BITWA POD GRUNWALDEM

„Bitwa pod Grunwaldem” - czas i miejsce akcji
Akcja opowiadania Tadeusza Borowskiego toczy się w Niemczech, najprawdopodobniej we Freimanie (tam przetrzymywany był autor przed uwolnieniem). Jest dzień 15 lipca 1945 r. Wojna już ucichła, a na terenie dawnej III Rzeszy stacjonują amerykańskie wojska. Trwa akcja przywracania dawnego porządku. Więźniowie obozów koncentracyjnych, by uniknąć zamieszania i chaosu, zwalniani są stopniowo. Póki co przetrzymuje się ich w budynkach służących do celów militarnych nazistom.

„Bitwa pod Grunwaldem” - interpretacja
Chociaż wydarzenia przedstawiana w utworze rozgrywają się już po wojnie, warunki panujące w „obozie” wciąż przypominają o tym okrutnym czasie. Miejsce brutalnych nazistów zajęli obojętni Amerykanie (zwani „okejami”). Nadal trzeba było starać się o jedzenie, wciąż martwiono się o jutro, ludzie kradli, zachowywali się agresywnie. Znajdując się o krok od wyjścia na wolność, nadal pozostawali „zlagrowanymi”.

Okres „kwarantanny”, jak nazywa to narrator, staje się również czasem próby dla wielu ludzi. Tadek pozostaje biernym obserwatorem wydarzeń, jedyną prawdziwą wartością są dla niego książki, o które dba i przez wzgląd na które nie chce uciec z obozu. Po tragicznej śmierci Niny bohater nie rozpacza (jedyne co odczuwa, to chęć zemsty, lecz bardzo skutecznie uciszana przez troskę o własny los). O instrumentalizacji i – przez to – nietrwałości relacji międzyludzkich rodzących się w tych warunkach może świadczyć postawa Redaktora. Mężczyzna ten często spędzał czas z narratorem, jednak na wieść o wywózce nie zawahał się ukraść części jego książek. Reszta została zniszczona przez szalejących więźniów. Próby nie wytrzymują również amerykańscy żołnierze, czego dowodem jest zastrzelenie zupełnie niegroźnej Niny. Chociaż zatem wojna ucichła, nie było mowy o spokoju.

Borowski w „Bitwie pod Grunwaldem” podejmuje także temat patriotyzmu. Narrator wielokrotnie ironicznie wypowiada się o ludziach pojmujących go bezrefleksyjnie. Do Niny mówi on, że chciałby w końcu żyć normalnie – bez wojny i patriotyzmu. Nie czuje obowiązku powrotu do ojczyzny, nie rozumie narodowych frazesów, które odrodził się, jak tylko zniknęli naziści. Chciałby skoncentrować się na sobie, poświęcić czas na samorozwój,  osiągnąć coś w życiu.

Niezwykle smutna jest historia Niny. Kobieta nie czuła się ani Polką, ani Żydówką. Przez pewien czas próbowała być katoliczką, ale po wejściu w związek z polskim komunistą – mężczyzną nienawidzącym Żydów – postanowiła uciec. Do Niemiec przyjechała z Polski, następnego dnia czekał ją kolejny transport. Kobieta nie chciała jednak wracać do Palestyny i wieść nudnego życia. Marzyła o rozpoczęciu studiów gdzieś w Europie. Wciąż towarzyszyło jej przytłaczające poczucie wykorzenienia – nie miała ludzi bliskich, nie miała swojego miejsca na świecie.

Tytuł dzieła Tadeusza Borowskiego jest ironiczny i niezwykle gorzki w swojej wymowie. Bohaterowie – świadkowie wielu pogromów i ludzie, którzy doświadczyli wielkiego cierpienia – powtarzają wielokrotnie słowo „Grunwald”. Bitwa rozegrana tam 15 lipca 1410 r. była historycznym zwycięstwem Polaków nad Krzyżakami (Niemcami). Rozsławiła ona polskie rycerstwo na całą Europę. Ocalałym z obozów i wojny, fizycznie i psychicznie zdruzgotanym, nie pozostało wiele – mogą jedynie wziąć udział w przedstawieniu oraz zorganizować obchody polegające na paleniu niemieckich kukieł. Terapeutyczny charakter tego wydarzenia wydaje się jasny, jednak narrator wielokrotnie wspomina o agresywności Polaków. Byli oni groźni nie tylko dla obcych, ale i dla rodaków (Cygan mówi o tym, że Polak utopi brata w łyżeczce wody). Dewastowali koszary i okradali innych osadzonych. Właśnie to stanowiło ich małe zwycięstwo.

„Bitwa pod Grunwaldem” to  utwór przejmujący. Borowski w dobitny sposób ukazuje destrukcyjne działanie obozów i wojny na ludzką psychikę oraz podkreśla, iż spokój i dawny porządek powrócą dopiero po długim czasie. O ile powrócą w ogóle.