Als zo’n lijstduwer een verleden heeft dat je liever was vergeten

Op wie moet je letten om Den Haag te begrijpen? Deze week: Marianne Thieme en haar lijstduwers. Ofwel: stuntpolitiek met een rauw (en radicaal) randje

Tekst Tom-Jan Meeus Illustratie Ruben L. Oppenheimer

Tom-Jan Meeus Illustratie Ruben L. Oppenheimer

De somberaars onder u hadden dus ongelijk. Met die democratie is niets aan de hand. Eén groot misverstand. Lees het vorige week verschenen Wankele Democratie, en u zult met de auteurs – twee hoogleraren politicologie en een promovendus – concluderen dat er geen reden is tot zorg. Doorlopen mensen.

De somberaars onder u hadden dus ongelijk. Met die democratie is niets aan de hand. Eén groot misverstand. Lees het vorige week verschenen Wankele Democratie, en u zult met de auteurs – twee hoogleraren politicologie en een promovendus – concluderen dat er geen reden is tot zorg. Doorlopen mensen.

Het vertrouwen in de democratie is ongebroken. „Wij ageren tegen al die doemverhalen”, zei een van de auteurs in Trouw. En ze hadden dit in opdracht van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW) vastgesteld. Ook geen knutselaars.

Toch zette ik me met scepsis aan dat boek. Opvallend genoeg heb je nogal vaak academici die constateren hoe hoog het vertrouwen in de democratie blijft. Vreemd is dat – omdat het een werkelijkheid onderbelicht laat die zeker zo belangrijk is: dat het vertrouwen in de politiek helemaal niet hoog meer is.

En zelf zou ik denken dat je, als wetenschapper, het geloof in zoiets als het slagersbedrijf niet ophemelt wanneer je gelijktijdig weet dat de fiducie in vlees nog maar zozo is.

Maar ook in Wankele Democratie moet je pagina’s optimisme absorberen totdat op bladzijde 86, bijna terloops, de vaststelling volgt dat het vertrouwen in politieke instituties, vooral politieke partijen, inderdaad veel lager is dan die in andere maatschappelijke instituties.

„Er is dus geen wijdverbreide, universele vertrouwenscrisis”, staat er. „Maar er zijn wel vertrouwensproblemen, met name met betrekking tot politieke partijen.”

Dus dit is er aan de hand: vooral omdat het systeem een lage drempel heeft voor nieuwe partijen blijft het geloof in de democratie intact. Een vicieuze cirkel, want je hoeft geen wetenschapper te zijn om te zien dat die nieuwkomers het aanzien van de politiek zelden verbeteren.

Bekijk even de laatste vijf nieuwkomers. Leefbaar Nederland vaporiseerde. De LPF vocht zichzelf dood. De PVV heeft een charismatische leider die zich als machtsfactor uitschakelde en zijn partij omtoverde tot een dissidentenfabriek. 50Plus maakte het pensioenthema groot met een leider die in een vorig leven geen pensioenpremies voor medewerkers afdroeg. Ziedaar de florerende democratie.

Bekijk even de laatste vijf nieuwkomers. Leefbaar Nederland vaporiseerde. De LPF vocht zichzelf dood. De PVV heeft een charismatische leider die zich als machtsfactor uitschakelde en zijn partij omtoverde tot een dissidentenfabriek. 50Plus maakte het pensioenthema groot met een leider die in een vorig leven geen pensioenpremies voor medewerkers afdroeg. Ziedaar de florerende democratie.

Blijft over de Partij voor de Dieren: een geval apart. Dierenactivisme (en milieu-alarmisme) als bijdrage aan het vertrouwen in de democratie. Fascinerend – ook omdat Hollands dierenactivisme een nogal dubbelzinnige traditie heeft.

Een jaar of tien terug heb ik dat eens uitgezocht. Wat bleek was dat burgerlijk dierenactivisme en -extremisme al decennia met elkaar vervlochten zijn.

Radicale acties van het Dierenbevrijdingsfront bleken vaak betaald door afdelingen van de Dierenbescherming. Meestal voerden medewerkers van burgerlijke actiegroepen als Lekker Dier (nu Wakker Dier) en het Anti-Bont Comité (nu Bont voor Dieren) die acties uit.

Veel valse beeldvorming dus. Maar ook erg logisch, als je dierenactivisten aanhoorde. Zij zagen hun activisme vaak als de strijd tegen dierengenocide. Dan komt vanzelf de dag waarop ze concluderen dat folderen niet helpt. Dan moeten ze dieren bevrijden.

Het dierenactivisme heeft nog twee bijzondere trekken. In marketing en public relations zijn ze superieur. Topmodellen, schrijvers, tv-persoonlijkheden: voor geen zaak worden zoveel BN’ers ingezet als voor het dier.

Het dierenactivisme heeft nog twee bijzondere trekken. In marketing en public relations zijn ze superieur. Topmodellen, schrijvers, tv-persoonlijkheden: voor geen zaak worden zoveel BN’ers ingezet als voor het dier.

Minder bekend is dat dierenactivisten elkaar vaak bestrijden. Jan van der Lee, jarenlang activist in het Dierenbevrijdingsfront, daarna strategisch adviseur bij bijna alle dierenclubs, legde me destijds uit dat hij bij nagenoeg al die clubs hetzelfde aantrof: „altijd ruzie”.

Dus toen ik laatst las over de stunt van de Partij voor de Dieren met haar Europese lijst – dertien kandidaten, zeventien (!) bekendheden als lijstduwer – dacht ik: ik loop eens langs bij die fractie. Was er nog nooit geweest – ze bleken in een soort vergeten hoekje van het Kamergebouw te zitten. En hoewel veel Kamerleden de dossierkennis van Marianne Thieme en, vooral, Esther Ouwehand bewonderen, houden zij zich nogal afzijdig.

Ik voelde een gespannen sfeer in dat PvdD-hoekje. Bij andere Kamerleden loop je even binnen, hier had je een voorlichter die liet weten dat mevrouw Thieme en mevrouw Ouwehand, die een paar jaar terug een nogal ondoorgrondelijk conflict uitvochten, totáál geen tijd hadden voor zomaar een verslaggever.

Ik voelde een gespannen sfeer in dat PvdD-hoekje. Bij andere Kamerleden loop je even binnen, hier had je een voorlichter die liet weten dat mevrouw Thieme en mevrouw Ouwehand, die een paar jaar terug een nogal ondoorgrondelijk conflict uitvochten, totáál geen tijd hadden voor zomaar een verslaggever.

Wel werd ik later gebeld door Lieke Keller, directeur van de staf. Keller komt met Thieme uit Bont voor Dieren. Beiden staan erom bekend dat zij radicaal dierenactivisme afwijzen. „Ik kan mij er niets bij voorstellen dat je geweld gebruikt”, zei Thieme in 2009 in Vrij Nederland.

Keller vertelde dat ze met die lijstduwers de brede steun voor de partij wilden onderstrepen. Het waren nationale en internationale bekenden, onder wie A.F.Th. van der Heijden, financieel geograaf Ewald Engelen en cineast Eddy Terstal. Alle lijstduwers hadden ingestemd met het verkiezingsprogramma. Omgekeerd kende de partij globaal de opvattingen van de lijstduwers. „Maar we hebben hun doopceel niet gelicht”, zei Keller erbij.

Later zag ik iemand onder de lijstduwers die me, gezien het geweldloze imago van de PvdD, nogal verraste: de Britse Ingrid Newkirk, oprichter van de zeer succesvolle Amerikaanse dierenpressiegroep Peta (People for the ethical treatment of animals), tevens een magneet voor controverse.

Zelfs de AIVD hield zich ooit met Peta bezig: toen die club in de jaren negentig een tak in Amsterdam had. Peta trok daarvoor ‘kader’ aan, rapporteerde de geheime dienst in 2004, dat ‘afkomstig was uit het Dierenbevrijdingsfront’. Zo was de man die Newkirk aanstelde als hoofd van Peta Nederland, veroordeeld voor een gewelddadige actie bij pelsdierfokkers.

Zelfs de AIVD hield zich ooit met Peta bezig: toen die club in de jaren negentig een tak in Amsterdam had. Peta trok daarvoor ‘kader’ aan, rapporteerde de geheime dienst in 2004, dat ‘afkomstig was uit het Dierenbevrijdingsfront’. Zo was de man die Newkirk aanstelde als hoofd van Peta Nederland, veroordeeld voor een gewelddadige actie bij pelsdierfokkers.

Newkirk „reisde” deze week, aldus haar woordvoerder, en kon alleen vragen per mail beantwoorden. Ze schreef dat ze, net als de PvdD, „geweld afwijst”. Maar zoals Peta Nederland leunde op activisten met een gewelddadig verleden, zo schonk Peta VS ooit een halve ton aan de beruchte Rod Coronado, die als lid van het Amerikaanse Dierenbevrijdingsfront werd betrapt op brandstichting van een nertsenfarm.

Bovendien bleek me dat Newkirk in een boek uit 2004 de acties van het Amerikaanse Dierenbevrijdingsfront verdedigde. „Denkers kunnen een revolutie voorbereiden, maar bandieten moeten haar uitvoeren”, schreef ze.

Bij Peta Nederland weten ze nog dat ze destijds opdracht kregen op schoolpleinen folders uit te delen waarin stond dat ouders aan „kindermishandeling” deden als ze hun kind vlees gaven. De Nederlanders weigerden. „Dit ging écht te ver.”

Bij Peta Nederland weten ze nog dat ze destijds opdracht kregen op schoolpleinen folders uit te delen waarin stond dat ouders aan „kindermishandeling” deden als ze hun kind vlees gaven. De Nederlanders weigerden. „Dit ging écht te ver.”

In haar mail schreef Newkirk dat deze actie vooral bedoeld was „om discussie los te maken”. En ze gelooft nog steeds dat vleesetende kinderen worden mishandeld: „Daar zit veel waarheid in.” Hoewel de vrijage met Newkirk volmaakt past in de dubbelzinnige traditie van het Hollandse dierenactivisme, leken de opvattingen van Newkirk me nogal strijdig met de geweldloosheid die de PvdD omarmt.

En wat ik me ook afvroeg: wisten die andere lijstduwers dat ze met zo iemand op de lijst stonden?

Het lukte niet alle zeventien lijstduwers aan de lijn te krijgen, maar mijn steekproef wees op een neen. „Ik wist dit niet en heb het niet uitgezocht”, zei financieel geograaf Ewald Engelen, die was afgegaan op het verkiezingsprogramma. Ook Eddy Terstal was onwetend van Newkirks opvattingen. Maar je kunt het nu eenmaal nooit met iedereen eens zijn, dacht hij. „Ik had me misschien beter moeten verdiepen”, zei hij. „Maar hoe gaat dat? Ik moest in vijf dagen beslissen.”

Het lukte niet alle zeventien lijstduwers aan de lijn te krijgen, maar mijn steekproef wees op een neen. „Ik wist dit niet en heb het niet uitgezocht”, zei financieel geograaf Ewald Engelen, die was afgegaan op het verkiezingsprogramma. Ook Eddy Terstal was onwetend van Newkirks opvattingen. Maar je kunt het nu eenmaal nooit met iedereen eens zijn, dacht hij. „Ik had me misschien beter moeten verdiepen”, zei hij. „Maar hoe gaat dat? Ik moest in vijf dagen beslissen.”

Dierenactivisten zijn intussen teleurgesteld in de PvdD. Bernd Timmerman, oud-vicevoorzitter van de partij, zag dat de PvdD in de Kamer op een eilandje leeft omdat anderen dierenwelzijn laten liggen: de partij dreigt „een SGP voor dieren” te worden, zonder veel invloed op andere partijen. Ook „dat circus met die lijstduwers” stoorde hem. „Dat heeft niets meer met dierenrechten te maken, dat is een politieke missverkiezing.”

Kortom: ook over de vijfde nieuwkomer van de laatste jaren is onhelder of die partij erg veel bijdraagt aan het vertrouwen in de politiek. Dus als nog eens een wetenschapper het vertrouwen in de democratie wil documenteren, kan die (m/v) misschien ook het lage vertrouwen in de politiek meenemen. Dan gaat het debat daarna misschien over de werkelijkheid. Het zou wel helpen.