Demonstreren mag, maar het moet wel gezellig blijven

Demonstratierecht: Het mag, maar het moet wel gezellig blijven

Zo, en wat zijn wij van plan

De activist die 'Fuck de koning' riep werd aangehouden - en vele demonstranten gingen hem voor. Wietse Pottjewijd

besluit de grenzen van zijn uitingsvrijheid te testen.

De activist die 'Fuck de koning' riep werd aangehouden - en vele demonstranten gingen hem voor. Wietse Pottjewijd

besluit de grenzen van zijn uitingsvrijheid te testen.

WIETSE POTTJEWIJD

Met twee opgerolde spandoeken sjouw ik de trein uit op het station in Baarn. 500 meter verderop zal koning Willem

Alexander straks de nieuwbouw van zijn vroegere lagere school openen. Op het perron word ik op mijn schouder getikt.

Het zal toch niet, denk ik, toch niet nu al? 'Waar heb je die stokken vandaan?', wil een man weten. 'Gewoon bij de

Gamma', antwoord ik. 'Mooi, die heb ik ook nodig', zegt hij en hij loopt verder het dorp in.

Bij het hek rond het schoolplein staan ouders rustig met elkaar te kletsen. Ik ben dik een half uur te vroeg en ga op

een klein afstandje staan van de rest, met de opgerolde spandoeken naast me. Ik kijk alvast waar ik het beste kan gaan

staan als de koning aankomt. Ik moet even wennen aan mijn rol als demonstrant, er is veel politie en ik zie dat twee

agenten al op mij af lopen.

Even daarvoor barstte de discussie los over de vervolging van activist Abulkasim Al-Jaberi voor zijn uitspraak 'Fuck

de koning' en besloot ik uit te zoeken hoe het nou zit met het demonstratierecht. Wat mag wel en wat mag niet?

Beroepsactivist Frank van der Linde vertelt mij dat de tolerantie afneemt en dat het steeds gekker wordt met de

beperkingen waar demonstranten mee te maken hebben. Van Van der Linde kun je dit geluid verwachten, maar is het echt

zo erg?

Op papier mag heel veel. Als eenzame demonstrant hoef je een demonstratie niet eens aan te kondigen, dit valt onder de

vrijheid van meningsuiting. En een grotere demonstratie verbieden kan wel, maar slechts als de volksgezondheid,

verkeersveiligheid of openbare orde in het geding zijn. Alleen de burgemeester kan dit doen, en hij mag zijn besluit

niet baseren op de inhoud van de demonstratie.

Heel vaak gaat het ook goed, in heel Nederland vinden jaarlijks vele honderden demonstraties plaats waarbij iedereen

vrij zijn mening kan uiten en niemand wordt opgepakt. Maar er zijn ook genoeg recente zaken die laten zien dat in de

praktijk lang niet alles kan. Zo verbood de Amsterdamse burgemeester Van der Laan vorig jaar ISIS- en Hamasvlaggen bij

demonstraties. De reden: 'ISIS is een terroristische organisatie die vrouwen wil besnijden. Daarom is de ISIS-vlag op

voorhand strafbaar, net als de Hamas-vlag.'

'GA JE OOK DINGEN ROEPEN OF SCHREEUWEN?'De verslaggever trok met twee spandoeken met teksten tegen het koningshuis

naar een bezoek van koning Willem-Alexander in Baarn. Binnen tien minuten was hij aangehouden.

Foto Olaf Robberse
'Niet kies'

In 2012 werden Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen (SP) en een postbode opgepakt toen ze een doodskist naar het

hoofdkantoor van PostNL droegen. De politie vond de kist 'niet kies'. Een paar jaar daarvoor werden Internationale

Socialisten aangehouden omdat ze een afbeelding droegen van een pakje sigaretten met een foto van Geert Wilders en de

woorden 'Extremist - brengt u en de samenleving ernstige schade toe'.

In 2012 werden Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen (SP) en een postbode opgepakt toen ze een doodskist naar het

hoofdkantoor van PostNL droegen. De politie vond de kist 'niet kies'. Een paar jaar daarvoor werden Internationale

Socialisten aangehouden omdat ze een afbeelding droegen van een pakje sigaretten met een foto van Geert Wilders en de

woorden 'Extremist - brengt u en de samenleving ernstige schade toe'.

Een spandoek met daarop 'Rita Moordenaar', gericht aan minister van Vreemdelingenzaken Rita Verdonk, werd in 2006 in

beslag genomen, maar de rechtbank in Utrecht oordeelde achteraf dat daarvoor geen grond was. De Hoge Raad sprak ook

iemand vrij die na de Schipholbrand in 2005 een spandoek had gemaakt met daarop 'Reisbureau Rita, arrestatie-

deportatie-crematie, adequaat tot het bittere einde' met een afbeelding van het detentiecentrum.

De formele vrijheid mag dan groot zijn, aan de grenzen daarvan is al veel geduw en getrek tussen autoriteiten en

betogers. Befaamd is hoe tijdens de Eurotop in Amsterdam in 1997 de politie 350 demonstranten oppakte bij het

krakersbolwerk Vrankrijk. Dit gebeurde op verdenking van deelname aan een criminele organisatie (artikel 140).

Minister Sorgdrager van Justitie oordeelde achteraf dat dat een onjuiste beslissing was. En in 2001 oordeelde de

Algemene Beroepscommissie van de gemeente Rotterdam dat Ivo Opstelten - destijds burgemeester - Indiëgangers 'ernstig

heeft beknot in de uitoefening van hun recht op demonstratie' tijdens het bezoek van de Japanse keizer Akihito. Hij

had de overwegend bejaarde betogers ergens op een tochtig plein gestationeerd ver van de route van de keizer.

Staatshoofden lijken sowieso een beschermde soort. Toen Berlusconi in 2010 Utrecht bezocht voor de Giro-etappe werden

er spandoeken in beslag genomen omdat er teksten als 'Berlusconi Mafioso' opstonden en dit onrust zou kunnen

veroorzaken.

Al met al een aardig rijtje waarbij het er sterk op lijkt dat de inhoud wel degelijk een rol speelt bij de vraag of er

wordt ingegrepen. En waarbij achteraf opmerkelijk vaak wordt geconstateerd dat dat ingrijpen of de beperkingen

onterecht waren of te ver gingen.

Twee onderwerpen vallen de laatste jaren vooral op: Zwarte Piet en de monarchie. Zo werden in 2011 in Dordrecht twee

mannen gearresteerd toen ze demonstreerden met spandoeken en T-shirts met de tekst 'Zwarte Piet is racisme'. De reden

van hun arrestatie: ze zouden de openbare orde verstoren en geen gehoor hebben gegeven aan het bevel van de politie om

weg te gaan. De Nationale Ombudsman oordeelde dat ze ten onrechte gearresteerd waren en dat onevenredig veel geweld

was gebruikt.

Tijdens de laatste intocht van Sinterklaas in Gouda werden in totaal 90 demonstranten - de meeste anti-Piet -

opgepakt. Van 25 verdachten werd het dossier doorgestuurd naar justitie, slechts een van hen wordt vervolgd omdat hij

een agent zou hebben mishandeld.

'GA JE OOK DINGEN ROEPEN OF SCHREEUWEN?'De verslaggever trok met twee spandoeken met teksten tegen het koningshuis

naar een bezoek van koning Willem-Alexander in Baarn. Binnen tien minuten was hij aangehouden.

Foto Olaf Robberse

Tijdens de laatste intocht van Sinterklaas in Gouda werden in totaal 90 demonstranten - de meeste anti-Piet -

opgepakt. Van 25 verdachten werd het dossier doorgestuurd naar justitie, slechts een van hen wordt vervolgd omdat hij

een agent zou hebben mishandeld.

Bij de intocht in Amsterdam riep activist Abulkasim al-Jaberi 'fuck de koning, fuck de koningin, fuck het

koningshuis'. Het Openbaar Ministerie liet weten de man daarvoor te vervolgen. Toen een storm van kritiek losbarstte,

zei het schielijk meer tijd voor onderzoek nodig te hebben en afgelopen donderdag haalde het definitief een streep

door de zaak. Hij deed zijn uitspraken 'binnen de context van het publieke debat'.

In 2013 werd Joanna van der Hoek al gearresteerd toen ze tijdens de kroning van Willem-Alexander in 2013 een kartonnen

bord omhoog hield met daarop de toch alleszins brave tekst: 'Weg met de monarchie. Het is 2013'. Alweer was de

arrestatie onterecht, net als de arrestatie van republikein Hans Maessen tijdens dezelfde gebeurtenis.

Republikeinen

De lijst groeit gestaag. Terwijl ik bezig ben met dit artikel wordt een lid van het Nieuw Republikeins Genootschap

(NRG) het demonstreren onmogelijk gemaakt. Zijn bordje met 'geen monarchie maar democratie' is afgepakt door de

politie tijdens een bezoek van het koninklijk paar in Sas van Gent.

De lijst groeit gestaag. Terwijl ik bezig ben met dit artikel wordt een lid van het Nieuw Republikeins Genootschap

(NRG) het demonstreren onmogelijk gemaakt. Zijn bordje met 'geen monarchie maar democratie' is afgepakt door de

politie tijdens een bezoek van het koninklijk paar in Sas van Gent.

Alle reden om zelf eens te kijken hoe het werkt. Ik maak twee spandoeken, eentje met de tekst 'Tegen monarchie voor

democratie' en een met 'Fuck de Koning'. Het wordt mijn ontmaagding als demonstrant en hoever ik wil gaan weet ik nog

niet, maar ik kan me voorstellen dat ik zowel iets keurigs als iets gewaagds wil uitproberen. Ik wil ter plekke

beslissen of ik ook nog iets ga roepen.

Excuses

De agenten staan inmiddels bij me. Eén vraagt wat er op de opgerolde doeken staat. Mijn antwoord is voldoende om er

een extra collega bij te roepen. Ik mag agent Axel uitleggen wat ik van plan ben. 'Protesteren', zeg ik, 'in mijn

eentje met een spandoek.' Ik leg uit dat ik heel graag mijn mening over de monarchie kenbaar wil maken. 'Ga je ook

dingen roepen of schreeuwen?', vraagt Axel. Ik zeg dat ik dit nog niet precies weet, maar dat ik niet echt van plan

ben om te schreeuwen.

Axel wil er 'een gezellige middag van maken' en mijn plannetje past daar niet in, vindt hij. Ik zou volgens hem de

openbare orde kunnen verstoren. Ik zeg hem dat dit absoluut niet mijn bedoeling is, maar hij blijft bij zijn

standpunt. 'Als ik achteraf fout blijk te zitten, dan bied ik daarvoor mijn excuses aan', zegt de agent.

Ik heb de keuze: weggaan of mee naar het bureau. Hij kondigt aan dat hij me twee keer gaat verzoeken me te verwijderen

en zo gaat het ook. Ik antwoord telkens dat ik volgens mij in mijn recht sta.

Nog geen tien minuten na mijn aankomst zit ik in de politiewagen. Gearresteerd. De spandoeken die ik nooit heb kunnen

laten zien, liggen doormidden gebroken achterin - ze waren te lang voor de auto.

Als ik mijn spullen op het bureau moet inleveren voordat ik de cel in ga, vertel dat ik een journalist ben en

onderzoek doe naar demonstratierecht. Ik verwacht dat ze daar toch zo achter komen, maar het lijkt weinig uit te

maken.

Er is nog even een raar momentje: ik krijg een papier waarop staat dat ik recht heb op een advocaat, maar daarna komt

een politieman me haastig vertellen dat dit wel voor mijn eigen kosten is omdat ik niet ben opgehouden voor verhoor.

Tja, vast zit ik in elk geval.

Na tweeënhalf uur word ik opgehaald uit de cel. De agent vertelt dat de officier van justitie oordeelde dat het een

onterechte arrestatie was. Ik krijg de in feite al aangekondigde excuses aangeboden en daar moet ik het mee doen.

Ondertussen is de koning al lang en breed vertrokken en heb ik dus niet kunnen demonstreren.

Zo gaat het veel vaker, merkt strafrechtadvocaat Van den Brûle in haar praktijk. 'Veel agenten treden overspannen op

bij demonstraties,' zegt ze. Als voorbeeld noemt ze de Nucleaire Top in Den Haag (NSS-Top). 'Daar gingen veel -

voornamelijk oude - vredesactivisten demonstreren. De politie heeft toen zestig van hen gearresteerd omdat ze een

andere kant opgelopen waren dan van tevoren was afgesproken. Achteraf dienden veertig demonstranten verzet in. Zij

zijn allemaal in het gelijk gesteld door de kantonrechter, maar dit soort gevallen zijn echt een smet op het

demonstratierecht.'

Van veel van zulke zaken hoor je niks, want die komen helemaal niet voor de rechter. Als demonstranten niet langer dan

zes uur worden vastgehouden hebben ze geen recht op schadevergoeding. Ze krijgen hoogstens excuses. Het enige wat ze

kunnen doen is een klacht indienen bij de klachtencommissie van de politie, die uiteindelijk bij de Nationale

ombudsman terecht kan komen.

De politie heeft in de praktijk dus best veel mogelijkheden om het demonstranten moeilijk te maken, zeker als ze

alleen of met weinig zijn. In oktober werd Maarten Beckers van Amnesty International afgevoerd omdat hij met een

aantal paspoppen met borden voor de Russische ambassade stond. Net als zijn collega Emile Affolter, die hem op een

gegeven moment te hulp schoot. Agenten zeggen tegen Affolter dat het verzoek voor ingrijpen kwam van de Russische

ambassade. Na zeven uur cel wordt de zaak van Affolter geseponeerd. Beckers heeft niks meer van zijn zaak vernomen.

De eenzame demonstrant die slechts zijn mening wil uiten is kwetsbaar. Als een agent zijn demonstratie niet 'gezellig'

vindt dan kan het over en uit zijn. Van een foute beoordeling heeft de politie weinig te duchten, hoogstens een klacht

van de ombudsman. Misschien niet zo gek dat een agent, zoals in mijn geval, dan het zekere voor het onzekere neemt.

Zeker bij het koningshuis zijn ze na Apeldoorn natuurlijk alert, dat is begrijpelijk. Het patroon lijkt dit: iedereen

die lastig kan zijn halen we van straat, later zien we wel weer. Preventieve excuses voor als de agent het toch mis

heeft zijn snel gemaakt.

Kinderen

'Voor uitingsvrijheid zou niemand moeten worden opgepakt', zegt Willem Jebbink, advocaat van Al-Jaberi. Hij verwacht

dat maandag weer negentien van zijn cliënten worden vrijgesproken die gedemonstreerd hebben bij de kernreactor in

Petten. 'De politie zou om legitimatie kunnen vragen en dan kan later worden bepaald of zo iemand naar het bureau moet

komen. Het is een te ingewikkeld fenomeen om op politieniveau op te lossen. Arrestaties zouden sowieso niet tijdens

een demonstratie moeten plaatsvinden.'

Een dag na mijn arrestatie verschijnt op de website van AD het volgende bericht: 'Spandoek 'Fuck de koning' bij bezoek

Willem-Alexander.' Ik krijg de haat van Facebook over me heen. Niet leuk, maar als ik het bericht lees, begrijp ik het

wel. Zo zou ik gearresteerd zijn toen ik 'een spandoek uitrolde met de tekst 'Fuck de koning', terwijl een massa

kinderen het bezoek van de koning gadesloeg'. Nooit gebeurd. Verder staat er dat ik naar het politiebureau gebracht

ben voor een gesprek en dat daar bleek dat ik niet van plan was iets strafbaars te doen. Ik zou meteen in vrijheid

zijn gesteld. Ook al onzin.

'Dat spandoek was wel uitgerold, anders hadden de agenten ook niet geweten wat erop stond', zegt politiewoordvoerder

Jens als ik hem zelf bel. Het is mijn woord tegen dat van zijn collega's, veel verder komen we niet. Wat vindt hij dan

van de arrestatie? 'De agenten hebben ter plekke een inschatting gemaakt, en dachten met al die kinderen erbij: dit

moeten we niet hebben.' Maar, verzekert hij, dit had niet zo mogen gaan: 'Ik kan alleen maar zeggen dat ik hoop dat

het niet nog een keer gebeurt.'

PLASTERK LAAT WET EVALUEREN

Minister Ronald Plasterk heeft naar nu blijkt in december de VU en de RUG de opdracht gegeven om de Wet openbare

Manifestaties (WoM) te evalueren. Komende zomer moeten de universiteiten hun bevindingen bekendmaken.

De wet uit 1988 is verouderd, zegt Ward Bezemer, woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken. 'De wet raakt

aan een belangrijk grondrecht. Maar in de afgelopen 25 jaar zijn er nieuwe vormen van demonstreren ontstaan. Daarom is

het nodig om er eens goed naar te kijken.' Als voorbeeld noemt hij de Occupy-protesten, waarbij soms wekenlang

volkskrant 30 mei 2015openbare plekken in beslag werden genomen.