Burgerinitiatief zonder vergunning

Uit: Trouw 09-08-2011


Burgerinitiatief zonder vergunning

REPORTAGE Marc van Dijk Amsterdam-Oost

De Verdieping

Krakers zijn profiteurs die gebouwen inpikken en vernielen onder het mom
van idealisme. Of niet? Trouw volgde de eerste twee weken van de kraak van
een voormalig dierenasiel in Amsterdam-Oost.

Amsterdam-Oost - Zondag 24 juli. Op een straathoek in Amsterdam-Oost
verzamelen zich ruim honderd mensen. Ze maken zich op voor een grote
kraak. Deze avond is de climax van een operatie die het afgelopen half
jaar tot in de puntjes is voorbereid.

Het gebouw waar de krakers hun zinnen op hebben gezet, staat op terrein
Oostpoort, waar het stadsdeel Amsterdam-Oost samen met
ontwikkelingscombinatie OCP (Stadgenoot, Ymere, Bouwfonds) een nieuw
stadscentrum wil bouwen. Hof van Eden, Paradijsplein, Avalon, Utopia; de
geplande straatnamen van Oostpoort hadden door de krakers bedacht kunnen
zijn.

Veel straten liggen er overigens nog niet, in het voormalige
Polderweggebied. Aan de westkant van het terrein wordt gebouwd en zijn al
enkele gebouwen verrezen; een muziekcentrum, een sporthal en het
stadsdeelkantoor. Maar de rest van Oostpoort is vooralsnog een kale
zandvlakte. Het stadsdeel wijt de vertraging aan de economische crisis.

Midden in de vlakte staat een voormalig dierenasiel. Een karakteristiek
industrieel pand uit 1887, geheel vervallen, gespaard vanwege zijn
monumentenstatus. Uiteindelijk zal er een horecagelegenheid in komen. Het
stadsdeel laat in het midden wanneer precies. Uit een e-mail van
makelaarskantoor Adhoc blijkt dat de opleveringsdatum 'nog niet bekend'
is, maar op zijn vroegst over vier jaar zal zijn.

"We willen dit gebouw nú opknappen en openstellen voor de buurt", zegt
Michael, die de groep krakers en buurtbewoners toespreekt. De groep noemt
zich 'De valreep', een collectief van verschillende kraakgroepen uit
Amsterdam-Oost. Na instructies en waarschuwingen van Michael "als de ME
komt, blijf dan als één groep staan" springt de meute op de fiets. In de
stromende regen op naar Oostpoort, Avalon, of, in krakerstermen: "de
speculatiewoestijn van de gemeente".

Voorheen ging het er soms gemoedelijk aan toe, vertelt oudgediende Erik
(41). Zodra krakers ergens binnenkwamen, legden ze een matras neer en
belden ze de politie, die dan langskwam om de kraak te constateren. "En
soms dronken de agenten dan meteen een kopje koffie mee."

Dat ritueel is geschiedenis, sinds de invoering van de nieuwe kraakwet, 1
oktober vorig jaar. Al gaat het kraken door, de tolerantie van bestuurders
lijkt af te nemen ook voor initiatieven die niet voldoen aan de negatieve
kraakclichés. In Amsterdam zijn vorige maand in één ronde twaalf panden
ontruimd. Eén daarvan was het collectief Schijnheilig, een laagdrempelig
en ongesubsidieerd podium voor beginnende kunstenaars, dat door de ME werd
verwijderd uit een oud-schoolgebouw aan de Passeerdersgracht.

Bij de ontruiming van Schijnheilig op 5 juli werden 150 demonstranten
gearresteerd. Volgens de politie weigerden ze gehoor te geven aan het
bevel te vertrekken. Toen 52 van de arrestanten vervolgens hun namen niet
wilden geven, werden ze in vreemdelingendetentie gezet. Dit is volgens
politie en burgemeester Van der Laan een standaardprocedure, maar het
wekte verbazing tot in de gemeenteraad.

Een aantal Nederlanders is drie weken vastgehouden, zonder dat het
wettelijk vereiste 'het redelijke vermoeden' bestond dat het hier
illegalen betrof. "Het lijkt erop dat het vreemdelingenrecht wordt
gebruikt om lastige activisten die zich niet willen identificeren onder
zodanige druk te zetten dat zij dat wel doen", zei hoogleraar
immigratierecht Peter Rodrigues in Het Parool.

De stoet van De valreep gaat door een geforceerd hek het bouwterrein op.
De zware metalen deur van het asiel blijkt taaier dan gedacht. Een enorme
slijptol creëert een vonkenregen. Een flinke gleuf ontstaat, maar er komt
geen beweging in. Gewrik met koevoeten, zenuwachtige blikken, nog meer
vonken. En dan plotseling een kier. Gejuich gaat op, de deur wordt
opengeduwd.

Het interieur: overal poep, zowel van dieren als mensen, dode duiven en
gebruikte naalden. Dat er junks in het pand hebben gebivakkeerd, was de
krakers bekend. Toch is de ranzigheid overweldigend.

Een half uur later arriveert de politie. Drie agenten lopen op enige
afstand van de massa een rondje om het gebouw. De grijze hoofdagent
luistert geduldig naar de woordvoerder van de krakers, die hem een pak
papier overhandigt met informatie over het pand de vooruitgeschoven
plannen, de vierjarige leegstand. De agenten horen het aan en vertrekken.
Ze gaan een rapport maken.

De verregende groep betreedt schuifelend de donkere, smerige gangen. Er
wordt soep en bier gebracht, en schoonmaakgerei. Langs de buitengevel
verschijnt een spandoek: 'Vrijheid herverdeelt wat de gemeente verspeelt'.

Woensdag 27 juli De zon schijnt, het terrein heeft een andere aanblik.
Voor de ingang van het pand is een klein kamp ontstaan; koepeltentjes, een
met zeil overdekte plek voor sloophout, een mobiel toilet. De grootste
transformatie heeft binnen plaatsgevonden: alle kamers zijn begaanbaar.

Geklop van hamers, werkers met mondkapjes lopen af en aan. Voor een groep
anarchisten oogt het behoorlijk georganiseerd. "Anarchisme is niet
hetzelfde als anarchie", zegt Fabian (30). "We zijn niet ongeorganiseerd,
maar we organiseren ons anders dan gebruikelijk is: van onderaf, zonder
leiders. Bioloog Kropotkin, grondlegger van het anarchisme, zag naast the
survival of the fittest nog een ander evolutionair mechanisme:
vrijwillige, onbaatzuchtige samenwerking. Mensen hebben volgens hem
dezelfde neiging, zeker in kleine gemeenschappen. We zien het hier ook:
iedereen doet iets, omdat hij zelf denkt dat het gedaan moet worden. We
verzamelen ons rond een gemeenschappelijk belang: het voortbestaan van de
vrijplaatsen die ons zo dierbaar zijn."

De valreep baseert zich op bekende, op het eerste gezicht wat sleets
aandoende idealen. Maar tegelijkertijd spelen de krakers in op begrippen
die de hedendaagse politiek domineren: ze tonen als burgers initiatief, ze
willen iets doen voor zichzelf, maar ook iets betekenen voor de
gemeenschap en ze leunen daarbij niet op overheidssteun.

Integendeel: ze overtreden de wet. Het stadsdeel heeft maandag direct
aangifte gedaan tegen de krakers en bezint zich op verdere stappen. Kraker
Fabian: "Dit leegstaande pand is van de gemeente, dus van de gemeenschap.
Verschillende buurtbewoners hebben de afgelopen jaren keurig formeel
voorstellen gedaan om iets met het pand te doen wij ook. De gemeente heeft
die plannen steeds afgewezen. Heeft de gemeenschap dan niet het recht om
er op eigen kracht iets mee te doen? Met welk recht claimt het stadsdeel
dat dit pand ook de komende jaren ongebruikt moet blijven?"

De grootste provocatie van de krakers is in deze tijd misschien wel dat ze
het wagen iets te doen zonder vergunningen aan te vragen en papieren in te
vullen. Dat is dan ook het eerste waar ze gedonder mee krijgen. Het pand
is volgens het stadsdeel niet brandveilig en bevat asbest. Bouw- en
woningtoezicht is langs geweest, en nu staan er vier mannen van de
brandweer en de dienst milieu- en bouwtoezicht voor de deur.

De krakers leiden de inspecteurs rond, die weinig loslaten over hun
bevindingen. De spanning is voelbaar. "Het zou niet de eerste keer zijn
dat inspecties door de politiek misbruikt worden om een kraakpand te
ontruimen, zoals bij pand 'Afrika' gebeurd is", zegt Hein de Haan (68) van
de stichting Urban Resort. Urban Resort verhuurt in Amsterdam vijf
leegstaande gebouwen in overleg met eigenaar en gemeente low budget aan
jonge creatieven, waaronder het voormalige Volkskrant-gebouw in de
Wibautstraat. De Haan: "Er staan in deze stad meer kantoren leeg dan ooit,
maar dat schijnt niemand te deren."

Tamira Combrink, gemeenteraadslid van GroenLinks, woont om de hoek: "Zodra
bestuurders het woord veiligheid in de mond nemen, lijkt elke discussie op
te houden. Asbest is helemaal een toverwoord. Terwijl ze ook zouden kunnen
toegeven dat de krakers hen ermee confronteren dat het voor mensen
onacceptabel is dat een mooi pand zo lang door de gemeente verwaarloosd
wordt."

Twee vertegenwoordigers van De valreep gaan mee naar het stadsdeelkantoor,
om vast te leggen dat ze de rapporten van de inspecteurs te zien krijgen
voordat de gemeente er conclusies uit trekt.

Intussen lopen buurtbewoners de hele middag af en aan. Ze zijn via
huis-aan-huis bezorgde briefjes uitgenodigd een kijkje te komen nemen.
Voor buurtbewoonster Vera Schaeffer (56) is het weerzien emotioneel. "Ik
heb hier tot 1985 gewoond, dit was het huis van mijn ouders." Haar vader
was beheerder van het asiel. "Het was een zware baan, de mensen hingen hun
honden hier gewoon aan het hek."

De omwonenden zijn blij dat ze eindelijk eens het pand kunnen betreden dat
altijd zo wezenloos en gesloten in hun uitzicht stond. "Mensen zijn
verbaasd dat je ook gewoon zelf iets kunt doen", zegt Justus Uitermark
(32), gepromoveerd socioloog. "Het lijkt wel alsof een burgerinitiatief in
Nederland normaal gesproken alleen een burgerinitiatief kan zijn, als het
eerst door de overheid bedacht is." Marina Raymakers, directeur van het
Centrum Beeldende Kunst, gevestigd op hetzelfde terrein: "Ik ben blij dat
de krakers hier een beetje beweging komen brengen." Zelfs op de site van
omroep Powned, eveneens gevestigd op het terrein, zijn veel reacties mild.
Al is er ook cynisme: "Ga maar lekker kraken als het daar zo smerig is.
Veel plezier jongens."

Donderdag 28 juli Waarnemend stadsdeelvoorzitter Thijs Reuten (PvdA) heeft
een brief geschreven waarin nog eens herhaald wordt dat aangifte gedaan is
tegen de krakers. Maar ook dat hij 'zeer hecht' aan een 'open en
constructief gesprek'. De inspectierapporten zullen worden verstrekt,
zodat de krakers het pand indien nodig kunnen aanpassen aan de eisen. De
krakers moeten plannen en tekeningen bij de gemeente indienen.

PvdA-deelraadslid Simon Deurloo, die met zijn collega Gery de Boer een
kijkje is komen nemen: "Voor mij is de kraakwet geen waterscheiding. Elke
kraak moet je als geval op zichzelf bekijken. Deze mensen lijken hier met
goede intenties te zitten."Gery de Boer: "Kraken heeft een negatieve
bijklank. Misschien moet er voor dit soort types maar eens een nieuw woord
komen."

Zondag 7 augustus Het intensieve kluswerk begint zijn vruchten af te
werpen. Sommige benedenruimtes ogen licht en uitnodigend. Op bepaalde
plekken is er gestuukt, er zijn gipsplaten tegen plafonds geschroefd en
oude betimmering is verwijderd. Een klusdag voor buurtbewoners was
drukbezocht, het gastenboek raakt al aardig vol.

Het stadsdeelbestuur stuurt morgen opnieuw een inspectie, nu speciaal voor
de asbest. "De lijst van veiligheidseisen waar we op aangesproken werden
krimpt, dus moet er met spoed gekeken worden naar een nieuw struikelblok",
schrijven de krakers op hun weblog. "Veel zorgen baart het ons niet, tot
nu toe hebben we alle tegenslagen overwonnen."

'De gemeente heeft de afgelopen jaren alle plannen om iets met het pand te
doen afgewezen. Heeft de gemeenschap dan niet het recht om er op eigen
kracht iets mee te doen?'

'Mensen zijn verbaasd dat je ook gewoon zelf iets kunt doen; het lijkt wel
alsof een burgerinitiatief alleen een burgerinitiatief kan zijn als de
overheid het eerst bedacht heeft'

Trouw           . 09-08-2011