwa się palec, a po nim cewnik trafia prosto do cewki moczowej.
Badanie moczu - rodzaj badania dodatkowego, który uzupełnia badanie kliniczne.
I.	Badanie laboratoryjne — mocz świeży (2-3 godz^od pobrania), pobrany po nocy, przed pgsjikiem.
Do prawidłowej oceny badania należy uwzględnić : dane z wywiadu
badanie stanu obecnego zwierzęcia
ETAPY:
Badanie właściwości fizycznych :
1	ilość oddawanego moczu	., f
2.	Przejrzystość - z wyjątkiem koni mocz jest fizjologicznie przejrzysty	IQ\Q,
Zmętnienie występuje po domieszkach :
składników mineralnych skł. uorganizowanych w przypadku zanieczyszczeń zew. niska temperatura Określanie : przejrzysty, słabo mętny, mętny, silnie mętny.
Ocena wyników :
u koni : śluz," węglan wapnia u innych zwierząt : moczany stopień zmętnienia zależy od : ilości składników :
© uorganizowanych (kom. nabłonka, krwinki, śluz, bakterie)
® nieuorganizowanych (węglany, szczawiany, moczany, fosforany)
Do badań chemicznych należy mętny mocz odwirować : supematant do badań chemicznych, osad do badania mikrobiologicznego.
3.	Piana - obecność białka Określenie wyników :
piana znikoma, mierna, znaczna
piana bezbarwna, żółta, zielonożółta, brunatna, krwista (obecność barwników żółciowych lub barwników krwi) piana znikająca, długotrwała Ocena wyników :
piana bezbarwna - ilość mierna lub znaczna - obecnośc białka piana żółta lub żółtozielona - obecność barwników żółciowych piana brunatna lub krwista	obecność barwników krwi i mięśni
4.	Barwa : zależy od swoistych barwników (urochrom, urobilina)
Prawidłowo :
konie : żółta, żółtoceglasta bydło : jasnożółta, słomkowa świnie : wodojasna, jasnożółta mięsożerne : słomkowa, bursztynowo-żółta, żółta Ocena wyników:
mocz wodojasny:
® wielomocz fizjologiczny
® moczówka prosta (.diabeles insipidus), zaburzenie osi przysadkowo- nadnerczowej, często u mięsożernych po stosowaniu kortizolowych preparatów.
® cukrzyca (diabeles mellitus), psy, koty, czasem świnie - polidipsia i poliuria
» objaw utraty zdolności zagęszczania moczu - przewlekłe zapalenie nerek, barwa cielesna :
© odwodnienie organizmu © choroby gorączkowe ® zatrzymanie moczu w pęcherzu barwa brunatna :
•	mioglobinuria	zmiany	te	występują	:
® hemoglobinuria )>- mięśniochwat porażenny, choroby zakaźne,
•	haematuria krew	krwawienia	z	dróg	moczowych.
® po podaniu aloesu, santoniny, fenotiazyny.
Krwawienia z dróg moczowych są najczęściej skutkiem kamicy : barwa żółtawa - barwniki żółciowe
barwa mleczna - lipiduria - zwyrodnienie tłuszczowe w nerkach, u kotów w syndromie stłuszczenia wątroby u kastratów.
5.	Zapach, woń moczu Określenie :
swoisty, amoniakalny, owocom', gnilny u roślinożernych mocz ma zapach aromatyczny u psów zapach ostry
u kotów i świń - woń przykra i ostra. Nic można kota kastrować póki mocz nic ma charakterystycznego zapach, bo świadczy to o dojrzałości kota.
Ocena wy ników7:
woń amoniakalna
o	bakteryjny rozkład białka w moczu » porażenie pęcherza moczowego
•	niedrożność cewki moczowej
•	zapalenie cewki moczowej woń owocow a
•	cukrzyca ® ketoza
® glistnica n cieląt zapach gnilny
•	nowotwory
» przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego woń swoista dla niektórych pokarmów i leków ®	zapach czosnku, waleriany i kamfory
®	olejek terpentynowy zapach fiołków
® wit Bi - charakterystyczny zapach
6.	Gęstość = konsystencja
fizjologicznie : mocz wodoplynny. ale u koni ciągiiwy ze względu na mucyny Określenie :
wodoplynny. śluzowaty, ciągiiwy. galaretowaty Ocena :
konie - mocz płynny - poliuria mocz śluzowy:
•	oliguria--- ~ 3*^ fcw3c/Ł
» schorzenia pęcherza moczowego, moczowodów © zapalenie miedniczek nerkowych mocz galaretowaty :
® ropne zapalenie miedniczek i nerek u bydła
7.	Ciężar właściwy :	MnO	Wj&łr
Wartości prawidłowe :
koń	-	1.035	(1.020-1.050)
bydło	-	1.035	(1.025-1.045)
owce, kozy -	1.030	(1.015-1.045)	^
świnie	-	1.015	(1.010-1.030)
psy, koty - 1.025


Ocena wyników :
obniżenie - wielomocz, wyjątek cukrzyca
niski ciężar właściwy - obniżenie zdolności nerek do zagęszczania moczu, ciężar właściwy do 1.010 — marskość nerek podwyższenie - skąpomocz :
® odwodnienie ® gorączka ® ostre zapalenie nerek
Badanie właściwości chemicznych :
1.	pil moczu : u roślinożernych - zasadowa u mięsożernych - kwaśne u wszystkożernych - zależy od pokarmu
Zmiana odczynu na zasadowy u mięsożernych : zap. pęcherza moczowego nowotwór pęcherza moczowego
-	SUK
2.	Białko w moczu , proteinuria	—
mocz prawidłowy nie zawiera białka wykrywanie - suche testy diagnostyczne kliniczny podział białkowy :
®	czynnościowy - następstwo zaburzeń w ukrwieniu nerek
«	ograniczony — zmiany morf. w nerkach
-	schorzenia dróg wyprowadzających
Białkomocz czynnościowy - zaburzenia ukrwienia nerek, niewydolność sercowa przejściowy po wysiłku, pod wpływem zimna po spożyciu dużej ilości białka choroby płuc : krupowe zapalenie
wyniszczenie organizmu	\	i	i ,AA jf\	,
d Lw ^
aranif7ftnv '*	i	U-\\y~>	,
_ 'hvy<
nerkowy, właściwy - niska zawartość białka
-	osad skąpy : nabłonki nerkowe, wałeczki + viUt pozanerkowy, rzekomy - duża zawartość białka
-	osad obfity : krwinki białe, nabłonki, śluz, ropa - zapalenie dróg moczowych i rodnych.


u


3.	Cukier w moczu - fizjologicznie brak.
Wykrywanie :
suchc testy diagnostyczne próba Fehiinga, Nylandera
Ocena wyników :
•	cukromocz fizjologiczny
pasza bogata w węglowodan}
stres
ciąża
podniecenie laktozuria u kotów
0	cukromocz patologiczny	'ZAA/C?	f	ji;
cukrzyca	-	‘	'	v?^'"
choroby mózgu i rdzenia kręgowego zatrucia	"	pOl - /C*
porażenie poporodowe zaburzenia czynności kanalików nerkowych uszkodzenie mięśni
4.	Związki ketonowe w moczu
Brak w moczu prawidłowym.
Wykrywanie:	...	i
suche testy; diagnostyczne
próby hnberta-Benamura. Legaln	U	^, QQ6(^> ^	^
Ocena wyników :
ketoza idiopatyczna. symptomatyczna	(J
© przeżuwacze : ZUW. ZZW u młodych
•	cukrzyca
©	mocznica
5.	Barwniki krwi i mięśni w moczu
Brak w moczu prawidłowym.
Wykrywanie :
suche testy diagnostyczne próba benzydynowa Ocena wyników' :
®	krwiomocz (haematuria) - makroskopowy : obfite krwawienia z dróg moczowych
- mikroskopowy : krwinkomocz, brak barwników , a w osadzie krwinki czerwone
® krwiomocz nerkowy :
ostre zapalenie nerek ropne zapalenie nerek i miedniczek wy brocz}'nowość
•	krwiomocz pozanerkowy : zap. miedniczek zap. pęcherza moczowego zap. cewki mocz. kamica dróg moczowych ® hemoglobinuria: haematuria babeszjoza. zatrucia
po porodzie u bydła ® mioglobinuria:
mięśniochwat porażenny u kom
- w^usę^ fe^e u^<co,Ą> ł^poUŁ^ i=Vł<2.1 <Oo(









wynik (+) - bilirubinemia













l
■	l<7Q>(aMDk£. 'OCN u^lkf
(
0	4&*0Ovj ^V0dv^t TOffiOOfci
‘ iwON^n no^io^ l*Qfat —	W/v^
3» {'ĄCHfotr^i^
-+• M 5 o,
^ Ls	VAVO t UA
-S uioj
u 5«:irXf7* “>•**
HI	-*www'	—:v» .-sWWv Jw



Badanie okładu nerwowego	. *
Zachowanie zwierzęcia to pierwszy objaw, który może zawiadomić właściciela o chorobie (zaburzenia świadomości); chodzi tu o różny stopień nasilenia reakcji na bodźce środowiska;
Osowiałość - apatia - brak zainteresowania otoczeniem, reakcje jeszcze zachowane ale zwolnione; jest to najlżejsza postać zaburzeń świadomości (nie zawsze dotyczy ośrodkowego układu nerwowego, może dotyczyć chorób pasożytniczych i obecna przy gorączce);
Senność - somnolentia - zachowane reakcje na silne bodźce; wygląd zmęczony (chwiejny chód, upadanie); poruszanie się utrudnione, niechętne; występuje też po dużym wysiłku fizycznym;	.	,
Otępienie - stupor - pogłębienie senności; są to zaburzenia czucia głębokiego, zaburzenia w występowania odruchów;
Zamroczenie - obmibilatio - głęboki sen (sopor); słaba reakcja na silne bodźce; zwierzęta leżą bez ruchu, z zamkniętymi oczami; pogłębieniem tego snu jest śpiączka
Śpiączka - comma - zupełna utrata świadomości; zachowane czynności wegetatywne (oddychanie, praca serca); zniesione są odruchy (rogówkowy, skórne, ścięgnowe);choroby metaboliczne: cukrzyca, ketoza; zwiotczenie mięśnie; choroby układu nerwowego ośrodkowego, mocznica, hepatargie, cukrzyca (śpiączka cukrzycowa)
Zawroty - vertigo - zaburzenia świadomości połączone z zaburzeniami równowagi (np.: zawroty głowy)
Omdlenie - syncope - nagła utrata świadomości, z zanikającym tętnem, na skutek zaburzeń w ukrwieniu mózgu, choroby układu krążenia, płuc, niedokrwistości
Podniecenie - agitatio - napady niepokoju ruchowego (także gdy np.: pies cieszy się na widok właściciela); zaburzenia świadomości; źrenica trwale rozszerzona, nieruchoma; choroby ośrodkowego układu nerwowego - zwiększona aktywność ruchowa, stres
Halucynacje — omam, halacinatio - inaczej majaczenie {delirium); występuje regularnie, pozornie celowe ruchy (np.: straszenie sierści, łapanie nieobecnych much) *
Zaburzenia świadomości na tle:
Zmian organicznych mózgu	Pochodzenia .czynnościowego
Wylewy
Krwotoki
Zatory miażdżycowe Miażdżyca
Uszkodzenie tkanki nerwowej przez wirusy: wścieklizny, nosówki, choroby Aujeszki'ego świń	Padaczka
Porażenie poporodowe Udar słoneczny Mocznica Cukrzycą . ..
Tężyczka pastwiskowa Narkotyki < Hepatargie

Badania czucia i narządów zmysłu
1.	badanie czucia powierzchownego: skóra
śluzówka / wrażliwe receptory skóry i śluzówki na bodźce
2.	badanie czucia głębokiego (odruchy stawowe, mięśniowe, ścięgnowe, statyczne,
równowagi)	,
3.	badanie czucia równowagi
4.	badanie narządów zmysłów (wzroku, słuchu, węchu)
Ad.l Czucie powierzchowne - czucie bólu (	,	(i	u	t-łtt
Zaburzenia:
a)	czucie zmniejszone, obniżone - hypoaesthesia - występuje łącznie z zaburzeniami świadomości, po uszkodzeniu nerwów czuciowych (rozległe urazy skóry, oparzenia, rany, itp.)
b)	czucie zniesione - anaesthesia - znieczulenie w anestezjologii, wziewne środki
znieczulające	•'
c)	czucie zwiększone - hyperaesthesia (przeczul i ca - hyperalgesia), wiąże się z nadmiernym czuciem bólu; zapalenie wielo neuronowe (nerwy mięśni kończyn, kręgosłupa); u psów sponditis - zesztywnienie odcinka lędźwiowego kręgosłupa -■ okolica lędźwiową ogonową kończyn tylnych-ucisk, ból;,schorzenia narządów wewnętrznych (czepiec - próba Kahlschmidta)
d)	czucie zboczone (nieprawidłowe) -paraaesthesia - choroby układu nerwowego Badanie czucia powierzchownego - sprowadza się do badania czucia bólu, wywołujemy reakcję bólową; metody- chwytanie pęsetą chirurgiczną fałd skóry; ukłucia igłą (wzdłuż linii grzbietu, przechodząc na kończyny - kończyny tylne w szparze międzypalcowej, u psów i
Jjotów opuszki;	'— 	——-— "
Miejsca wrażliwe na ból:	<
1.	okolica wargi okolica koronki wewnętrzna strona uda okolica krocza i odbytu okolica tarczy ryjowej i nosa Przy reakcji na ból stwierdzamy:
1.	 czucie zmniejszone - hypoaesthesia
2.	 czucie zniesione - anaesthesia	'
3.	czucie zwiększone - hyperaesthesia (przeczulica - hyperalgesta)
4.	czucie zboczone -paraaesthesia '
Zaburzenia czucia miejscowego - dotyczy ograniczonych miejsc ciała, a przyczynąjest uszkodzenie nerwów czuciowych spowodowane przecięciem nerwu, lub uszkodzeniem przez wirusy (np. wścieklizny - rabies); zaburzenia czucia ogólnego z reguły wiąże się z. zaburzeniami świadomości;
Przeczulica - hyperalgesta - nadmierne uczucie bólu, towarzyszy schorzeniom nerwów obwodowych (zapalenie wieloneuronowe), nadmierna bolesność może prowadzić do samookaleczenia;
. i '
Ad.l Czucie głębokie
Złożony mechanizm odruchowy; warunkuje prawidłową postawę, pozycję, koordynację poszczególnych części ciała; składa się na to: czucie mięśniowe, stawowe, kostne, ścięgnowe; związane z czuciem równowagi;
Czynności dające nam orientację o czuciu zniesionym lub zachowanym, ewentualnie o nadwrażliwości:
KON:	U.V*.A^
1.	obserwacja jak koń stawia kopyta na podłoże (koń porusza się na różnym terenie w inny sposób); stawianie kopyt z dużą siłą na twarde podłoże - brak czucia (badamy przeprowadzając konia z podłoża* twardego na miękkie i z powrotem na twarde);
2.	prowadzenie do tyłu i do przodu (niechętne cofanie się - zaburzenia czucia głębokiego, koń „nie wie” co jest za nim)
3.	próba krzyżowania kończyn przednich (zdrowy koń wraca do pozycji wyjściowej), gdy skrzyżowanie kończyn pozostaje mamy zaburzenie - przydatne przy diagnozowaniu wodogłowia;
4.	zmuszenie do zginania szyi do boku-zwierzę nie wyprostowuje szyi (zaburzenie)
1.	zginanie i puszczanie kończyn	•	•
2.	zginanie szyi	*
3.	próba zapadniowa:
a)	pod kończynę stojącego 'zwierzęcia wkładamy kartkę i wyciągamy ją (gdy kończyna pozostaje na kartce do chwili upadku zwierzęcia - zaburzenie)
b)	kończynę stawiamy ńa deseczce i opuszczamy AdL3 Czucie statyczne
Wiąże się z czuciem głębokim, pozwala na prawidłowe ustawienie kończyn w obwodowej części ciała, pozycji i postawie; zaburzenia występują wraz z objawami niezborności; Niezborność - atascia - - to brak koordynacji ruchowej przy zachowanej sile mięśniowej, zaburzenia móżdżku odpowiadającego za koordynację mchową dotyczyć może fazy ruchu lub spoczynku;
Niezborność
Statyczna	Dynamiczna
wypadnięcie	- retractio
ślepota	- (mopsia
ophtalmológia - leczenie wzroku zwierząt na coraz lepszym poziomie Badanie narządu węchu:
Znaczenie u psów myśliwskich i służbowych; osłabienie następuje z wiekiem (po 4-5 latach) ale także wskutek: choroby jamy nosowej (zapalenie surowicze błony śluzowej - katar), nosówka, zjawiska wrodzone; bezwęch - anosmia
Badanie narządu słuchu: Zaburzenia związane są z: zaburzeniami układu nerwowego ~ zapaleniem ucha zewnętrznego {otitis externa)\ choroba alergiczna - miejscowy
wyprysk, jeśli prowadzi do stanu przewlekłego - zmiany: wysięk ropny, podrażnienia naskórka - przerost, zwężenie przewodu słuchowego'
zaleganie woszczyny (zła pielęgnacja)
-	drażnienie much (zanik nabłonka słuchowego)
-	antybiotyki (zanik nabłonka słuchowego) np. Detromycyna (chloramfenikol), stosowane przeciwbakteryjńie, daje dobre efekty, ale duże skutki uboczne
Psy nie chorują na zapalenie ucha środkowego, głuchota- surditus Ad.4 Badanie czynności ruchowych (odruchy)
Obserwacja :
a)	zmiany napięcia mięśni
b)	zdolności wykonywania ruchów czynnych i biernych
c)	ruchy przymusowe (automatyczne, niezależne) . ,
d)	niedowłady, bezwłady, porażenia, skurcze mięśniowe
e)	pobudliwość mięśni i nerwów Obwodowych ad. a) Badanie napięcia mięśni i zdolność ruchowa:
przeprowadza się przez oglądanie, omacywanie; zwraca się uwagę na pozycję i postawę zwierzęcia; wyczuwalne prawidłowe napięcie mięśni, może ulegać zmianie:- -hypotonia - objawia się zwiotczeniem częściowym (zmniejszony opór), przy wykonywanych ruchach biernych; zginanie kończyn - brak oporu; stan taki obserwuje się w ! przebiegu bezwładu (porażenie) i niedowładu wiotkiego (pochodzenia obwodowego),' prowadzącego często do zaniku mięśni (porażenie, nerwów obwodowych przy zaburzeniach troficznych- zanik z niedożywienia, także choroby móżdżku -hypertonia - przy bezwładzie lub niedowładzie spastycznym (pochodzenia ośrodkowego); przy niewykonywaniu ruchów biernych mięśnie stawiają opór (uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, nie ma ruchów a mięśnie twarde), stan dotyczy pewnych grup mięśni, np, kończyn, lub obejmuje wszystkie mięśnie (tężec - enterotoksyna porażająca, np.: mięśni oddechowych - śmierć przez uduszenie; bakterie te bytują w powierzchownych warstwach ziemi, dlatego uraz w wyniku kontaktu, z podłożem jest przyczyna choroby (trzeba podać surowice lub szczepionkę); podatne najbardziej są koń - urazy kończyn, psy - rzadko, mało wrażliwe (zazwyczaj dzikie drapieżniki)
ad. b) Niezborność ruchowa - atcocia są to zaburzenia, lub brak koordynacji ruchowej przy zachowanej sile mięśniowej; niezborności dzielimy na ruchową - dynamiczną i spoczynkową - statyczną; objawia się ona zataczaniem chodu, głowy; nieprawidłowe ustawianie kończyn w ruchu i spoczynku; zaburzenia związane z czuciem głębokim; w zależności od miejsca występowania uszkodzenia szlaku nerwowego mówi się o niezborności:
móżdżkowej - psy, przy nerwowej postaci nosówki, zapaleniu mózgu
-• obwodowej - uszkodzenia rdzenia kręgowego, po urazie mechanicznym, po zapaleniu kikuta rdzenia kręgowego
przedsionkowej (westybularnej) - związana z komorami, błędnikiem; także zapalenie ucha - u psów i kotów to najczęściej zapalenie ucha zewnętrznego (małżowiny usznej), na tle alergicznym, bakteryjnym; rzadko dochodzi do zapalenia ucha środkowego, które może prowadzić do zapalenia mózgu (bakterie- gronkowce i
grzybice małżowiny usznej), zwierzę inaczej zachowuje się tylko z powodu bólu;
! '
ad. c) Ruchy przymusowe - motus compulsmis (poniewolne)' są to ruchy wykonywane pozornie celowo, spowodowane zaburzeniami na terenie korowych ośrodków ruchowych i móżdżku, występuje też osłabienie a nawet utrata przytomności;
-	ruchy maneżowe,, kołowe (wskazówkowe)- słabe, powolne poruszanie się zwierzęcia po obwodzie koła, ze zmniejszającą się średnicą (po ślimaku), obroty wokół jednej kończyny, po zakończeniu jednego koła zwierzę na chwilę staje i zaczyna obracać się od nowa. (u świń choroba Aujeszkfego - siano na podłożu z dziurami po kręcących się nogach
-	napieranie do przodu, tyłu, na boki zwierzęta bez względu na przeszkody dążą ż głową opuszczoną podniesioną lub skrzywioną w bok; po zaparciu się o przeszkodę - ścianę . powstają uszkodzenia ciała
-	ruchy toczenia, obracania - obroty wokół własnej osi'ciała (głównie ptaki, zwierzęta małe), zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego
-	przymusowe wędrowanie - wiąże się z otępieniem, zwierzę stale chodzi drepce bez celu,
staje bez ruchu gdy trafi na przeszkodę (ścianę boksu), wypuszczone cały dzień wędrują; w: I fazie wścieklizny np. lisy w mieście	"■	' V
ad. d) Niedowład -paresis, bezwład -paralysis, porażenia, skurcze mięśni niedowład i bezwład to częściowe lub całkowite zniesienie czynności ruchowych; porażenie ruchowe --paralysis motorica; porażenie - utrata lub upośledzenie zdolności wykonywania ruchów czynnych, bierne1 mogą być zachowane lub zniesione;
Porażenie pochodzenia obwodowego (porażenie wiotkie) - powstaje w następstwie uszkodzenia nęrwów obwodowych ruchowych, mięśnie ulegają zwiotczeniu, dochodzi do ich zaniku, odruchy zniesione lub osłabione, ruchy bierne zachowane; np. mięsożerne przy porażeniu neuronów ze zwojów lędźwiowo-krzyżowych (L - S), zwierzę przyjmuje pozycję foki - ciągnie tył, opiera się ó grzbietową powierzchnię palców (odrapanie,' rany ale zniesione jest czucie - brak bólu; po uszkodzeniach rdzenia kręgowego, po wypadkach, porażenie . również pęcherza moczowego, odbytu;	.	,	■
Porażenie pochodzenia ośrodkowego - następstwo uszkodzenia nerwu;centralnego (mózg, rdzeń), napięcie mięśni zwiększone (są one twarde); odruchy zachowane lub wzmożone (ścięgnowe, śluzówkowe, mięśniowe); ruchy bierne utrudnione,-zniesione, tzw. porażenie spastyczne;
Rodzaje porażeń:
Bezwład -paralysis - ruchy czynne zniesione
Niedowład niezupełny - paresis - ruch częściowo upośledzony, częściowo zachowany (porażenie rdzenia kręgowego); spondyloza - przy zmianach w obrębie chrząstek kręgosłupa, powstają kostne nacieki na kręgach, zsuwanie się otworów kręgowych bocznych, zmniejszenie się = ucisk na nerwy - miejscowy stan zapalny, zapalenie odcinków obwodowych - porażenie ruchowe (u bokserów - brak objawów bólowych);
Zależnie od okolicy i części ciała objętej porażeniem odróżnia się:
-	porażenie 1 kończyny	- monoplegia
-	porażenie połowy ciała	- hemiplegia '
-- porażenie parzystych kończyn - paraplegia
-	porażenie całego ciała	- paralysis diffusa
bardzo często przy zapaleniu mózgu brak możliwości ruchowej; małe zwierzęta łatwo przekładać na boki, duże trudno, powstają wtedy odleżyny, martwice; u koni jako powikłanie przy mięśniochwacie porażennym, przy uszkodzeniu mięśni kwasem mlekowym; dysfunkcja ruchowa kończyn tylnych, szybkie zejście na skutek odleżyn, nie chorują na to konie mizerne, ale dobrze zbudowane;
Skurcze - spasmus - objawiają się mimowolnym kurczeniem mięśni (skurcze niezamierzone)
A)	skurcze kloniczne - clonospasmus - krótkotrwałe, nagłe, szybko następujące po sobie szybko mijają (skurcze mięśni lub grup mięśni); po zatruciu NaCl u świń (w paszy źle przygotowanej)‘zatrucia pokarmowe, zaburzenia pokarmowe, zaburzenia przemiany materii, po porodach, zaburzenia mózgu i opon mózgowych - wynik, złego ułowienia
a)	konwulsje	- commlsio - skurcze kloniczne obejmują całe ciało, napadowe- rzucawka
poporodowa - eclempsia postpartum - u suk małych ras - zaburzenie gospodarki wapniowo- fosforowej (wydalanie wapnia w rnlpku) , -	.	•	i.
b)	tiki	- tic - dotyczą mięśni lub grupy mięśni, komplikacje postaci nerwowej nosówki u psów, dotyczą przede wszystkim mięśni głowy (m. temporalis- m. skroniowe, m. masseter - m. żwacz/ odpowiada za szczękościsk) i mięśni kończyn (obręcz barkowa)
c)	drżenia	- tremor - skurcze kloniczne o małym nasileniu, drżenia włókienkowe mięśni dotyczą pęczków mięśniowych; dreszcze - psy pokojowe (niecierpliwość, przemęczenie, wyniszczenie, gorączka)
B)	Skurcze toniczne - spasmus tonicus - dłużej trwające skurcze mięśniowe lub wszystkich mięśni (tężec); długotrwałe, bolesne; powodują nieprawidłowe ułożenie ciała lub jego części, sztywność karku (zapalenie mózgu i opon mózgowych), szczękościsk - trismus - tężec, jady; crampus - skurcz bolesny łydki (tężcowy kończyn)
C)	skurcze toniczno-kłoniczne - tzw. eliptoidalne, padaczka; przebiegają z utratą świadomości, bezładne oddawanie moczu , kału (incontinenetia urinae et alvi), przy zapaleniu mózgu u psów i nerwowej postaci,nosówki;
Jak rozpoznać, że pies będzie miał-atak?	, /■	■•••-■	;
Pobudzenie nerwowe, przymusowy ruch, niepokój, przełykanie oblizywanie nosa, krztuszenie (najpierw skurcz mięśni gardła, języka), atak trwa 2-3 minuty, potem zwiotczenie, po kilkunastu minutach odzyska przytomność; leczenie złożone, związane z szeregiem schorzeń, np. na tle zmiany urazowo-psyćhomotorycznej, u samców zaburzenia hormonalne, niezaspokojony popęd płciowy
ad. e) Badanie pobudliwości mięśni i nerwów obwodowych
polega na wywoływaniu i ocenianiu pozo,stałych odruchów, ocena napięcia mięśni, zmiany dotyczą odruchów. Wyróżniamy wtedy:
-wzmożenie odruchów - hyperręflexio -osłabienie odruchów - hyporeflexio -zniesienie odruchów . - areflexio
Z uwagi na umieszczenie, receptorów (czynników inicjujących) wyróżniamy:
>	odruchy powierzchniowe - reflexus superficiałis (odruchy skórne i. śluzówkowe)
>	odruchy głębokie	-	reflexus	profundus (odruchy ścięgnowe, mięśniowe,
okostne)
Odruchy o znaczeniu diagnostycznym:
Odruchy powierzchowne
#	odruchy skórne - wyróżniamy odruchy, których nerwy są związane z okolicą w których występują; badamy przez podrażnienie miejsca igłą lub palcami
odruch kroczowy — ściskanie nasady ogona, skóra zwiotczała
odruch kłębowy - powoduje wygięcie kręgosłupa do dołu, w kłębie, najlepiej wyraźne koni
odruch podeszwo wy - zgięcie palców, przy badaniu u mięsożernych spondylozy, gdy są zaburzenia (odruch Babińskiego- ma szlakach nerwowych - wachlarzowate rozłożenie palców); badamy przez drażnienie skóry w okolicy szyi i klatki piersiowej (odruch chodzenia, drapania)
odruch wymieniowy - dłonią dotykamy tył wymienia (ugięcie kończyn tylnych) #odruchy śluzówkowe
odruch rogówkowy - dotknięcie rogówki wywołuje zamknięcie powiek odruch spojówkowy - dotknięcie zewnętrznego kąta oka powoduje zamknięcie powieki
odruchy rogówkowy i spojówkowy nie występują przy stanach agonalnych lub porażeniu nerwu twarzowego (VH) oraz nerwów gardła
odruch połykania - dotknięcie nasady j ęzyka odruch kaszlu - kaszel reakcyjny
-	odruch kichania - drażnienie błony śluzowej nosa Odruchy głębokie
odruch kolanowo-rzepkowy - uderzenie w okolicę więzadła rzepkowego powoduje wyprostowanie kończyny (jeśli zwierzę nie stoi - ośrodek w okolicy lędźwiowo- krzyżowej)
-	odruch ścięgna Achillesa - uderzenie w okolicę guza piętowego (ośrodek w części krzyżowej rdzenia)
-	odruch mięśnia piszczelowego przedniego odruch nadgarstkowy
Może być wzmożenie lub osłabienie reakcji, jednostronność lub obustronność, świadczy to o uszkodzeniu ośrodków ruchowych i występuje najczęściej z porażeniem wiotkim;
Brak odruchów- związany z zaburzeniami świadomości (zamroczenie, śpiączka, zwyrodnienie nerwów);
Wzmożenie odruchów- towarzyszy porażeniom spastycznym, napięcie pochodzenia ośrodkowego, rozwija się powoli przy wodogłowiu (u koni pochodzenia genetycznego, lub nabyte, choroby mózgu i móżdżku, guzy nowotworowe mózgu;
Osłabienie lub zniesienie odruchów- stan agonalny, porażenie nerwów czaszkowych (gałązka nerwu twarzowego), porażenie okolicy gardła; jednostronne występuje przy: uszkodzeniu ośrodków ruchowych, ucisku kręgów, zwyrodnieniu, zapaleniu, porażeniu wiotkim; kołysanie okostnej i powstawanie dziobów na brzusznych kręgach zwłaszcza odcinków lędźwiowych, zwężenie otworów bocznych (foramina lateralia) ucisk na nerwy i w rezultacie porażenie; urazy mechaniczne kręgosłupa (mikrowylew, ściśniecie chrząstek międzykręgowych)
Badanie aiRfado wegetatywnego
Wykonujemy w salach eksperymentalnych; metodami farmakologicznymi;
Odruch źrenicowy - reakcja na bodźce świetlne:
rozszerzenie - mydrasis - przewaga układu przywspółczulnego zwężenie - myosis - przewaga układu współczulnego brak reakcji - po podaniu niektórych leków po ketaminie - koty śpią z otwartymi oczami i rozszerzonymi źrenicami; brak odruchu źrenicowego wiąże się z ślepotą; rozszerzenie - przy stanach podniecenia Odruch oczno-sercowy - słaby ucisk na gałkę oczną wywołuje spadek ciśnienia i tętna krwi; przy mocnym ucisku bradycardia przechodzi w tachycardię; w następstwie zwolnienie oddechów pomimo spadku ciśnienia krwi;
Odruch nosowo-sercowy i Szarabrina- spadek ciśnienia krwi przy założeniu dutki na wargę górną, zmiana tętna i ciśnienia po wprowadzeniu zgłębinika nosowo-żołądkowego;
Strefy Haeda - rzuty na skórę wrażliwości niektórych organów;
Metoda farmakologiczna - preparaty działające na układy sympatyczny (adrenalina) i parasympatyczny (atropina)
Źrenice - odruchy źrenicze
Badanie czaszki
-oglądanie: zniekształcenie, zmiany objętości, symetrii, opadanie żuchwy, warg, ucha (nowotwory, wodogłowie, wścieklizna)
-omacywanie: ciepłe na zewnątrz, bolesność, podatność kości na ucisk (zapalenie mózgu i rdzenia - zakaźne; urazy; osteomalacje (dorosłe), krzywice (młode) -zaburzenia w demineralizacji
-opukiwanie: przytłumienie lub stłumienie (płyn-stłumienie, nowotwory mózgu, choroby zakaźne, płyn;
Badanie kręgosłupa
Zniekształcenia -- skrzywienia boczne np. szyi (lorlicollis), garb (gibbus), grzbiet łęgowaty (,lordosis), karpiowaty (kyphosis), wygięcie w bok (scoliosis);
Trzeszczenia - wyczuwalne poprzez palpację, świadczą o złamaniu kręgosłupa;
Bolesność - pourazowa reumatyczna (zapalenie chrząstek międzykręgowych); ostre zapalenie opon mózgowych; spondyloza (zwyrodnienie) odcinka lędźwiowego kręgosłupa, bo chrząstki międzykręgowe wapni ej ą, na brzusznej stronie kręgów powstają języki przechodzące na inne kręgi, kanał kręgowy zwęża się drażni nerwy - przeczulica;
Pęknięcie - kręgosłupa w odcinku lędźwiowym u psa po urazie np. wypadku;
(Świnia - ?.vła czcza przednia i żyła powierzchowna małżów »n\ usznej
pies '
Lis f żyła dostępowa, nacięcie małżowiny usznej
,Kot - żyła dostopowa, nacięcie ogona
Norki - opuszka palcowa
Ptaki - żyła skrzydłowa, nacięcie grzebienia
2.	Środki zapobiegające krzepnięciu:
a)	EDTA (wersenian dwusodowy; sól sodowo-potasowa kwasu etylenodiaminotetraoctowego; chelaton)związek ten przez łączenie się z jonami waJna^J zapobiega krzepnięciu krwi nie naruszając jej struktury; może być użyty w formie roztworu lub substancji; jedna kropla 10% roztworu EDTA zapobiega krzepnięciu 5ml krwi; krew taka może być przechowywana w lodówce przez 24h;stosuje się zazwyczaj roztwór 4%;
b)	Szczawiany: sodu, potasu, amonu i litu; działają na tej samej zasadzie co EDTA; używa sieje w formie roztworu i substancji; lml 1.2-procentowego szczawianu amonu i 0.8- procentowy szczawian potasu zapobiegają krzepnięciu 10 ml pobranej krwi; 20 mg szczawianu potasu zapobiega krzepnięciu 25ml krwi, związek ten uszkadza krwinki, powodując hemolizę, krew powinna być jak najszybciej poddana analizie;
c)	Cytrynian soda - zapobiega krzepnięciu krwi łącząc się jak poprzednie związki, z jonami wapnia; używa się go w formie 3.8-pi;ocent:owego roztworu, przede wszystkim do mierzenia szybkości opadu krwi; można go także użyć w postaci substancji;
d)	Fluorek, sodu - 1 Ómg fluorku zapobiega krzepnięciu 1 OOml krwi; używa się go w formie bardzo zagęszczonych roztworów lub w substancji; dobrze jest go lekko zwilżyć, stosuje się go przede wszystkim do oznaczania poziomu glukozy (zapobiega jej rozkładowi)
e)	Heray^iHt - antykoagulant biologiczny otrzymany wyciągów wątroby; zapobiega krzepnięciu krwi, blokując konwersję protrombiny w trombinę; strzykawka zwilżona heparyną zapobiega krzepnięciu jej zawartości; heparyna zapobiega krzepnięciu krwi na okres 10-12 godz.; jej -nadmiar w probówce przeszkadza prawidłowemu barwieniu się leukocytów; .
3	Oznaczanie zawartości hemoglobiny
A)	metoda Sahliego - w środowisku kwaśnym hemoglobina przechodzi w kwaśna hemosyderynę (brązową), jej barwę porównujemy ze wzorcem (hemogłobinometr Sahliego)
B)	metoda cyjanomethemoglobinowa - hemoglobina pod wpływem odczynnika Drabkina ulega przekształceniu w cyjanomethemoglobine (zawartość, gęstość obliczamy fotoelektrycznie - kolorymetr)
C)	oksymetr Spencera - mierzenie poziomu hemoglobiny, na podstawie tlenu zawartego w oksyhemoąlobinie,
Spadek ilości hemoglobiny hipochromemia | Wzrost ilości hemoglobiny - hiperchromcmia
—	niedokrwistość - pokrwotoczna, |	-*■	odwodnienie (biegunka, wymioty.
aplastyczna. z niedoborow,
■— wzmożona hemoliza
—	choroby zakaźne
—	marskość wątroby
—	niektóre zatrucia Prawidłowa ilość hemoglobiny w g/lOOml:
Kon -8-14
Bydło -8-14 Pies - 12-14 Świnia - 13
Oznaczanie liczby krwinek czerwonych Funkcje erytrdcytów: transport O2 magazyn'\Fe
utrzymywanie ciśnienia osmotycznego przemianylbialkowe (magazynuje aminokwasy)
zawiera enzym przyspieszający rozpad kwasu węglowego (anhydraza węglanowa) absorbują na powierzchni swojej wirusy
1)	Metoda komorowa - krew rozcieńcza się płynem Hayema (1:100, 1:200) wprowadzamy do komory' o znanej objętości
a)	komora Thoma - obliczamy krwinki w 5 dużych kwadratach, tj. w 80 małych kwadracikach
b)	komora Biirkera - w 20 prostokątach (paskach)
2)	Metoda kolorymetryczna - krwinki zawieszone w odpowiednim płynie, badanie gęstości optycznej
; Spadek krwinek = erytropenia (anemia)	Wzrost ilości krwinek = erytrocytoza
niedokrwistości: pokrwotoczna,	niedotlenienie
aplastyczna, hemolityczna, niedoborowa	ostre zatrucia
i - przewodnienie	wodonercze
; - późny okres ciąży	torbielowatość nerek
pasożyty krwi	niewydolność serca i płuc
zaburzenia endokrynogenne	odwodnienie
	leczenie kortykosteroidami

Podział .niedokrwistości:
1.	niedokrwistość pokrwotoczna
-	ostra - spowodowana krwotokiem po urazach, zatruciem, np. dikumarolem, spadek liczby krwinek czerwonych; krwinki prawidłowe pod względem wielkości, kształtu, zabarwienia; trombocytoza, neutrolile - obraz przesunięty w lewo; retikulocytoza;
-	przewlekła - krwawienie z przewodu pokarmowego (kokcydiozy); awitammazy C i K, inwazja pasożytów; duży spadek hemoglobiny, niedobarwliwość erytrocytów (anizo
i	poikilocytoza)
2	Niedokrwistość aplastyczna
■	inaczej symptomatyczna, powodowana zaburzeniami w wytwarzaniu ki winek czerwonych (działanie promieni R1 (j, radu 1 innych pierwiastków promieniotwórczych stosowanych ^ lecznictwie), duzy spadek hemoglobiny
1	zakażenie - pasożytami Anaplasma sp., IScibesta sp , wirusem NZk. posocznice r i zatrucia - ('u owce, cielęta, świnie; Pb i KO, jad żmii, sulfonamidy, chloramfenikol; c i choroby nowotworowe (rak, mięsak, białaczka) ć> czynniki fizyczne (gwałtowne równice temperatur) ei zatrucia toksynami bakteryjnymi C ’ zerwi e n n i ea= n ad krwistosc:
prawdziwa - czynnik patogenny działa na szpik kośmy, ciągle wytwarzania erytrocytów', brak hamowania erytropoezy
rzekoma - w górach, wytwarzanie wzmożone erytrocytów - rozrzedzone powietrze na wysokościach (sportowcy ćwiczą w górach)
Oznaczanie liczby hem a to kry to w ej
.Heinstokryt. - stosunek objętościowy składników upostaciowanych krwi do osocza w odpowiednich warunkach wirowania!, wyrażony w jednostkach hematokrytowych;
Metoda mikrohernatokrytowa - wirowanie krwi heparynowanej (wyrażane w procentach)
Koń - 35 Krowa - 35 Pies - 45 Świnia -42 Owca - 38
W zrost hematokrytu


odwodnienie nadkrwistosc pierwotna
-	wzrost objętości krwinek (MCV)
uwodnienie krwi (ciąża)
niedokrwistość
spadek objętości krwinek (MCV)


wysiłek fizyczny zapalenie otrzewnej
-	choroba oparzeniowa



MOC- Weciwe
^CV ~	dai&^b^	hvc~>-l»l*a
Wskaźnik barwny (czerwonek rwi n ku wy	hematokrytowy. :n<Jeks hemoglobiny) ■
prawidłowy - 0 S5-1.05 (Judzie 1.0), wzrost wskaźnika - NZK. różnicowanie niedokrwistości (nadbarwliwa, niedobarwliwa, mikro.i makrocytemia)
Spadek MCHG+spadek MCV -* przewlekłe krwawienia, niedokrwistość niedoborowa
Spadek MCHC-*-spadek MCH+wzrost MCV - niedokrwistość z retikulocytoza Niezmienne przv niedokrwistości hemolitycznej
MC; i - w pikogramach (pg)	Wzrost MCH:
Koń -14	niedokrwistość nadbarwliwa,
Krowa -14	marskość wątroby
Pies -22	Spadek MCH:
Świnia -20	niedokrwistość niedobarwliwa.
Owca -10.5	z niedoboru Fe
MCHC - milimole (ml)	Wzrost MCHC:
Koń -3 3	niedokrwistość nadbarwliwa;
Krowa -30	- . odwodnienie hipertoniczne *
Pies -33	Spadek MCHC:
Świnia -32	niedokrwistość niedobarwliwa,
Owca -32	zatrucie Pb
	przewodnienie hipertoniczne; niedokrwistość prosiąt;
MCV - mikrometry sześcienne (umJ)	Wzrost MCV:
Koń -46	niedobory witamin B12,Co, kwasu
Krowa -50	foliowego;
Pies -70	niedokrwistość makrocytarna;
Świnia -32	przewodnienie hipotoniczne;
Owca -63	niedoczynność tarczycy;
	marskość wątroby;
	Spadek MCV‘
niedokrwistość mikrocytama i niedoborowa;
	odwodnienie hipertoniczne »

Oznaczanie wskaźników czerwonokrwinkowych
Wskaźniki te są pomocne w rozpoznawaniu i różnicowaniu niedokrwistości i odwodnień; Wskaźnik barwny - stosunek zawartości hemoglobiny do liczby krwinek czerwonych (0.85- 1.05, ludzie 1.0);
MCH - średnia zawartość wagowa hemoglobiny w krwince (pikogramy);
MCHC - średnia stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej (w milimolach);
MCV - średnia objętość krwinek czerwonych w pm3;
Obniżenie wszystkich - przewlekle krwawienia, przewlekła niedokrwistość niedoborowa, Oznaczenie liczby retikulocytów
Bez utrwalania, barwienie przyżyciowe błękitem Nilu i błękitem brylanto - krezolowym, Bezjądrzaste formy młodociane krwinek czerwonych z istota siateczkowowlókienkową. prawidłowo 0.2 -2% wszystkich krwinek, u młodych zwierząt jest ich więcej
Opad krwinek OB (opad Biernackiego) - nieswoisu ock/.\n świadczący o stanic zapalnym ■.V organizmie'.
Szybkość opadania elementów upostaciowanych krwi męki zcpnaccj zależy od właściwości i składu białkowego osocza liczby, kształtu, wielkości erytrocytów równowagi ładunków elektrycznych wysycenia tlenem
równowagi elektrolitycznej i kwasowo-zasadowej zawartości fibrynogenu zdolności erytrocytów do tworzenia skupisk Świadczy o tym. czy w organizmie toczy się jakiś proces zapalny, czy choroba pogłębia się czy jest lepiej; ilościowe oznaczenie elementów upostaciowanych krwinek,
1.	Metoda Westergrena - pionowe ustawienie pipet
Wynik - konie po 15, 30, 45, 60, 120 minutach, inne po 1,2 godzinach
2.	Metoda typu "Pronto” •• skośne ustawienie pipet
Skrócenie czasu badania; po 7 minutach (jak po 60 min); po 10 minutach jak po
120 minutach w metodzie Westergrena;
Wynik	koń	15	min	-	26	mm
30 min - 66 mm 45 min - 95 mm 60 min - 106 mm 120 min - 126 mm krowa 60 min - 80 mm
120 min - 150 mm pies 60 min - 4 mm
120 min - 80 mm
Opad przyspieszony	Opad zwolniony
stany zapalne
niedokrwistość
ciąża
uwodnienie krwi- . nowotwory
leki (morfina, dekstran) dieta bogato białkowa przemęczenie	odwodnienie- zagęszczenie krwi
ochwat
mięśniochwat
tężec

Niedokrwistości
1	podział morfologiczny - zmiany wskaźnika barwnego
a)	Na podstawie ilości hemoglobiny - polichromazja (róznobarwliwość)
1)	Normobarwliwa WB=: 1 -po ostrych krwotokach -niedokrwistość hemolityczna
2)	Niedobarwliwa WB<1
-przewlekłe krwotoki (wrzody przewodu pokarmowego)
-niedobory Fe
-działanie czynników infekcyjno - toksycznych
3,	) Nadbarwliwa WB>1 -niedokrwistość hemolityczna
-mocznica
~>)Na podstawie c.lkośei ki winek czerwonych fk.s/UtH •• poikilocyto/.a. wielkość ::nr/.ocytoza)
1} Normocytova -po ostrych krwotokach -niedokrwistość hemolityczna -zanik utkania erytropoetycznego
2)	Mikrocytowa -niedobory Fe
-iiiedokrwistośc hemolityczna
3)	Makrocytowa
-schorzenia toksyczne (mocznica, marskość wątroby)
1! podział patogenetyczny
1	) pokrwotoczne - po utracie krwi
2.	)	hemolityczne - skutek rozpadu krwinek
3.	)	niedoborowe - niedobór składników budulcowych; toksyczne hamowanie erytropoezy
4	) apiastyczne - zaburzenia w wytwarzaniu erytrocytów	(RTG, pierwiastki
promieniotwórcze)
III podział etiopatogenetyczny
1.	) Upośledzenie wytwarzania lub odnowy krwinek (niedobór budulca; zmniejszenie powierzchni krwiotwórczej; upośledzenie czynności narządów krwiotwórczych)
2	) Po utracie krwi lub przy wzmożonym rozpadzie krwi (pokrwotoczne; hemolityczne)
Obraz mikroskopowy krwinek czerwonych
Barwienie metoda Pappenheima; oceniamy: kształt, wielkość, zabawienie;
a)	Wielkość
-	izocytoza - (normocytoza), prawidłowa wielkość krwinek makrocytoza - przewaga krwinek dużych rnakrocyty - duże krwinki czerwone
*	megalocyty - bez przejaśnienia; niedobór Bj?; megaloblastyczne niedokrwistości
*	rnakrocyty niemegalocytowe - leptocyty, planocyty; krwinki cienkie; żółtaczka mechaniczna; niedokrwistość z niedoboru Fe
® retikulocyty - wzmożona erytropoeza; niedojrzałe formy
mikrocytoza - przewaga krwinek małych (mikrocytów)
*	sferocyty - bez przejaśnienia w środku	(u psów)
»	mikrocyty niesferocytowe - mniejsze i	cieńsze od normalnych
anizocytoza - rożna wielkość
b)	Kształt
Poikilocytoza - różny kształt
8	 owalocyty - owalne, fizjologicznie lub niedokrwistość megaloblastyczna
*	 schizocyty - (fragmentocyty)- ubytek błony komórkowej, DIC, oparzenia
» tarczowate - hemoglobina strefowo na obwodzie i w środku; niedokrwistość niedoborowa, zółtaczka mechaniczna
9	akantocyty - jedna lub kilka wypustek	błony komórkowej;	mocznica
®	echinocyty - różne długości wypustek
8 drepanocyty - sierpowate, niedokrwistość hemolityczna
i	Barwa
» ortochromazja - prawidłowe, różowo zoile
. oligochromazja (hipochromazja) niedobarwliwosc (anulocyty - niedobór h: zmniejszenie stężenia hemoglobiny, pierśoieniowate)
» hiperchromazja (hiperchromia) - nadbarwliwość (steroidy, rnegalocyty)
» polichromazja (polichromatofilia) - różnobarwiiwość erytroblastoza - w rozmazie prekursory jądrzaste erytrocytów
\ 5 wtręty barwiące się metoda MGG po utrwaleniu
ciałka Howell-Jolly'ego - pozostałości po jądrze erytroblastu; pojedyncze kulki, żółtaczka hemolityczna; ciężkie niedokrwistości
pierścienie Cabota - nitkowate twory pozostałości po błonie jądrowej; niedokrwistość, białaczki, zatrucie ołowiem (Pb)
B)	wtręty barwiące się przyżyciowo fioletem metylowym
-	ciałka Heinza - grudki zdenaturowanej hemoglobiny; zatrucia pestycydami
Pasożyty wewnątrz erytrocytów: Babesia sp.; Jheileria sp., Anaplasma sp Pasożyty pozakrwinkowe : Trypanosoma sp., Sarcocystis sp«.Toxoplasma sp.:
Oznaczanie liczby krwinek białych


Badanie !uv.!>\ - Itc/cnie krwinek białych w komorze o okieśloncj objętości s	Komora	I iioma - 400 małych kwadracików (25 dużych)
»	Komora	Burkera - 50 średnich kwadracików
$	Komora	1 homa-Nel! - 25 dużych kwadracików
Wzrost liczby leukocytów - leukocytoza	Spadek liczby leukocytów - leukopenia
i - stany zapalne	schorzenia narządów krwiotwórczych
i - niedokrwistość pokrwotoczna i	(np. niewydolność szpiku kostnego)
hemolityczna	białaczki aleukemiczne
- wścieklizna	niedokrwistość aplastyczna
nowotwory	choroby zakaźne (gruźlica, nosacizna)
- ropowica	wyniszczenie
- mocznica, cukrzyca	wstrząs anafilaktyczny
- oparzenia	zatrucia sulfonamidami, antybiotykami,
- kwasica cukrzycowa	związkami chemicznymi
i - infekcje bakteryjne	promieniowanie jonizujące
■ - zatrucia Pb, Hg
| - stres (neutrofilia)
Fizjologicznie(psy) :
i - leukocytoza trawienna" (neutrofilia)
- młode zwierzęta
; - ostatni okres ciąży
(dojrzałe -L neutropenia = niewydolność szpiku dojrzałe + neutrofilia (leukocytoza)= wydolność szpiku)

Oznaczanie obrazu biąłokrwinkowego (leukogramu)
Barwienie metoda Giemsy - roztwór utrwalamy alkoholem metylowym)©
-	Barwienie mefpda	Pappenheima - utrwalenie	przez	wysuszenie	(barwniki May-
Grunwalda i Gtemsy)
W przebiegu chorób zakaźnych
1.	Hipergranulocytoza obojętnochłonna -	pierwszy okres	choroby (walka
organizmu)
2	Monocytoza	- następny etap (przełom)
3.	Limfocytoza	- końcowy etap:	mobilizacja	immunoglobulin, zjawiska
reperacyjne Do oceny wydolności obronnej służą:
1.	Wskaźnik białokrwinkowy - stosunek granulocytów do agranulocytów
2.	Wskaźnik przesunięcia - określa stosunek granulocytów obojętnochłonnych do postaci młodych (segmentowanych i pałeczkowatych)
Ad.2) przesuniecie obrazu neutrofili:
a)	w lewo - obraz regeneracyjny - przewaga form młodych kosztem dojrzałych, świadczy
o	pobudzeniu i wydolności obronnej układu immunologicznego
b)	w prawo -■ obraz degeneracyjny - przewaga segmentowanych form, ustanie procesów tworzenia
Granulocyty zasadochlonne ok 1% - cytoplazma blada, jądro paleczkowatc, ziarnistości zasadochlonne
Koń I %	Świnie - 1 %
Bydło ■ !%	Owce - 1%
Pies 0'v„
1
| Granulocyty kwasochłonne - ok 9% -	ądro neikowate, --podzielone, ziarnistości
;;>krawoczerwonc (u konia jest ich najwięcej)
Kon. ' - 5%	Owce - 5%
Bydło - 9%	Kozy - 3%
Pies - 6%
jr « i A .fy
KAJSbPdlA CM Eozynofilia - wzrost liczby eozynofili	bozynopenia - spadek liczby eozynofili
! - stany alergiczne	choroby zakaźne
choroby pasożytnicze	stres
choroby śledziony	po leczeniu kortykosleroidarni
UZCz, UZOs (urazowe zapalenie	wzmożona czynność nadnerczy
czepca, urazowe zapalenie osierdzia)
Po lekach
Nowotwory
V\ 7.i osi	ilości baz.otili - prz /lekła niedoki wistosc
•bco^atunkowcgo białka, wyniszczenie , głód
nolityc/.na. po podaniu

Granulocyty obojętnochłonne - ok.. 5% - jądra młodych są pałeczkowate. a dojrzałych segmentowane, cytoplazma jMadoróżowa z ziamistościami, cechuje je ruch i fagocytoza;
Neutrofilia	Neutropenia
fizjologicznie - noworodki i okres	choroby wirusowe,	grzybicze
okołoporodowy	i pierwotmacze
i - ostre i przewlekle stany zapalne	agranulocytoza
! - stres, po wysiłku	zatrucia antybiotykami
- zatrucia Pb, Hg, Ar	marskość wątroby
szybko rosnący nowotwór	krzywica
- niedokrwistość hemolityczna	powiększenie śledziony
krwotoki	choroba popromienna
martwica	szok
- mocznica	uszkodzenie szpiku
-- białaczka szpikowa
gorączka i zatrucia lekami

Limfocyty - ok. 35% - jądra zbite, nerkowate, małe i duże nagojądrzaste, okrągłe; Kon - 35%
Bydło -58%
Pies - 25%
Świnie - 59%
Owce - 62%
Limfocytoza	Limfopenia
fizjologicznie u zwierząt młodych	zaawansowane nowotwory
białaczka limfatyczna	niewydolność nerek, krążenia
nadczynność tarczycy	parwowiroza psow
choroby przewlekle zakaźne	nosówka
	zapalenie wątroby psów
	FIV u kotów
	wzrost stężenia glikokortykosteroidow

Monocyty - ok A ^ - j<\tlIĆI phiłowcitc
Koń - 5%	Świnic - 5%
Bydło -4%	Owce -2%
Pics - 5%
Monocytoza
-	fizjologicznie do 10 dnia po porodzie u krów
-	choroby zakaźne (bruceloza, różyca)
-	początek UZOs u bydła (urazowego zapalenia osierdzia)
Średnie wartości białych krwinek:
Bazofilc 1 %
Eozynofile 9%
Ncutrofilc 5%
Limfocyty 35%
Monocyty 5%
Białaczka - rozrost komórek układu biąłokrwinkowego
1.	białaczka szpikowa - rozrost komórek układu szpikowego (neutrofilowa. cozynofilowa, monocytowa), niedojrzale krwinki białe z czerwonego szpiku (przv hiperieukocytozie)
2	białaczka limfatyczna - rozrost układu chłonnego - początkowo dotyczy węzłów chłonnych, ślpdziony, grudek chłonnych, przewodu pokarmowego; później utkanie chłonne (łimfocytoza krwi); niedojrzale limfocyty (przy hiperliinfocytozie);
U ptaków dodatkowo erytrołeukoza - bardzo dużo erytrogonii;
Płytki krwi ~ trombocyty Koń - 350 tyś/mm3 Bydło - 300 tyś/mm3
Pies - 300 tyś/mm3
Trombocytoza (nadpłytkowość)	Trombocytopenia (maJopłytkowość)
stany pooperacyjne choroby nowotworowe mięśni ochwat niedotlenienie
krwotoki i niedobory żelaza : - urazy ; - ciąża	- zakażenie wirusowe z uszkodzeniem środbłonka naczyń (pomór, zapalenie wątroby u psów) uszkodzenie szpiku wstrząs anafilaktyczny choroby autoimmunologiczne .

Wskaźniki koagulogramu:
ł. Czas krzepnięcia krwi - powstawanie fibryny z fibrynogenu pod wpływem trombiny; (Metoda Leo - White'a - czas od momentu wynaczynienia krwi do chwili jej wykrzepienia w szklanej kapilarze)
Przedłużenie czasu	Skrócenie czasu
Krwotoczność (skazy)	krwotoki
Choroby zakaźne (nosówka, wąglik)	wyniszczenie
Niedokrwistość	po podaniu preparatów zawierających
Zatrucie dikumarolem	Ca, witaminy C i K, oraz środków
Choroby wątroby	zwiększających krzepliwość
po podaniu preparatów	DIC - rozsiane wewnątrznaczyniowe
zmniejszających krzepliwość krwi (4%	wykrzepiarne
roztwór wersenianu sodu; szczawian	mięśniochwat porazenny kom
amonu i potasu, wodny roztwór	zapalenie nerek
heparyny. cytrynian dwusodowy,	nic/yt jelit, zaparcia
fluorek sodu)

2	Czas krwawienia ■■ czas upływający ud chwil: zranienia skon, do usiania wypływu krwi, miara zdolności wlośniczek do zahamowania krwawienia, za łozy od liczby trombocytów.
Przedłużenie czasu - małopłytkowość; skaza krwotoczna: choioh> wątroby
	Temperatura (°C-)	Liczba oddechów	Liczba tema
	37.5-38.0	8-16	28-42
	37.5-39 0	12 25	36-80
	38.5-39.0	16-30	70-80
	38.0-40.0	15-20	60-80
	37.5-39.3	14-24	60-120
	38.0-39.0	-	-
	-	-	80-240

Tabela na pytanie z mikroskopu
Typ	Jądro	Ziarnistości	Rola
Granulocyty
Obojętnochłonne	Pałeczkowate lub segmentowane	Liczne, drobne, fioletowe	Fagocytoza (mikrofagi)] udział w stanach zapalnych
i
i
i
Kwasochłonne	Kształt jak wyżej, lekko przysłonięte	Duże, brunatno-czerwone	Działąnie antyhistaminowe, fagocytoza i zwalczanie pasożytów
zasadochłonne	Kształt jak wyżej, przysłonięte	Duże granatowe	Produkcja heparyny i histaminy, walka z alergenami
Agranulocyty
Monocyty	Duże, nerkowate	Niekiedy bardzo drobne ziarnistości	Fagocytoza (makrofagi), prezentacja antygenu, wydzielanie cytokin
Limfocyty	Kuliste lub z małym wcięciem	Mała ilość cytoplazmy, ziarnistości brak


6^0*1 »<.	*	b&ał	csł'Wl'5®	<TSV0\J*&P
(BADANIE UKf ATM POKARMOWEGO'^
1.	Sposoby badania : cv
<	-	oglądanie
2	- omacywanie
3	-	opukiwanie
b - osluchiwanie	,	.
r - zgłębnikowanie (żołądka i przełyku) —laOa&OvA^
*•	-	punkcje
2	- u przeżuwaczy badanie treści żwacza
<f - u małych zwierząt badanie RTG, USG i endoskopia
2.	Schemat badania:
-	' badanie przyjmowania pokarmu i wody Obserwacja:
@ szybkość chwytania pokarmu ® ilość pobranego pokarmu ® ruchy warg i języka
® siła i szybkość ruchów żujących i powstające przy tym dźwięki
fŁakiilenie; _
I Zmniejszone łaknienie (anorexia\
» fizjologicznie ® patologicznie
-	choroby przebiegające z gorączką
-	zaburzenia świadomości
-	w schorzeniach bolesnych lub pogarszających samopoczucie
-	w chorobach jamy ustnej, zębów, języka, gardła, przełyku i żołądka Z. _Zmienne łaknienie - wilczy apetyt
-	objawy chorób przewlekłych
-	 bolesne schorzenia jamy ustnej lub stawu żuchwowego
-	mechaniczne przeszkody w jamie ustnej, gardle lub przełyku
5
-	gdy przy zakłóconej sprawności trawienia istnieje większe zapotrzebowanie na substancje odżywcze (cukrzycą, choroby inwazyjne)
-	u zwierząt niedożywionych i samic ciężarnych
gdy ustrój zwierzęcia nie jest w stanie przyswajać składników pokarmowych (nieżyt jelit, niewydolność trzustki) ii. Łaknienie spaczone (parorexia) - zwierzę zjada ciała i substancje nie nadające się do spożycia lub liże je karma niepełnowartościowa niedobory związków mineralnych - wapń, fosfor
stany nieżytowe żołądka i jelit (konie liżą metalowe części żłobu lub dyszla, ściany stajni, psy jedzą trawę), tzw. gcistroenteritis
choroby OUN - wścieklizna - występują zaburzenia w odczuciu smakowym, w instynkcie przyjmowania pokarmu (psy zjadają kawałki drewna, słomę,
pragnienie
hvxy^ievtrg^_-_	;
Zależy od : zawartości wody w karmie, pory roku, temperatury otoczenia, wysiłku fizycznego - poty, od mleczności
Zmniejszone pragnienie (adipsia)
-	 występuje ze zmniejszonym łaknieniem
-	 w ciężkim przebiegu niektórych chorób : nieżyt żołądka i jelit, zaburzenia świadomości
Wzmożone pragnienie (polydipsia)
i -	podawanie suchej karmy
*-	biegunki _ I odwodnłenie
i ~	częste wymioty J
znaczna utrata krwi «■-	nagromadzenie dużej ilości wysięku
U» wielomocz (poliuria)	j
® u psów wywołany marskością nerek
•	u koni spowodowany nieodpowiednim żywieniem moczówka prosta (diabetes insipiduś) u koni, może wypić 150 1 wody/dobę t- płyn w jamie opłucnej łub otrzewnowej i -	cukrzyca, występuje przy tym kwasica
~ ropomacicze (endometritis) u suki, syndrom kikuta macicy - zaburzenia na osi podwgórzowo-przysadkowej M - marskość nerek - zaburzenia w filtracji
i
W organizmie są dwa zbiorniki wody; woda ektracelułarna (pozakomórkowa) i woda w komórce. Najłatwiej jest tracona woda pozakomórkowa.
Utrudnione pobieranie pokarmu :	,,v':
4	- choroby OUN : zapalenie mózgu i opon mózgowych, nowotwory, choroba boraaska (odmiana zapalenia mózgu, występuje u przeżuwaczy)
Z -	urazy jamy ustnej - zapalenie bł. śluz., dziąseł, paradentoza
3	-	bolesność dziąseł i zębów - kamień nazębny
17 - porażenie nerwu trójdzielnego - najczęściej jednostronne - zaburzenia smakowe
^ - tężec (trismuś) - skurcz mm. żwaczowych, szczękościsk,
P -	konie - nieprawidłowe ścieranie się zębów
1 -	bóle mięśni karku i szyi - spondyloza
V -	obecność ciała obcego
$ -	stwardnienie języka -promienica
Ąf> -	stany zapalne lub zwichnięcie żuchwy
AA -	brak węchu łub wady wzrokowe 1 f>
Silna - ułatwia formowanie kęsa, zawiera amyłazę ślinową, która nadaje odpowiednie pH i (I ja/ zapoczątkowuje trawienie węglowodanów Zmniejszenie ilości: odwodnienie, przewlekłe choroby z wysoką gorączką Śllnotok : zapalenie j. ustnej, migdałów, gardła i krtani, porażenie przełyku, zapalenie ślinianek - głównie przyusznej (parotidis), choroby OUN







fŻiicie zwolnionej- powierzchowne ciała obce w jamie ustnej
-	zapalenie jamy ustnej (surowicze, gmdkowe)
-	 zapalenie reumatyczne mm. twarzy
-	 bolesność i nieprawidłowe ścieranie się zębów
-	wrzód języka u bydła (promienica języka powodowana przez grzyby) -rozrost tk. łącznej, język powiększony
zwierzęta przeżuwają ale nie mają kęsów w j. ustnej
powodowana przez wirus, na powierzchni dziąseł, bł śluz. j. ustnej powstają pęcherzyki, które pękają tworząc nadżerki. Powstaje duża bolesność
choroby OUN - wścieklizna, nosówka, zapalenie mózgu i rdz. kręgowego
-	ciała obce między zębami
-	zaburzenia świadomości askanie
-	 objaw prawidłowy tylko u świni (mają bardzo długą j. ustną)
-	 zapalenie ślinianek - nadprodukcja śliny - choroba Żabka u koni dotyczy ślinianki podjęzykowej
-	pryszczyca
zapalenie gardła 1 Niemożność połykania śliny
-	tężec
.Utrudnione pobieranie płynów:
zmniejszona ruchliwość języka u mięsożernych (porażenie, uwięźnięcie, , obrzęk)
niedomykanie się warg (porażenie m. twarzowego)
Utrudnione połykanie (dysphagia) :
zapalenie gardła i krtani (psy i koty - zakaźne zapalenie górnych dróg odd., katar koci)
-	zasionienie np. u przeżuwaczy burakami -zatrzymanie kęsa w przełyku - niedrożność - brak odbijania gazów - ostre wzdęcie
-	zołzy u koni - ropne zapalenie węzłów chłonnych podżuchwowych uniemożliwiające połykanie
Zaburzeniem w połykaniu iest obfite wracanie przez nozdrza wypitej wody i pobranej karmy zmieszanej ze śliną (regurgitatió) , Zjawisko to występuje najczęściej u koni - wskazuje to na dużą bolesność i występuje przy ;
® ciężkich zapaleniach gardła ® zołzach ® wybrocznicy v ® ciałach obcych w gardle ® wągliku u świń
Objawy:
ślinotok	,
_	V
—	lóow $
—	fcffr im





















X. niestrawności wtórne, powstające na skutek zaburzeń w funkcjonowaniu przedżolądków
4d i a) Kwasica (<acidosis ruminis) - stan w żwaczu, kiedy na sutek zaburzeń w florze bakteryjnej
dochodzi do nadmiernego rozwoju bakterii Lactobacillus, które t	produkują	kwas	mlekowy.	Do schorzenia tego dochodzi, gdy dieta jest za
bardzo zasobna w węglowodany.
pH treści żwacza gwałtownie spada (3-4), giną wszystkie inne bakterie. Dochodzi do stanu zapalnego i ograniczenia kurczliwości żwacza. Poza tym wzrost ciśnienia osmotycznego - płyny przechodzą do żwacza - rozwodnienie treści a odwodnienie organizmu.
| Q	Zasadowica (<alkalosis ruminis) ~ wiąże się z nadprodukcją amoniaku w żwaczu. Źródłem
jest pasza, ze zbyt dużym dodatkiem mocznika.
Ą iwOŁOw'1^
Odbijanie gazów (emctaiio.. ructusl
(20-40 X na h), upośledzenia, aż do całkowitego zniesienia :
-• wzdęcia
przeładowania żwacza
-	zadławienia
—	 MOfS,U	!AXL
UL	fwzdec ie żwacza (meleorismus ruminis) j
*	wzdęcie ostre - grubobańkowe (tymphania aa/ta) - gaz nad treścią żwacza ® wzdęcie drobnobańkowe - gdy gaz wchodzi w pokarm
Wzdęcia są następstwem nadprodukcji gazów i zakłóceń w akcie odbijania gazów. Lucerna i koniczyna mają zbyt mało włóknika i nie podrażniają śluzówki do odbijania.
Przeładowanie żwacza - występuje często w oborach przy chowie zimowym. Żwacz
nieczynny, przeładowany treścią. Trzeba wykonać n/menoiomię
-	usunięcie treści żwacza.
Urazowe zapalenie czepca - ciało obce dostaje się do czepca, przebija śluzówkę - powstaje
reakcja bólowa.
Zapalenie i zatkanie ksiąg ~ zaburzenia w transporcie treści przez księgi, substancje
drażniące powodują zapalenie.
Stany zapalne wątroby i jelit - FSM - syndrom tłustej krowy
Ketoza - zaburzenia przemiany węglowodanowej i tłuszczowej, zaburzenia cyklu Krebsa - deficyt szczawiooctanu - brak uczynnienia CoA - aceton i B-hydroksymaśłan - zaburzenia przedżołądków i wątroby Porażenie poporodowe - zaburzenia makroelementów i tężyczka Zapalenie otrzewnej - u bydła ogniskowe, reakcja bólowa Choroby zakaźne - np., pryszczyca Gorączka
Zapalenie i skręt trawieńca - występuje na podłożu syndromu Hofflunda, a ten na skutek urazowego zapalenia czepca.	—
. uiode kaw i>'W eJkkwĄ
A# i^vJe
Biegunka (dlarrhoea)J	k
			%
	Biegunki
infekcyjne
cMsOydcPcU	fvl
BAKTERYJNE E. Coli Salmonella. Campylobacier
WIRUSOWE
















^01
—C 3^vhm2^^u(/20b	cdbvbu& -'ZkJbCfl	f yQMT?<x/<3u&*i<&'
Biegunka sekrecyjna	0	.
Główną przyczyną są bakterie z gr. E. Coli. Pałeczki działają poprzez wydzielanie enterotoksyn. Wzrasta sekrecja do światła jelita, wyrównując ciśnienie osmotyczne. , ,//
Z. UęM-^ćp0 ^	©*ye/ak CwjJ^s^ U,i
Biegunka osmotyczna	ZIMSJM	„ uveJcr£/Q	C^^ro^^fWoJf „
Główną przyczyną są wirusy niszczące nabłonek enterocytów w j. biodrowym i czczym.	r u o.	-
Następuje zwiększony podział kom. w kryptach, jednak kom. są za młode i nie ma procesu trawienia dicukrów. W konsekwencji dochodzi do atrofii kosmków, zaburzenia funkcji trawiennych i absorpcyjnych. Koncentracja w jelitach oligosacharydów, peptydów i amkw. powoduje wzrost osmolamości -* napływ wody.	r	/	,r	|VI	/
OVUb)P - U« Z ty	\	H/CcOf	ćr'
Kliniczne następstwa odwodnienia organizmu ;	sini.
Zależności (spadek):	jpO, c-v(i /tQ 4zXlj ifaOfP J
Płyny pozakomórkowe -*• objętość osocza ciśnienie krwi -* sekrecja nerek, tkankowy przepływ krwi -* przemiana beztlenowa -+ kwasica (wymiana K+ O H+ przez błony kom.)
-* hyperkalemia, śmierć.
+ ^ nefryt
I	l/J	’	•
Zaburzeniazewnątrzwydzielnicze trzustki	(Q	O.	j	^	ria	^
U prosiąt przy odsądzeniu - pod wpływem stresu — 2-3 tyg.
U psów młodych (8-9 miesięcy)	-
2	i o! OM &QO * OlPJ cTs-^
tgU	^O(M	^	t	6oJu
Wrodzony brak disacharydazy	£ ML	&	^ojc^ą
biegunki sekrecyjne
i	k/) r-un /-> ro	^^ 1	'
biegunki osmotyczne prowadzi do odwodnienia
< HoutfCL	‘‘
,	\|	*	f	&>**&,	c*	;a,ua,
^Wymioty (ymnitwi)\ %	^
Poprzedzone mdłościami (nausea)	7	-^7^
niepokój
-	przestępowanie z nogi na nogę
-	wyciąganie głowy
-	poruszanie językiem ślinienie się
-	puste żucie
•• głębokie wdechy Mają znaczenie diagnostyczne u mięsożernych, u reszty występują rzadko.
U koni w przypadku pęknięcia żołądka - wymioty przez nos.
Wymioty krwawe (haematemesis; vomitus cruenlus)
ciężkie zapalenie żołądka wskutek silnego urazu lub przez zranienie przez ciało obce
-	przy skazach krwotocznych, nosówce, pomoże świń.
Ruchy wymiotne :	U^l/dj	w
joi42tw u ! pT^wt, i *c,7oa&o
' k,ki<3sfjO -feźonc^;
6
«ł















































\AJO\C
, c^ao^i ©* ■:
Podział wymiotów ze względu na wiek :	„	rJ	^	i
•	wymioty u młodych	vO\A/\	(-	'•	1,
® wymioty u dojrzałych » wymioty u starszych
Krztuszenie się (yomituratió)
Domieszki w wymiocinach:
-	t żółć - przy pustym żołądku
-	z krew - wymioty krwawe (haematemesis)
-	s kał - wymioty kałowe ( miserere)
-	v, robaki - glisty, tasiemce
-	r ciała obce
-	(, śluz (zapalenie migdałków)
Wymioty ostre
Ostre zapalenie żołądka i jelit (gastroenteritis)
-	na tle infekcyjnym - przy nosówce
-	sporadycznie, uporczywie pochodzenia wirusowego - parwowiroza, koronawiroza.
Systemowe choroby infekcyjne
-	bakteryjne - leptospiroza, salmonelloza, kamphylobakteriozą, dodatkowo występują
biegunki
» wirusowe - nosówka, parwowiroza, koronawiroza (głównie u młodych zwierząt)
-	pasożytnicze
Gwałtowna zmiana karmy.
Związki toksyczne (glikol, metale ciężkie, środki myjące, herbicydy).
Leki - aspiryna, fenylobutazol, ibuprofen, kortykoidy.
Rośliny.
Ciała obce.
Pokarm zepsuty, zainfekowany, odpadki.
Krwotoczne zapalenie żołądka i jelit
-	ostre wymioty z biegunką krwotoczną
-• wywołują bakterie z rodziny Cłostridium
-	 występuj ą u p sów ras miniaturowych
-	są objawem reakcji anafilaktycznej na toksyny bakteryjne odwodnienie
-	niewydolność nerek
-	przednerkowa oligouria
Niedrożność i zamknięcie światła jelit:
-	guzy lub silny stan zapalny	ściany jelit
-	gnilny zapach z domieszką	żółci
Ostre zapalenie trzustki :
bardzo gwałtowny przebieg
taidne do rozpoznania z objawami mylącymi
silna bolesność zogniskowana w odcinku piersiowym kręgosłupa _ (ok^łopatki)	"1.,:
-	sźybka autoliza trzustki
Ostre zapalenie i niewydolność wątroby :
-	choroby zakaźne (leptospiroza)
-	zatrucia
-	guzy zwłóknienie
-	marskość
-	zespolenie wrotno-oboczne
Ostra niewydolność nerek:
-	kwasica
Ostra niewydolność cewki moczowej :
-	kamienie
-	guzy
Ropomacicze:
Wymioty są rezultatem endotoksyemii związanej z zespołem poliurii-polidypsji.
Cukrzycowa kwasica metaboliczna:
-	kwasica metaboliczna
Choroba Adisona -» niedoczynność nadnerczy.
Zaburzenia przedsionkowe związane z chorobą lokomocyjną.
Choroby układu nerwowego, wirusowe zapalenie opon mózgowych i mózgu.
Wviniotv przewlekle
Zwierzęta młode:
» pasożyty w układzie żołądkowo - jelitowym
-	niedrożność jelit (ciała obce, guzy)
-	przewlekłe zapalenie żołądka i jelit
-	ciała obce
-	niewydolność nadnerczy
Zwierzęta dojrzałe:
-	pasożyty
-	zapalenie trzustki
-	przewlekłe zapalenie żołądka
-	guzy żołądkowe i j. cienkiego, niewydolność nadnerczy
-	zaburzenia narządów j. brzusznej (zapalenie otrzewnej, prostaty, ropomacicze) cukrzyca
-	zaburzenia OUN - urazy i zapalenie mózgu (encelophalitis)
-	choroby nerek - mocznica
Zwierzęta stare :
-	mocznica
-	guzy żołądka i j. cienkiego błędy dietetyczne
-	zapalenie trzustki
-	przewlekłe zapalenie żołądka
-	wrzody żołądka (krew w kale) zaburzenia narządów j. brzusznej
-	kamica ketonowa
-	choroby nerek
-	zaburzenia OUN
Choroba Iokomocyjna (transportowa) - wymioty ośrodkowe
-	występują najczęściej u młodych zwierząt
-	zwierzę w trakcie przejazdu samochodem odbiera zmysłami bodźce środowiska zewn., gromadzi je w pamięci (ośrodki podkorowe), następnym razem kolejne bodźce są porównywane z zapamiętanymi, następuje kumulacja wrażeń co w efekcie przyczynia się do wysłania sygnału nerwowego do receptorów histaminowych -►pobudzenie ośrodka wymiotnego.
Środki sedacyjne - uspokajające, ograniczające świadomość ośrodków podkorowych (relanium, hydroksyzyna).
Charakter wymiocin :
-	gęsta, papkowata masa o kwaśnym zapachu wymioty jednorazowe
-	gęsty śluz, z domieszką żółci łub krwi -* wymioty uporczywe przy pustym żołądku
-	charakter fekalii, koloru brunatnego lub szarożółtego -* niedrożność] grubego
-	konsystencja płynna o odczynie zasadowym -* niedrożność j. cienkiego


(BADANIE JAMY USTNEJ j
Badanie :	'
-	oglądanie
« stan warg i szczek ® prawidłowość zamknięcia szpary ustnej ® ślinienie « świąd
@ po	 ruchy wargami
-	omacywanie
Badanie i
szparę ustną wargi
przedsionek j. ustnej j. ustną właściwą zęby język
Zapach :
charakterystyczny dla gatunku
-	patologiczny - nieprzyjemny zapach z ust {fetor ex ore)
+ gnilny - zmiany nekrotyczne, ciała obce, zgorzel płuc {gangrena jmlmonum), paradentoza
+ moczy - mocznica, ostra niewydolność nerek
+ acetonu - ketoza u przeżuwaczy, cukrzyca u wszystko i mięsożernych + trupi - w leptospinozie psów i dyfterii prosiąt
Paradentoza - zmiany w przyzębiu u mięsożernych, spowodowane odkładaniem się płytki nazębnej, kamienia nazębnego, namnażaniem pierwotniaków, co w konsekwencji powoduje nieprzyjemny zapach. Żywienie zwierząt odpowiednią karmą i dbanie o higienę j. ustnej zapobiega odkładaniu się płytki nazębnej. Leczenie poprzez : mechaniczne usunięcie kamienia, dezynfekcje przy użyciu metronidazolu, stosowaniu profilaktyki (gryzaki, kości, pasty).
® szpara ustna
u zwierząt zdrowych szpara jest zamknięta, wyjątek stanowią dogi i spaniele
NIEPRAWIDŁOWOŚCI
» zwiększenie napięcia warg
-	tężec
-	zapalenie mózgu u koni
-	acetonemia u bydła
® opadnięcie wargi dolnej
-	fizjologicznie u starych koni
-	utrata przytomności
-	odwodnienie organizmu
-	choroby morzyskowe u koni.
® niedomknięcie jamy ustnej i szpary ustnej
-	wścieklizna
-	zwichnięcie stawu żuchwowego
» ciała obce
-	krzywi&m
» zapalenie ślinianek
-	obrzęk języka
(żabka - ranula, zapalenie ślinianek podjęzykowych)
•	opadanie żudiwy
-	pierwszy objaw wścieklizny
-- porażenie n. trójdzielnego lub twarzowego (przeważnie jednostronnie)
Zmiany w obrębie śluzówki warg i policzków oraz jamy ustnej ® wykwity na wargach
~ pęcherzyki pryszczyca - wirus specyficzny gatunkowo, nieszkodliwy dla ludzi
-	krosty ospa - wyst. głównie w krajach o ciepłym klimacie, np. u owiec
owrzodzenia, blizny gwiazdkowate -+ nosacizna - zapalenie naczyń chłonnych u koni
yjs-isjAok ( s/lgJóOWj -
y]iQjk%uQc ^(^£.1/ Ls\c)eMs2iA&'	\ u&dU k-MCl/o^f
U^> ) (P^j U&Kcj ^ do}Q ^ce (I	“	V
skaleczenia, rany, otarcia naloty na wargach liszaj strzygący
® obrzęk warg	<^«Sp	w\ięĄókkć>ol	ysucITb	I	•KA^JO^J	^	^ytjzcl	ici,
zapalenie mózgu u kom	^oo	•	<groin» (	{^mledtC	u-^,0
,	.. e£U	1
zapalenie śluzówki j. ustnej (stomatitis)
reakcje uczuleniowe -♦ alergie poszczepiennc, reakcje na środki farmakologiczne - penicylina, amoksycyłina, wodorotlenek glinu.



* WJO^O^ "/o	tAyodwcfsi/wę,
odwodnienie organizmu	<	^cJho	U~j io l4tClQ&jUvoi'(
przewlekłe choroby z gorączką	K>.	jCM	(/	7	p\/0^ '-a/ToiyVSl
ślinienie się (ptyalismuś)	^JuZoytfWW	"	'	'
)do <&-	_	_	_	(
zapalenie migdałków, gardła, krtani
^ fbd&r	j
porażenie przełyku	^
zapalenie ślinianek (u psa przyusznej)	I	QvOy^</D\y€.	J-	’
ciała obce w iamie ustnei i nrzełvku	-7	'	A	l'
ciała obce w jamie ustnej i przełyku	'	{j~'	'	(
choroby PUN (ślinotok - objawy wyst. przy wściekliźnie)
Ślina zapewnia wilgotność śluzówki, zawiera amylazy (odpowiedzialne za wstępny etap trawienia). Leki działające na. układ parasympatyczny zaburzają wydzielanie śliny.
JĘZYK
naloty na języku - serowate, barwy szarej lub brunatnej - stan gorączkowy
obrzęk języka - ciało obce, uraz, skaleczenia ciałem obcym, zapalenie bl. śluz. j. ustnej w
przebiegu wąglika, obrzęku złośliwego, szelestnicy, wybrocznicy, uwięźnięcia.
zgrubienie i stwardnienie - u bydła w promienicy „drewniany język” (sclerosis lingvae)7 w
safkosporidiozie u koni, czarny język = psia pelagra, niedobór wit. B5
owrzodzenia ~ pryszczyca, wrzód języka, ciała obce
skaleczenia - pourazowe
ZĘBY
nieprawidłowości zgryzu (karpiowaty, szczupakowaty, nożycowaty) nieprawidłowe ścieranie (zęby hakowate, ostre) - lukowe ścieranie, zgryz falisty, schodkowaty, zgryz ostry, nożycowaty -	zXxAjoo^o IAA- e£,r
osadzenie (paradentoza, kamień nazębny) (J zapalenie dziąseł brak zębów
próclinica (caries dentium) - atakuje najczęściej zęby trzonowe u psów i koni szerokie rozstawienie zębów (diastasis) — pdó&w^ wom ^Ąia ^Oh BADANIE GARDŁA	"	\	\	<J
-	oglądanie - bardzo ważne (deformacja okolicy, obrzęki, powiększenie węzłów chłonnych), z zewn. i z wew.
omacywanie - stwierdza się bolesność i obrzęk, powiększenie węzłów chłonnych pozagardłowych u bydła (gruźlica, promienica)
badanie dodatkowe - endoskopia (oglądamy od wewnątrz, u małych zwierząt naciskamy palcem wskazującym na nasadę języka. Można stwierdzić obrzęk, śluz, bolesność migdałów i zmiany
chorobowe łuków podniebiennych. Objawami są niechęć do pobierania pokarmu, wymioty, ciągle przełykanie, zaleganie białego, ciągiiwego, gęstego śluzu.
Przy badaniu endoskopowym można stwierdzić zmiany chorobowe na łukach podniebiennych, migdałkach i nozdrzach tyinych.
BADANIE PRZEŁYKU
oglądanie - stwierdzić można rozszerzenia przełyku i uchyłki przełyku omacywanie - bolesność
badania dodatkowe - RTG (z kontrastem - roztrzeń, zachyłki przełyku, rozszerzenie przełyku), zgłębnikowanie (badanie drożności przełyku).
Drożność przełyku badamy przez zgłębnikowanie (nosowo-żołądkowe) - drożność przełyku, u psów można przez j. ustną (przy zastosowaniu pewnych ochraniaczy przeciw przygryzeniowych). Często dochodzi do niedrożności przełyku spowodowanych zadławieniem w części piersiowej lub szyjnej. Prowadzi to do powstania wzdęcia. W miarę możliwie szybkim czasie należy usunąć przyczynę. U bydła - zgłębnikujemy przez j. ustną ale często zdarza się nie trafić do przełyku. U koni sondujemy przez nos.
BADANIE POWŁOK BRZUSZNYCH I BRZUCHA CZ. OGÓLNA
BADANIE: - oglądanie
-	omacywanie
-	opukiwanie
-	osłuchiwanie
-	zgłębnikowanie żołądka i żwacza
-	badania dodatkowe - RTG, endoskopią biopsja narządów, nakłucia do j. otrzewnowej i badanie płynu.
Oglądanie:
Określa się objętość i kształt brzucha, dolną linię brzucha, okolicę biodrową U koni i przeżuwaczy ogląda się doły słabiznowe :
«u zwierząt niedożywionych i wychudzonych doły słabiznowe są zapadnięte, brzuch o małej objętości, linia brzucha podciągnięta ku górze
-	u zwierząt dobrze odżywionych (bydło), lewy dół uwypuklony pizez worek żwacza, u małych zwierząt (psy, koty), brzuch jest dobrze zaokrąglony, u samic ciężarnych i wieloródek (nawet w okresach międzyciążowych) brzuch powiększony i nieco obwisły.
Powiększanie objętości brzucha:
Patologicznie
L obecność znacznej ilości płynu w j. otrzewnowej (wodobrzusze -- ascites), gł. u zw. mięs.
2.	powiększenie wątroby - obrzęk, przerost, guzy nowotworowe, u zwierząt mięsożernych - powiększone podbrzusze, klatka pierś, kształtu faskowatego
3.	przeładowanie lub wzdęcie (meteorismus) żol. i j. - uwypuklenie przedniej i środk. cz. brzucha
4.	powiększenie objętości pęcherza moczowego - ropomacicze, powiększenie w okolicy środkowej (kamica, syndrom urologiczny u kotów, niedrożność cewki moczowej)
5.	powiększone węzły chłonne trzewne - (u bydła białaczka, gruźlica), nowotwory' wątroby, śledziony, krezki, u mięsożernych powiększenie brzucha nierównomierne
6.	miejscowe powiększenie brzucha - obrzęk zastoino wy (na terenie krezki), zapalny obrzęk pępowinowy (na skutek infekcji), przepuklina pępkowa - u prosiąt, szczeniąt i kociąt)
Zmniejszenie objętości brzucha :
1.	trwały skurcz mięsni - tężec, podkasały brzuch, najbardziej wrażliwe są koniowate; wywołany przez bakterie beztlenowe, występują bardzo rzadko u psów
2.	bóle morzyskowe - przy niektórych chorobach morzyskowych, chwilowe przeciążenie brzucha u koni, skręt jelit
3.	zwierzęta głodzone - niemożność pobierania pokarmu, brak łaknienia
4.	niemożność pobierania pokarmu - choroby j. ustnej i OUN
5.	brak apetytu - choroby przewodu pokarmowego
Zmniejszenie objętości brzucha :
1.	trwały skimcz mięsni - tężec, podkasaly brzuch, najbardziej wrażt przez bakterie beztlenowe, wstępują bardzo rzadko u psów
2.	bóle morzyskbwe - przy’ niektórych chorobach morzyskowych. chw brzucha u konK skręt jelit
3.	zwierzęta głodzone - niemożność pobierania pokarmu, brak laknienń
4.	niemożność pobierania pokarmu - choroby j. ustnej i OUN
5.	brak apetytu - choroby przewodu pokarmowego
Omacywanie :
Zwiększone napięcie powłok brzusznych : wzdęcia żołądka, przedżolądków i jelit bóle morzyskowe i trzewne, zapalenie wątroby ostre zapalenie żołądka i jelit - szczególnie u mięsożernych ciała obce w jelitach
zapalenie otrzewnej - twardy „drewniany” brzuch; wodobrzusze (ascites) zatrzymanie moczu (retencio urina) - niedrożność pęcherza - koń, mięsożea
Zmniejszenie napięcia powłok brzusznych :
-	zwierzęta wychudzone i wyniszczone stany odwodnienia i zwierzęta stare
Bolesność powłok brzusznych —*■ próby bólowe
zapalenie otrzewnej, krwotok do jamy otrzewnowej (po urazach) ciała obce
wgłobienia j. cienkiego ( pies, kot)
zapalenie trzustki ( pierwszy-' objaw to kulawi zna, proces chorobotwórczy przebieg
może dojść do martwicy rozplywnej trzustki i do śmierci)
urazowe zapalenie czepca i osierdzia - ból promieniuje w ok. stawu barkowego -
kulawi zna, w surowicy poziom amylazy
obecność miernej ilości płynu
ropomacicze
miernie przepełniony pęcherz moczowy pęknięcie żołądka lub pęcherza moczowego Zapalenie otrzewnej najbardziej niebezpieczne u koniowatych (po 5-6 h koń zdycha), u mięsożerny, ma formę ogniskową, u przeżuwaczy nie ma objawów zapalenia otrzewnej.
Omacywanie u mięsożernYch :
1.	przeprowadza się,w pozycji stojącej, oburącz końcami palców - od przodu do tylu
2.	za lukiem żebrowym wyczuwamy brzegi wątroby
bolesność - ostre zapalenie wątroby konsystencja twarda - marskość wątroby guzowatość \
3.	ku tyłowi i nieco w dół od wątroby jest śledziona
powiększenie : splehomegalia, białaczka, niedokrwistość, zatrucia, guzy nowotworowe, na skutek działania niektórych antybiotyków (np. streptomycyna)
4.	w części przednio-środkowej brzucha wyczuwalny jest żołądek Określamy :
•	objętość
® stopień wypełnienia
•	bolesność. - ostre zapalenie żołądka, ciała obce, refleks żo!ądkowo-dwunastniczv ® konsystencję treści pokarmowej
Skręt żołądka - twór balonowaty, ‘objawy wstrząsu, u młodych psów tuż po obfitym posiłku prz\ dużej ilości ruchu
5	w części środkowo-dolnej brzucha :
® i. cienkie - elastyczne i przesuwalne powłoki
•	i- grube;- mniej elastyczne, wypełnione treścią ciastowatą, w końcowym
ode. masy kałowe bolesność - stany nieżytowe, niedrożność, wgłobienie jelita, skręt jelita
Zapalenia swoiste : limfocytame zapaienie jelit, eozynofilne zap. jelit
Syndrom nadwrażliwości j. grubego : występuje u psów ras małych, powodem jest nadopiekuńczość właścicieli
Syndrom SIJBO - przerost bakteryjny jelita (clostridinm)
Wgłobienie - jelito w pewnym miejscu silnie się kurczy, odcinek ten ulega zwężeniu i wsuwa się w zdrową część -* zastój krwi i limfy -* obrzęk -* martwica.
6.	w okolicy lędźwiowej, pod kręgami lędźwiowymi są nerki - twory gładkie, niebolesne, lewa nerka zawieszona nieco luźniej, łatwiej wyczuwalna, prawa przesunięta ku przodowi.
Określamy ;
•	wielkość
•	kształt
® konsystencję ~ a budowę Nerka mała i twarda - marskość zanikowa
Powiększenie nerki - wodonercze, guzy nowotworowe, obrzęk nerek, zap. kłębkowe i śródmiąższowe.
Pasożyt - nerkowiec olbrzymi (dioctophyme rena/e) - samica przez ucisk powoduje zanik istoty rdzennej, w moczy -* jaja
7.	w tylnej części j. brzusznej, przy wejściu do j. miednicznęj - pęcherz moczowy
badamy stopień wypełnienia bolesność - zapalenie, kamica
wyczuwalne moczowody w stanach powiększenia - kamica nerkowa, ropne zapalenie nerek
8.	u samic trzon i rogi macicy
Opukiwanie :
Opukiwanie wątroby :
-	Stłumienie wątrobowe - po stronie lewej i prawej za tylną granicą płuc (7-12
przestrzeń między żebrowa), przekracza ku tyłowi łuk żebrowy na szer. 1 -3 palców. W iinii środkowej (mostkowej) stłumienie prawe zlewa się z lewym, po stronie lewej od przodu graniczy ze stłumieniem sercowym (po str. lewej 6 pmż., po str. prawej 5 pmż., w okolicy mostka)
Powiększenie pola stłumienia wątrobowego ;
© obrzęk; stany zapalne
® skrobiawica - odkładanie amyloidu w żyle centralnej zrazika wątrobowego u zwierząt używanych do produkcji surowic, głównie u koni ® gruźlica ® nowotwory ® marskość przerostowa
Osłuchiwanie - ma małe znaczenie diagnostyczne. Odgłos zależy od stopnia wypełnienia przewodu pokarmowego. Szmer jelitowy, szmer pluskania - obecność płynu (zaburzenia w krążeniu lub chorobach wątroby)
Badanie przez prostnicę - wskazania : nie oddawanie kału
zatrzymanie lub utrudnione oddawanie moczu (niedrożna cewka mocz.)
-	zalegające masy kałowe
przerost gruczołu krokowego (u starych psów) - o stanach chorobowych rozstrzyga USG. U psów nie ma objawów urologicznych, ale są trudności w oddawaniu kału
Badanie brzucha u przeżuwaczy Sposoby badania : oglądanie
liczenie ruchów żwacza
-	omacywanie opukiwanie osłuchiwanie zgłębnikowanie
-	nakłucia
Szmer jelitowy - jest żywszy nad j.	cienkimi,	a	nad grubymi	słabszy i wolniejszy. Brak
szmerów w danym ode. może oznaczać wgłobienie lub	niedrożność.
Zwacz
1.	Oglądanie - oceniamy stopień wypełnienia żwacza. Wykonujemy patrząc na krowę od tyłu.
2.	Liczenie ruchów żwacza - lewa słabizna :
a)	bydło : 8-15 / 5 min
b)	kozy, owce : 8-16 / 5 min
osłabienie, aż do całkowitego zniesienia - atonia żwacza
•	niestrawność (indigestio)
•	ostre wzdęcie żwacza *
® zwierzęta głodzone
wzmożenie ruchów żwacza ® silne odbijanie ® niepokój
•	napady kolek
•	początkowy okres wzdęcia żwacza
3.	Omacywanie żwacza - określamy wypełnienie i konsystencję oraz bolesność
•	u zwierząt głodnych - zwiotczały i miękki
» po przyjęciu dużej ilości pokarmu - konsystencja ciastowata, zachowuje śladu po ucisku palcem
•	 wzdęcie żwacza - wypełniony i napięty
® przeładowanie żwacza - treść zbita i niekiedy twarda Bolesność żwacza :
® zapalenie ścian żwacza
5	w części środkowo-dolnej brzucha :
•	i. cienkie - elastyczne i przesuwalne powłoki
® i. grube - mniej elastyczne, wypełnione treścią ciastowatą, w końcowym ode. masy kaiowe bolesność - stany nieżytowe, niedrożność, wgłobienie jelita, skręt jelita
Zapalenia swoiste : limfocytame zapalenie jelit, eozynofilne zap. jelit
Syndrom nadwrażliwości j. grubego : występuje u psów ras małych, powodem jest nadopiekuńczość właścicieli
Syndrom SIBO - przerost bakteryjny jelita (clostridium)
Wgłobienie - jelito w pewnym miejsca silnie się kurczy, odcinek ten ulega zwężeniu i wsuwa się w zdrową część -* zastój krwi i Iimfy -* obrzęk -*• martwica.
6.	w okolicy lędźwiowej, pod kręgami lędźwiowymi są nerki - twory gładkie, niebolesne, lewa nerka zawieszona nieco luźniej, łatwiej wyczuwalna, prawa przesunięta ku przodowi.
Określamy :
® wielkość
•	kształt
® konsystencję"
•	budowę
Nerka mała i twarda - marskość zanikowa
Powiększenie nerki - wodonercze, guzy nowotworowe, obrzęk nerek, zap. kłębkowe i śródmiąższowe.
Pasożyt - nerkowiec olbrzymi (dioctophyme renale) - samica przez ucisk powoduje zanik istoty rdzennej, w moczy -* jaja
7.	w tylnej części j. brzusznej, przy wejściu do j. miednicznej - pęcherz moczowy
badamy stopień wypełnienia bolesność - zapalenie, kamica
wyczuwalne moczowody w stanach powiększenia - kamica nerkowa, ropne zapalenie nerek
8.	u samic trzon i rogi macicy
Opukiwanie :
Opukiwanie wątroby :
-	Stłumienie wątrobowe - po stronie lewej i prawej za tylną granicą płuc (7-12
przestrzeń między żebrowa), przekracza ku tyłowi łuk żebrowy na szer. 1-3 palców. W linii środkowej (mostkowej) stłumienie prawe zlewa się z lewym, po stronie lewej od przodu graniczy ze stłumieniem sercowym (po str. lewej 6 pmż., po str. prawej 5 pmż., w okolicy mostka)
Powiększenie pola stłumienia wątrobowego :
® obrzęk; stany zapalne
® skrobiawica - odkładanie amyloidu w żyle centralnej zrazika wątrobowego u zwierząt używanych do produkcji surowic, głównie u koni
•	gruźlica
® nowotwory ® marskość przerostowa
4	Opukiwanie żwacza (z góry na dół)
-	Wypuk bębenkowy i jawny - zwierzęta zdrowe Wypuk przytłumiony Wypuk stłumiony
Wypuk tępy - ostre przeładowanie żwacza Wypuk metaliczny - wzdęcie żwacza
5.	Osłuchiwanie żwacza - w lewym dole głodowym wysłuch przypomina trzeszcze. Szmery mogą zanikać przy atonii żwacza, a nasilać gdy ilość ruchów żwacza wzrasta
6.	Zgłębnikowanie żwacza - za pomocą sondy elastycznej lub metalowej, służy do :
pobrania treści żwacza -+ sonda Hauptnera upustu gazów
wymiany płynnej treści żwacza - gdy dochodzi do obumarcia flory bakteryjnej dolewa się płyn ze żwacza krowy zdrowej podawanie leków U zdrowej krowy NIE da się wbić trokara !!!
7.	Nakłucie - trokarowania żwacza : lewy dół głodowy za ostatnim żebrem w połowie odległości od guza biodrowego, kierunek nakłucia igły w kierunku przeciwległego, prawego wyrostka łokciowego. Ma większe znaczenie przy wzdęciu grubobańkowym, bo przy drobnobańkowym pienista treść żwacza może zatkać trokar, ale tą drogą bardzo łatwo podać lekk Preparaty silikonowe zwiększają napięcie powierzchniowe, „uwięzione” banieczki gazu pękają i gaz wydostaje się na zewn. Miejsce trzeba wystrzyc, zdezynfekować. Kierunek : przednio-dołny.
Czepiec
Badanie utrudnione ze wzg. na położenie w kopule przepony w okolicy chrząstki
mieczykowatej.
Choroby czepca uzewnętrzniają się przez reakcję bółową.
Próby bólowe :
ucisk pięścią w okolicy mostka mieczykowatego — stajemy z lewej strony zwierzęcia, łokieć oparty o kolano, pięścią uciskamy okolicę chrząstki mieczykowatej, naciskamy i gwałtownie puszczamy. Przy bólu słyszymy lekkie stęknięcie krowy
-- chwytanie skóry w fałd w okolicy kłębu - ma na celu zwiększenie nacisku na dolną część brzucha i wywołanie reakcji. Zwierzę odruchowo wygina grzbiet ku dołowi - zwiększony nacisk na czepiec -* stęknięcie próba drążkowa (Goetzego) - chwytamy za drążek dł. 2 m. Duże osoby stają tyłem do głowy i równocześnie unoszą drążki i opuszczają w odstępach co 5 min. aż do okolicy pępkowej próba Kalchschmidta - wykorzystuje tzw. strefy bólowe (skórne). Fonendoskop przykładamy do krtani lub tchawicy, wsłuchujemy się w fazę wdechu i wydechu. Na szczycie wdechu dotykamy palcami włosy w okolicy kłębu.
Przeczulica - wstrzymanie oddechu i lekkie stęknięcie
sprowadzenie zwierzęcia po pochyłości - przy zapaleniu czepca krowa idzie niechętnie, gdy t ciężar trzewi na czepiec wzmaga reakcję bólową opukiwanie wzdłuż linii przyczepu przepony - ostatnia pmż. młoteczkiem (bez plezimetni)". Reakcją bólową są uniki lub stękanie
Przy urazowym zapaleniu osierdzia brak jest reakcji na próby bólowe!!!
Księgi
U młodych zwierząt dostępne do badania w okolicy prawego luku żebrowego
U starszych zw. ukryte w kopule przepony po prawej str. między 7-9 żebrem, są trudne do zbadania. Badanie :
omacywanie
® reakcje bólowe : stękanie, pomrukiwanie, drgania kl. Piersiowej,.uchylenia przed uciskiem, wyraźne w zatkaniu ksiąg : zapaleniu bł. śluz. opukiwanie
•	granica stłumienia w 7-9 pmż. do góry, nie przekraczając linii stawu barkowego ® powiększenie pola stłumienia (przekroczenie linii stawu barkowego) występuje
przy zatkaniu ksiąg ® wypuk u zwierząt zdrowych jest przytłumiony lub stłumiony osłuchiwanie ® szmer słaby, suchy, trzeszczący
® brak szmeru przy porażeniu i zatkaniu ksiąg — zwolnienie akcji serca punkcia do ksiąg ®	7-9 pmż. poniżej linii stawu barkowego
® igła 0 2,5 mm, dł, 10-15 cm, igła Łopatyńskiego
•	wprowadzenie płynu fizjologicznego w celu rozmiękczenia treści
Tra wieniec
Położony w prawej okolicy podżebrowej, w śródbrzuszu, częściowo za łukiem żebrowym omacywanie :
•	bolesność przy ucisku - zgrzytanie zębami, stękanie
+ nieżyty trawieńca + zapalenia + wrzody + białaczki
+ zatrucia pokarmowe opukiwanie :
•	fizjologicznie - wypuk bębenkowy
® zatkanie trawieńca •- wypuk stłumiony osłuchiwanie :
» szmery wzmożone - zapalenie trawieńca « osłabienie motoryki - zatkanie, niestrawność, głodzenie.
Jelita
Położone w obrębie prawego dołu głodowego
omacywanie - nie ma dużego znaczenia osłuchiwanie - szmer jelitowy opukiwanie :
® w prawym dole głodowym równolegle do wyrostków poprzecznych - wypuk bębenkowy
® w kącie między ostatnim żebrem a wyr. poprzecznym Lj na przestrzeni ok.
5	cm występuje stłumienie nerkowe
•	poniżej wypuku bębenkowego jest pas przytłumienia, który odpowiada pętli jelit cienkich otaczających dysk okrężnicy. Nad nim jest pas stłumiony, który w prawej ok. podżebrowej graniczy z wypukiem przytłumionym lub bębenkowym trawieńca.
Wątroba Opukiwanie :
Fole stłumienia wątrobowego - prawa ok. podżebrowa, ku tyłowi od pola
załopatkowego płuc, 10-12 pmż., od góry nie graniczy ze stłumieniem nerkowym Powiększenie pola :
choroby pasożytnicze - motylica i motyliczka wątrobowa, bąblowica ketoza
syndrom tłustej krowy
niestrawność alimentama - kwasica i zasadowica żwacza
zapalenie, obrzęk wątroby dystrofia wątroby marskość przerostowa
gruźlica skrobiawica Zmniejszenie pola :
względne - rozedma śródmiąższowa płuc, wzdęcia żwacza, wysoka ciąża -' bezwzględne - marskość zanikowa
-	wysepkowe pole stłumienia wątrobowego - skręt trawieńca na.stronę
prawą
Badanie brzucha u koni Sposoby badania :
oglądanie
opukiwanie
osłuchiwanie
Omacywanie nie występuje, gdyż u koni jest zbyt duże napięcie powłok brzusznych !
Oglądanie :
Ocena kształtu brzucha :
® ogólne powiększenie objętości — kształt owalny wzdęcie jelit
*	brzuch obwisły - dolna część łukowako wygięta ku dołowi -» zatkanie okrężnicy dużej i jej zapiaszczenie (małe ruchy perystaltyczne, treść łatwo ulega odwodnieniu). Zapiaszczenie występuje u koni starych (>10-14 lat), gdy pobierana jest karma z piaskiem (gleby 1 ełckie). Charakterystyczna jest postawa wahadłowa.
Opukiwanie :
Topografia odgłosu opukowego j. brzusznej u koni-strona lewa
lewa nerka - za łukiem żebrowym, powyżej linii guza biodrowego wypuk jawny
śledziona - za łukiem żebrowym, między linią guza biodrowego a linią stawu barkowego wypuk bębenkowy przytłumiony Może się przesuwać ku tyłowi - rozszerzenie żołądka.
okreżnica mała - przed guzem biodrowym -» wypuk bębenkowy przytłumiony
-	jelita cienkie - między linią guza kułszowego a linią stawu barkowego za wypukiem śledziony wypuk jawny
lewy pokład okrężnicy dużej - w ok. i poniżej linii stawu barkowego -» wypuk przytłumiony przechodzący w stłumiony



Topografia odgłosu opiłkowego j. brzusznej u koni-strona prawa
prawa nerka - pod kręgosłupem za łukiem żebrowym wypuk stłumiony
-	ielito ślepe - prawy dół głodowy' za łukiem żebrowym wypuk bębenkowy przytłumiony
-	ielito cienkie - za wypukiem j. ślepego w tylnej cz. dołu głodowego wypuk bębenkowy przytłumiony
-	prawy pokład okrężnicy dużej - za łukiem żebrowym -» wypuk przytłumiony przechodzący w stłumiony łukiem powyżej guza kulszowego do dołu.
Patologiczne zmiany opukowe :
zatkanie j. ślepego - stłumienie obejmuje cały prawy dól głodowy
wzdęcie jelit - wypuk zajawny, przechodzący w jawny z podźwiękiem metalicznym (str.
lewa i prawa)
Osłuchiwanie:
Szmery jelitowe :
u koni zdrowych -8-12/ min. zarówno po lewej jak i prawej stronie
bóle morzyskowe - szmery intensywne, przypominające rzężenie, pluskanie, bulgotanie,
świst,
po podaniu leków przeczyszczających - toksyn bakteryjnych, przy wzmożonej fermentacji, bodźcach termicznych, nieżytowym zapaleniu jelit (szmery ożywione i głośne u koni starych) ~
-■ przy niedrożności jelit w ode. przedżołądkowym - wzmożone szmery o podźwięku metalicznym
-	uporczywe i długotrwałe biegunie w przebiegu wolno rozwijającego się zatkania jelit - rzadkie i słabe szmery jelitowe
całkowite zatkanie jelit. - zanik szmerów, tzw. „cisza grobowa”
^ Badanie przęzjprosiH-kc.u Przygotowanie : fartuch, rękawice, gumowe buty, zwierzę w poskromie.
Wskazania : objawy chorobowe, dotyczące narządów j. brzusznej 1 oglądanie ok. odbytu :
-	gdy okolica pobrudzona kałem, kał nieuformowany - niedrożność, zapalenia i inwazje pasożytnicze
ziejący odbyt - długotrwała biegunka, porażenie m. zwieracza (zmiany neurologiczne)
2.	rękę wprowadza się ruchem śrubowym. W połowie przedramienia jest prostnica, opróżniamy ją z kału. W przypadku suchości bl. śluz. można zastosować lewatywę. Prostnica - zmiany :
brak kału w prostnicy - niedrożność jelit (najczęściej grubego) kal mazisty' i cuchnący - zatkanie jelita ślepego
gwałtowne zwężenie światła prostnicy - bardzo czerwona ciccz na dłoni (skręt okrężnicy malej)
krew w prostnicy - przerwanie prostnicy :
+ krew zmieszana z kalem,
+ morzysko zatorowo-zakrzepowe, powodowane przez słupkowce - nie ma odpływu krwi (przekrwienie i przesięk)
+ wgłobienie jelita
śluz i błoniaste twory - niedrożność jelit, zaleganie kału, włóknikowe zap. jelit piasek i nie strawiona karma - wady zgrywu i zapiaszczenie okrężnicy larwy gza końskiego
obecność jelit w jamie miednicznej - wzdęcie j. cienkich, skręt jelit, wtórne rozszerzenie żołądka,, zatkaniej. biodrowego.
dik* fafOp ^ODOje. » u	OKSMOJ
Li	cJM	Cffou^	)	^ psyf-,
n	CZKU	i esb f*f*' ,UU> ^vo^cfc.
o^W.
normalnie niewyczuwalny
ostre zapalenie żołądka - wyczuwalna krawędź ostra śledziony (marga acutus) Śledziona :
W przypadku obrzęku lub przerostu, wyczuwalna krawędź tylna w płaszczyźnie od lewej nerki do ostatniego żebra, brzegi zaokrąglone - nowotwory, ropnie, gruźlica
Pętle jelit cieniach : twory luźno leżące w' środkowej części j. brzusznej wzdęcie jelit - mogą wypełniać całą j. brzuszną i miedniczną wpochwienie lub wgłobienie - twór walcowaty, mięsisty, bolesny
-	obecność jelit przy włożeniu ręki do prostnicy - wzdęte pętle j. cienkich, skręt j. wtórne
Nerki :
nerka lewa - na wys. 1-3 kr. lędźwiowego
nerka prawa - dogłowowo od nerki lewej, jest gładka, nienamacalna moczowody fizjologicznie nienamacalne, są wyczuwalne tylko w przypadku stanów zapalnych
! Egzamin : !
Przy ostrym rozszerzeniu żołądka jest wyczuwalna ostra krawędź śledziony
Okrężnica duża :
lewe pokłady : pokład dolny posiada taśmy i kieszonki, pokład górny grubości przedramienia jest gładki
zatkanie w zgięciu miednicznym — twór kulisty, wielkości głowy dziecka, położony po stronie lewej przy wpuście do jamy miednicznej na wys. guza biodrowego prawe pokłady :
® rozszerzenie żołądkowate po str. prawej przed głową j. ślepego ® zatkanie - twór wykazujący ruchy synchroniczne z ruchami oddechowymi. Zatkanie obejmuje cały narząd, także pokłady poprzeczne, przeponowe. Ruch przepony przenosi się na zatkany odcinek jelita.
Okrężnica mała :
-	zatkanie - w dolnej części j. brzusznej, twory bolesne, przesuwalne, wielkości męskiej pięści, położone w płaszczyźnie pośrodkowej. Przy zatkaniu nie ma kału w ■prostnicy. wyst. gęsty, szaro-białawy śluz.
-	okrężnica mała zawieszoną jest na długiej krezce. Przy zatkaniu ulega ona napięciu — silne bóle, koń kładzie się na grzbiecie i opiera kończyny,
Punkty o zmniejszonej odporności u konia : (puncta (loci) minoresresistantiae)
•	skośne ujście przełyku do żołądka - przy pobieraniu zboża lub koniczyny powstaje dużo gazów, miejsce to staje się niedrożne - ostre zapalenie żołądka
•	słaby rozwój cz. gruczołowej żołądka - słaba produkcja HC1 i pepsyny
®	ujście biodrowo-ślepe i ślepo-okrężnicze - zatkanie jelit
^*^“^t"^?»pięeie,miedmczne - po str. lewej na wysokości guza biodrowego ®	pokłady poprzeczne okrężnicy dużej
•	przejście rozszerzenia-żołądkowego okrężnicy dużej w okrężnicę małą -- kieszonki
®	okrężnica mała - z uwagi na swoja budowę anat. ma kieszonki, w których treść się
szybko odwadnia. W tych ujściach dochodzi najczęściej do zatkanie przewodu pokarmowego
Badanie przez prostnicę u bydła Wskazania :
niestrawność badanie ginekologiczne badanie ukl. moczowego
po usunięciu kału z prostnicy można wyczuć w przypadku białaczki powiększone węzły chłonne trzewne
«	Staw krzyżowo-miedniczny rozluźniony - zaleganie poporodowe, osteomalacja
®	Pierścienie wew. kanałów pachwinowych u buhajów są za spojeniem łonowym,
bocznie na dolnej ścianie j. brzusznej - powikłania pokastracyjne ®	Dysk okrężnicy - prawa str. j. brzusznej, między obręczą miedniczną a prawą nerką
®	Jelito czcze, biodrowe, ślepe - wyczuwalne jako pętle jelit po str. prawej
®	Żwacz:
-	lewa str. jamy brzusznej
-	może lekko przesuwać się na str. prawą
-	konsystencja oporna
-	ściana gładka
®	Nerki:
lewa - w ok. lędźwiowej, w płaszczyźnie pośrodkowej, przy wypełnionym żwaczu może być przesunięta na prawą str. prawa - dogłowowo od lewej budowa płatowata wyczuwalna
chełbotanie, bolesność - wodonercze, ropne zapalenie nerek i miedniczek nerkowych, gruźlica, nowotwory
wątroba - wyczuwalna w prawej ok. za żebrem tylko w przypadku powiększenia, marskości.
Nakłucia do jamy otrzewnowej :
Konie:
3-5 cm. na lewo od linii białej, za mostkiem, w kierunku tylnym cel : pobranie płynu
Używamy igły z mandrylem (igła Salomona) duże znaczenie przy skręcie jelit
-	tętnice nie całkowicie się zacieśniają, żyły zaś całkowicie - zastój i przesięk, barwa różowawa
Przeżuwacze:
3-5 cm. w prawo od linii białej, 10 cm. od rękojeści mostka w najniższym punkcie j. brzusznej
Psy i koty :
1-2 cm. od linii białej za pępkiem albo po lewej lub prawej stronie wskazania, np. koty - przesączanie się lipidów do j. otrzewnowej	biało-
szarawy płyn
Nakłucia do :
Zwacza wzdęcia - iewy dół głodowy w połowie odległości między guzem biodrowym i ostatnim żebrem, prostopadle w kierunku przeciwległego (prawego) wyrostka łokciowego.
Żołądka konia ostre rozszerzenie żołądka - igła Łopatyńskiego w celujupuszczeniu gazów. Nakłucia dokonujemy po str. lewej, w ostatniej pmż.., w połowie odległości ocf kręgosłupa do linii białej.
Jelit cienkich wzdęcia - przez prostnicę, igła jest zaopatrzona w wężyk wystający na zew.
Głowy i. ślepego w prawym dołe , w połowie odległości miedzy guzem biodrowym a ostatnim żebrem igłą Łopatyńskiego w str. przeciwległego wyr. łokciowego.
Biopsja wątroby -» ślepa lub celowana pod kontrolą USG lub laparoskopu w polu stłumienia igłą Planca.
Diagnozowanie ostrego rozszerzenia żołądka u koni :
1.	zmiana pozycji - pozycja „siedzącego psa” , kształt faskowaty
2.	powiększenie brzucha w okolicy podżebrowej, kl. piersiowej
3.	duszność - ucisk na przeponę powoduje trudności w oddychaniu, oddech przyspieszony, powierzchowny; poty
4.	macałna jest ostra krawędź śledziony - ulega ona przesunięciu
5.	wynik zgłębnikowania - odprowadzenie dużej ilości gazów i rzadkiej treści (treść ma zapach kwaśny, barwę żółtą lub żółtobrunatną), przy użyciu zgłębnika przełykowego wprowadzonego przez dolny przewód nosowy do gardła ruchy przełykowe -» do przełyku. Przy wpuście opór pokonujemy wlewając 1 I. ciepłej wody.
Zmiany spotykane w czasie badania przez odbyt spowodowane mogą być u. konia przez :
1	„ zaleganie kału (obstipatio) - zatkanie
a)	w jelicie cienkim (obstipatio intestini temu)
b)	w jelicie ślepym (obstipatio coeci)
c)	w jelicie grubym (obstipatio colonis magni)
w rozszerzeniu żołądkowym (obstipatio ampullae coli) w zgięciu miednicowym (obstipatio flexiirae pelvinae) w zgięciu przeponowym (obstipatio flemirae diaphragmaticae) lewych pokładach okrężnicy
2.	wzdęcia jelit (meteorismus)
a)	ogólne - z wyłączeniem wzdęcia okrężnicy małej
b)	miejscowe :
-	j. cienkiego, j. ślepegoJ. grubego okrężnicy małej (tylko wyjątkowo)
f) i r . :V	L '?(odha
Q. IJOOfa ' ■' i -1-
"23




3.	przemiesz.czenie jelit {jiyslocatio ~ prawdziwe i rzekome)
a)	skręt (torsio , //cjwj)
skręt osiowy j. cienkiego skręt lewych pokładów okrężnicy skręt osiowy okrężnicy malej
b)	zgięcie (flexio) : j. cienkiego, ślepego, grubego, okrężnicy małej
c)	zwęźlenie (volvułus)
-	j. cienkiego okrężnicy małej
zwęźlenie okrężnicy małej z pętlami j. cienkiego
d)	uwięźnięcie (incercerado)
-	j. cienkiego w kanale pachwinowym
-	j. cienkiego w otworze Winslova
-	j. cienkiego w przepuklinie przeponowej
e)	odsznurowanie, zaciśnięcie, omotanie (strangulalio, Srangulatio)
-	j. cienkiego lub okrężnicy małej przez więzadła jajnikowe, uszypułowane nowotwory lub powrózek nasienny
-	dorsalnego pokładu okrężnicy lewej przez więzadło śledziowo-nerkowe
f)	wpochwienie - wgłobienie (itwagincitio)
-	j. cienkiego samego w siebie
-	j. biodrowego w j. ślepe
-	j. ślepego samego w siebie
Przemieszczenie prawdziwe - gdy w związku z nierównomierną perystaltyką jelit i powiększeniem ich objętości na skutek wzdęcia lub zatkania zmieniają swe prawidłowe położenie i natrafiają na nieustępliwy, nieprzesuwalny narząd. Powiększone jelita wnikają też często do jamy miednicowej.
-	zwężają światło jelita lub zamykają je całkowicie
powodują zastój krwi w ścianie jelita, a tym samym i jej martwicę
Przemieszczenia rzekome - mogą powodować skręty prawdziwe, można je także pomylić z prawdziwymi przemieszczeniami okrężnicy.
Kamienie jelitowe: są utworzone z fosforanów alkanowo-magnezowych i umiejscawiają się prawie wyłącznie w końcowym ode. rozszerzenia żołądkowego
a)	prawdziwe :
-	 zwykle kuliste
-	 bardzo twarde
b)	izekonie :
pow. nierówna
są kruche, można z nich odłamywać kawałki mogą powodować miejscową bolesność mogą występować w okrężnicy małej lub zgięciu miednicowym Kamienie i fitobezoary (łodygi roślin skumulowane w twór kulisty) powodują zaczopowanie jelit (obturatio intestini)
Jelito i dolny pokład okrężnicy. grubej : 4 rzędy kieszonek i 4 taśmy.
Górny pokład : 3 rzędy kieszonek i 3 taśmy Okrężnica mała : 2 rzędy kieszonek i 2 taśmy.
Stany odwodnienia organizmu :
1.	odwodnienie izotoniczne - org. traci w jednakowej ilości wodę i rozpuszczalne w niej elektrolity. Na początku pojawiają się biegunki lub wymioty
2.	odwodnienie hypotoniczne -- org. traci więcej elektrolitów niż wody :
przy biegunce : przez przewód pokarmowy tracone jony Na+ i K' oraz Cl i HC03' co powoduje kwasicę metaboliczną.
przy wymiotach spowodowanych zaburzeniami żołądka : utrataJT*" i Cl' - zasadowica metaboliczna (hypochloremiana), wzrasta poziom HCOj'
3.	odwodnienie hypertoniczne - org. traci nadmiar wody a niewiele elektrolitów. Jest konsekwencją nieodpowiedniej obsługi, np. zaburzenia wodno-elektrolityczne na fermie świń.
Przy biegunkach i wymiotach stosujemy nawadnianie, np. iniekcje i wlewy dożylne, wlewy dootrzewnowe, doustne podawanie preparatów nawadniających.
U konia w przypadku skrętu jelit i morzyska zatorowo-zakrzepowego powstaje w jamie otrzewnowej płyn przesiękowy o charakterystycznej barwie popłuczyn mięsnych (lekko różowawy). Każde jelito jest unaczynione przez tętnicę i żyłę. Przy skręcie jelita krezka ulega skrętowi. Tętnica posiada bł. sprężystą, żyła - nie. W przypadku skrętu światło tętnicy całkowicie się nie zaciska, a żyły - tak. Krew dopływa, ale nie odpływa. W ode, obarczonym tym skrętem jest zastój krwi - przechodzenie płynu poza obręb naczyń włosowatych do j. otrzewnowej.
Przy zapaleniu otrzewnej możemy mieć płyn wysiękowy. Żeby je odróżnić wykonujemy próbę Rivalty. U kotów fizjologicznie dochodzi do przesączania się płynów do j.
Endoskopia endo - wnętrze skopen -■ oglądać
Budowa endoskopu :
1.	Fiberoskop - służy do bezpośredniego wprowadzenia do organizmu. Oglądamy obraz rzeczywisty. Znajdują się tu 2 przewody światłowodowe : do jednego doprowadzone jest światło, drugi służy do transmisji obrazu. Oglądamy przez obiektyw i okular. Wideoendoskop ma tylko 1 światłowód, źródłem światła jest lampa halogenowa. Na końcu fiberoskopu jest mikrokamera a cyfrowy obraz przekazywany jest do procesora.
2.	Wideoprinter - umożliwia wykonywanie zdjęć.
3.	Magnetowid cyfrowy - pozwala na bieżąco rejestrować .
4.	Kanał roboczy - wprowadza się wodę, powietrze.
Techniki endoskopowe :
•	endoskopy sztywne - optyki sztywne - do badania ukł. oddechowego.
•	Endoskopy elastyczne - fibroskopy, wideoendoskopy (w weterynarii dl. 1,20m - l,30m, nawet l,5m.) :
u zwierząt małych, fibroskopy krótkie w średnich psów - 1,3Om u dużych zwierząt - najdłuższe U małych zwierząt przekrój 6-9 mm., u dużych zwierząt 0 12. mm.
Kanałem roboczym wprowadza się manipulatory.
Rodzaje manipulatorów :
kleszczyki do biopsji pętle do polipektomii elektrody do elektrokoagulacji igły do wstrzyknięć kaniule
kleszczyli do usuwania drobnych ciał obcych.
ENDOSKOPIA PRZEWODU POKARMOWEGO:
1.	Wskazania do badania przedniego odcinka przewodu pok. :
zaburzenia połykania
podejrzenie ciał obcych, guzów nowotworowych, wymioty
krwawienia z przedniego odcinka
podejrzenie stanów zap. oraz owrzodzeń przełyku, żołądka i dwunastnicy podejrzenie zwężenia i uchyłków przełyku zaburzenia motoryki
-	ocena przebiegu i efektywności leczenia.
2.	Wskazania do badania tylnego ode. przewodu pok. :
ostre i przewlekłe biegunki; krwawienia zaparcia, bolesność oddawania kału podejrzenie owrzodzeń, niedokrwistości błędne badania kontrastowe.
3.	Zasady kwalifikowania pacjenta
wywiad i wynik badania klinicznego :ze względu na narkozę ukł. krążenia i ukł. oddechowy
badania dodatkowe : RTG przewodu pokarmowego, morfologia i biochemia krwi
przed endoskopią przełyku powinno być wykonane RTG kl. piersiowej, badanie kontrastowe i neurologiczne.
4.	Przygotowanie pacjenta dietetycznie :
a)	do badań przedniego odcinka
24 h głodówka
6	h przerwa w podawaniu płynów - obecność treści w żołądku.
b)	do badań tylnego odcinku
rekto- i kolonoskopia - oczyszczenie jelit z resztek zalegającego kału schemat przygotowań :
®	48 h głodówki
®	24 h przed badaniem sondą żołądkową per os podawany izotoniczny roztwór
NaCl w dawce 30-40 ml/kg m.c.
® kolejna dawka po 3 h.
NARKOZA - PANENDOSKOPIA :
£§y
Znieczulenie złożone :
premedykacja : ksylazyna 1-2 mg/kg z atropiną 0,05 mg/kg
po 10-35 min.znieczulenie główne : thiopental w dawce początkowej 5mg/kg ,
następna wg efektu działania
znieczulenie miejscowe b!. śluzowej gardła : 5% lignokaina zabieg wykonywany 30-90 min
stała kontrola głębokości znieczulenia.	»	/1	»
»	«***«	^	bo-huty*
Sie- batUo	.ibjtouka-
, j, oSJo. ,0^ -	r
Koty
Znieczulenie złożone :
-	premedykacja : ksyiazyna 1-2 mg/kg z ketaminą 2 mg/kg
-	znieczulenie główne - thiopentał początkowo 5 mg/kg
-	bł. śluz. miejscowo - 5% lignokaina
-• kontrolowanie przebiegu narkozy.
Koty - endoskopia prostnicy i okrężnicy : konieczne znieczulenie główne kontrola przebiegu narkozy.
5.	Zabezpieczenie i ułożenie pacjenta :
Psy - endoskopia :
przed badaniem na kły zakładamy rozwieracz sprężynowy ułożenie pacjenta na lewym boku - bad. odźwiemika' i dwunastnicy ezofagoskopia - w ułożeniu lewo i prawobocznym.
Koty - panendoskopia :
założenie rozwieracza
ezofagoskopia - w ułożeniu lewo i prawobocznym.
Psy i koty :endoskopia prostnicy i okrężnicy :
na lewym i prawym boku lub pozycja mostkowa
kolonoskopia - ułożenie mostkowe
colon ascendens - ułożenie lewoboczne
colon descendens - ułożenie prawoboczne do wziernikowania.
Najczęściej spotykane zmiany w przełyku i żołądku :
Przełyk :
-	zapalenia
-	guzy, owrzodzenia.
Żołądek :
ostre i przewlekłe zap. żołądka . przewlekłe, przerostowe zap. żołądka owrzodzenia i nowotwory.
Zmiany w dwunastnicy :
zapalenie dwunastnicy - obecność żółci, zaczerwienienie bł. śluz owrzodzenie - kształt owalny
ciała obce •- ostro i tępo zakończone - lokalny proces zapalny, perforacja ściany.
Zmiany w tylnym ode. przewodu pokarmowego :
ostre zap. okrężnicy - obrzęk bł. śluz., wydzielina surowiczo-śluzowa przewlekłe zap. okrężnicy - zaczerwieniona bł. śluz., podatna na uszkodzenia mechaniczne
-	wrzodziejące zapalenie okrężnicy - owrzodzenia na tle zapalnie zmienionej bł. śluz. histiocytame zap. okrężnicy; eozynofilne zap. okrężnicy limfocytarno-plazmatyczne zap. okrężnicy
-	zespół okrężnicy drażliwej - zwiększona ilość śluzu, wzmożona kurczliwość jelit zespół okrężnicy olbrzymiej - silnie rozszerzona
-	guzy nowotworowe - zwężenie światła, kamienie - konieczna biopsja wpochwienie j. ślepego - półkoliste uwypuklenie do światła okrężnicy, zaczerwienienie.
ENDOSKOPIA UKŁADU ODDECHOWEGO :
1.	Wskazania do rhinoskopii :
-	jednostronny wypływ z nosa przewlekły katar krwawienie z nosa duszność
szmer nosowy.
2.	Wskazania do laryngotracheobronchoskopii :
kasze! utrzymujący przez ponad 2-3 tyg. (po wykluczeniu przyczyn sercowych)
przyspieszone oddychanie, duszność zmiana głosu
bolesność krtani, tchawicy porażenie krtani
zniekształcenie dróg oddechowych podejrzenie ciał obcych niewydolność oddechowa
-	grzybicze zapalenie płuc i oskrzeli odma przedoskrzelowa
uszkodzenie zewnętrznych powłok w okolicy powłok ciała.
3.	Zasady kwalifikacji pacjenta :
szczególna uwaga na układ krążenia najpierw RTG, potem wziernikowanie
należy zrezygnować z pacjentów z zaburzeniami ukł. sercowo-naczyniowego. Rezygnuje się u zwierząt z hematokrytem < 20 jednostek - może nastąpić głód tlenowy
rezygnacja u pacjentów z objawami wstrząsu.
4.	Przygotowanie dietetyczne:
ma na celu ograniczenia występowania powikłań przy badaniu 24 h głodówka
6	h bez wody.
Narkoza - psy :
premedykacja : ksylazyna 1-2 mg/kg, atropina 0,05 mg/kg znieczulenie główne : thiopental - początkowo 5 mg/kg znieczulenie bł. śluz. gardła : lignokaina 5%
Atropina działa wagolitycznie - zmniejsza prawdopodobieństwo: wystąpienia odaichowego zatrzymania akcji serca i oddechów.
Narkoza - koty :
premedykacja - atropina, ksylazyna 1-2 mg/kg + ketamina narkoza główna - thiopental 5 mg/kg znieczulenie bł. śluz. gardła 5% lignokaina.
5.	Zabezpieczenie i ułożenie pacjenta :
Psy - rhinoskopia
mostkowe ułożenie
otwory nosowema wysokości oczu badającego inkubacja, ułatwiająca czynności oddechowe na kły zakładamy rozwieracz sprężynowy.
Psy i koty - laryngotracheoskopia, bronchoskopia : ułożenie boczne rozwieracz sprężynowy.
Najczęściej spotykane zmiany w układzie oddechowym :
-	jama nosowa :
•	zapalenia	"""	-
® obrzęk
® zaczerwienienie, oskrzela :
•	procesy zapalne ® ciała obce
•	guzy nowotworowe.
ENDOSKOPIA UKŁADU MOCZOWEGO :
Wziernikowanie cewki moczowej i pęcherza moczowego. Można pobierać bioptaty do badań
i	wykonać drobne zabiegi operacyjne. Cienkie, giętkie endoskopy u suk oraz dużych samców. U psów małych badanie po nacięciu cewki moczowej w okolicy krocza. U dużych suk — cienkie optyki sztywne.
1.	Wskazania :
ocena zawartości pęcherza moczowego, różnicowanie mikro- i makro polipy
guzy nowotworowe
torbiele
kamienie
ocena ujść moczowodów.
2.	Przygotowanie pacjenta :
tylko w znieczuleniu ogólnymi przed badaniem oczyścić i odkazić prącie, pochwę samce w pozycji bocznej, samice - mostkowobocznie endoskop do cewki moczowej
po dojściu do pęcherza moczowego usuwa się mocz i wprowadza powietrze zastosowanie sterylnego środka poślizgowego.
3.	Zmiany chorobowe :
zapalenie pęcherza moczowego - zaczerwienienie i pogrubienie bł. śluz., krwawienie
guzy nowotworowe - uszypułowane w formie nacieku
kamica pęcherza moczowego - okrągłe, koloru szarego, trzeszczą przy dotyku cewka moczowa - drożność, zabarwienie, ubytki bł. śluz., zapalenie, nadżerki, krwawienia, owrzodzenia, zaczerwienienie.
U psów i kotów często występuje wgłobienie jelit.
Lokalizacja:	'	J
Móżdżkowa Obwodowa Przedsionkowa (W estybularna)
Ad.4 Narządy zmysłów,	. _'	•••'	•	•	•	' ‘
Badanie przeprowadzamy przez obserwację (oglądanie)	.	..
-Badanie wzroku - uwzględniane jest w badaniu stanu-obecnego, obejmuje powieki, gałkę oczną, źrenicę	.	--
Elementy badania oka:
1.	Bazofile - cytoplazma blada, jądro pałeczkowate i podzielone, ziarnistości zasadochłonne
2.	Eozynofile - jądro nerkowate, płatowate, ziarnistości jaskrawoczerwone (u komórek bardzo dużych jak malina), są największe
3.	Neutrofile - dwa razy większe niż czerwone krwinki, jądra u młodych
pałeczkowate, u dojrzałych - segmentowane połączone mostkami (przesuniecie obrazu), cytoplazma bladoróżowa z ziarnistości ami,	zdolność ruchu
pełzakowatego, fagocytozy
4.	Limfocyty - okrągłe, małe lub duże,,nagojądrzaste, jądro zbite nerkowate
5	Jądro płatowate o luźnej budowie, jasnofioletowe
6	Plazmocyty - jądro obwodowo ma grudki chromatyny, okrągłe