socjologia

Urbanizacja

    Urbanizacja - proces społeczny i kulturowy wyrażający się w rozwoju miast, wzroście ich liczby, powiększaniu obszarów miejskich i udziału ludności miejskiej w całości zaludnienia.
Urbanizacja jest ujmowana w ujęciu:

    -Demograficznym – jako proces, w którym coraz większa część ludności kraju zamieszkuje relatywnie duże i gęsto zaludnione obszary, uważane za miasta. Ze względu na delimitację granic miast, włączanie w ich obszary uprzednich terenów wiejskich, razem z zamieszkiwaną przez nie ludnością, w krótkim czasie miasta dzięki decyzjom administracyjnym są powiększane, co powoduje płynność danych statystycznych.

    -Socjologicznym – jako proces przechodzenia od społeczeństwa wiejskiego do społeczeństwa nowoczesnego. W ujęciu socjologicznym miasto traktowane jest jako miejsce przeciwstawne obszarom wiejskim, ze względu na styl życia i powiązane z nim takie cechy jak: przestrzenna segregacja mieszkańców, bezosobowe relacje społeczne, racjonalność działań i pojawianie się anomii. Te założenia wprowadzone zostały przez  Louisa Wirtha w roku 1938. Zbudowane one zostały na badaniach miast amerykańskich w okresie przedwojennym, a następnie przyjęto je jako uniwersalne.

Rodzaje urbanizacji:

    -urbanizacja demograficzna polega na przemieszczeniu się ludności ze skupisk wiejskich do miast, koncentracji ludności w miastach i stałym wzroście odsetka mieszkańców miast na danym obszarze.
-urbanizacja przestrzenna - na zwiększaniu się obszaru miast, powiększaniu ich pojemności, powstawaniu nowych miast i osiedli oraz na przekształcaniu innych środowisk mieszkalnych na wzór miejski.
-urbanizacja ekonomiczna - na stałym wzroście liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych.
-urbanizacja społeczna wyraża się w przyswojeniu przez przybyszów ze wsi miejskiego stylu życia, a także w przenikaniu miejskich wzorów społecznych i kulturowych na wieś.

Na początku XIX wieku 2,4% populacji świata zamieszkiwała miasta, przy czym w szybko urbanizującej się Anglii i Holandii odsetek mieszkańców miast wynosił około 30%, w Belgii, Szkocji i Japonii około 15 - 20%, a w USA 10%. Do połowy tego wieku liczba mieszkańców miast liczących więcej niż 20 000 wzrosła o 132%, w pierwszej połowie XX wieku o 240%. Głównym czynnikiem mającym wpływ na urbanizację było uprzemysłowienie. W XIX wieku proces ten zachodził głównie w Europie i Ameryce Północnej. Po II wojnie światowej zaczął on także zachodzić w krajach Trzeciego Świata, a w rozwiniętych krajach kapitalistycznych z kolei zaczęły następować procesy dezurbanizacji i kontrurbanizacji. Ze względu na współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na trzy grupy:
- o niskim wskaźniku urbanizacji - do 40%
-średnim (40-60%)
-wysokim, powyżej 60%.

 W Polsce, zwłaszcza od 1950–80, procesy te występowały bardzo silnie, obejmując ponad połowę ludności wiejskiej. W 1945 ludność miejska stanowiła 30% ogółu, natomiast w 1992 — 62%.
Obecnie notuje się tendencję spadkową.

Industrializacja

Industrializacja przejawia się wzrostem wolumenu produkcji przemysłowej, zwiększaniem udziału przemysłu w wytwarzaniu PKB oraz odsetka pracowników zatrudnionych w przemyśle w ogólnej liczbie zatrudnionych. Zwykle przyspiesza proces urbanizacji.
Rodzaje:
-Oparta na rozwoju przemysłu ciężkiego (górniczy, naftowy, maszynowy)
-Oparta na rozwoju przemysłu lekkiego

Wyróżniamy też industrializację:

-Ekstensywną – zwiększanie nakładów inwestycyjnych oraz wzrost zatrudnienia.
-Intensywną – zwiększenie produkcji poprzez wzrost efektywności pracy, postęp techniczny, wyższe kwalifikacje pracowników.

Industrializacja została zapoczątkowana w Wielkiej Brytanii w końcu XVIII w. i wraz z rozwojem kapitalizmu objęła inne kraje, głównie europejskie, oraz niektóre ich kolonie. Proces industrializacji odbywał się w tych krajach spontanicznie, kapitał kierowano głównie do gałęzi o najwyższej stopie zysku. Dlatego w początkowym okresie rozwijał się przede wszystkim przemysł lekki (głównie włókienniczy), zaspokajający popyt na artykuły konsumpcyjne. Rozwój przemysłów dostarczających dóbr konsumpcyjnych stworzył rynek na środki produkcji, co pozwoliło na rozwój przemysłu ciężkiego (hutnictwa, przemysłu maszynowego, energetyki itd.).
Dla współczesnych krajów wysoko rozwiniętych industrializacja stanowiła etap przejściowy na drodze do społeczeństwa postindustrialnego, w którym przeważająca część PKB jest wytwarzana w sferze usług. W krajach obozu komunistycznego industrializacja polegała przede wszystkim na forsowaniu rozwoju przemysłu ciężkiego oraz była związana z dogmatem o priorytecie tego przemysłu wobec wszelkich innych gałęzi gospodarki. Odbywała się kosztem rozwoju innych działów gospodarki i dobrobytu społeczeństwa. Mimo wysokich kosztów społecznych, w większości europejskich krajów tego obozu proces industrializacji trwał stosunkowo krótko i szybko osiągnęły one status państw uprzemysłowionych, w których przemysł miał większy udział w tworzeniu PKB niż inne działy gospodarki. Spośród krajów rozwijających się, które rozpoczęły industrializację po II wojnie światowej, status państw uprzemysłowionych osiągnęły: Hongkong, Korea Południowa, Singapur i Tajwan.

W wyniku industrializacji następują zawsze istotne zmiany w strukturze gospodarczej. Ostatecznym rezultatem industrializacji jest możliwość wykorzystania w produkcji osiągnięć postępu technicznego, który pozwala uzyskiwać w całej gospodarce wysoki poziom wydajności pracy i produkcji. Na tej podstawie w kraju uprzemysłowionym na stosunkowo wysokim poziomie kształtować się może z jednej strony stopa życiowa ludności, a z drugiej rozmiary akumulacji, niezbędne do zapewnienia wzrostu gospodarczego. Pod tym względem inaczej przedstawia się sytuacja w krajach nieuprzemysłowionych, w których na pierwszy plan w strukturze gospodarczej wysuwa się rolnictwo, a przemysł – jeśli ogólnie istnieje – koncentruje się na wydobywaniu surowców lub przetwórstwie rolno-spożywczym. Brak przemysłu ciężkiego wytwarzającego środki produkcji pociąga za sobą zacofanie techniki wytwarzania i niską wydajność pracy. W rezultacie tego poziom produkcji jest niski i nie można w sposób dostateczny zaspokoić społecznych potrzeb produkcyjnych i konsumpcyjnych. Przy bardzo niskim poziomie stopy życiowej ludności nie można wygospodarować odpowiedniej ilości środków na akumulację, skutkiem tego występować musi bardzo powolne tempo wzrostu gospodarczego lub stagnacja.


Wiek pary i elektryczności

Sztandarowym przykładem postępu cywilizacyjnego miast jest wielka rozbudowa Paryża, która odbyła się w latach 1887-1889. Wiekopomne dzieło powierzono inżynierowi Gustawowi Eifflowi. Jego rewolucyjne pomysły zmieniły na zawsze oblicze nie tylko stolicy Francji, ale wszystkich największych miast europejskich. Jego śmiałe stalowe konstrukcje, między innymi słynna paryska wieża, są dziś uznawane za klasyczne. Znacząco zmienił się również system podróżowania. Europa w szybkim tempie pokryła się pajęczyną torów kolejowych. Kolej żelazna, która wyparła konne dorożki i dyliżanse, zmieniła nie tylko sposób przemieszczania się, ale również komunikacji. Zmieniła również pojmowanie przestrzeni i czasu, ponieważ umożliwiała ona przemieszczanie się w miejsca, do których nie było wcześniej dostępu, i to w relatywnie niedługim czasie.

Największe wynalazki/dzieła XIX wieku:
1860
- silnik gazowy (Lenoir, Francja)
1867
- dynamit (Alfred Nobel, Szwecja)
1869
-prawo o okresowym powtarzaniu się cech pierwiastków (Mendelejew, Rosja)
1871
-dzieło “O pochodzeniu człowieka” (Darwin, Anglia)
1875
- bezpiecznik elektryczny (Edison, USA).
1876
- telefon (Bell, USA)
1879
- żarówka (Edison, USA)
1885
- samochód z silnikiem benzynowym (Benz, Niemcy)
1887
- wielofazowy silnik indukcyjny (N. Tesla, USA), gramofon (Berliner, USA)
1888
- silnik elektryczny trójfazowy (Tesla, USA),
- ręczne aparaty fotograficzne (Kodak, USA),
1889
- ukończenie budowy wieży Eiffla (Paryż)
1895
- promienie X ( Wilhelm Conrad Röntgen)
1896
 radio (Guglielmo Marconi, Włochy),(Tesla)
1897
- wysokoprężny silnik spalinowy (Diesel, Niemcy)
1898
- wynalezienie polonu i radu (Skłodowska-Curie)