fdbdfdbdbd

egzamin ustny na ostatnim wykładzie, wybór terminu egzaminu na dyżurze podczas sesji
materiał = wykład, podręczniki jako pomoc, uzupełnienie

Filozofia – system uporządkowanych, zorganizowanych twierdzeń, połączonych ze sobą i tworzących pewną całość. Filozofia narodziła się w Grecji i była pewnym sposobem postrzegania świata. Grecy zrozumieli, że rzeczywistość jest bardziej skomplikowana niż przekazują nam zmysły, że istnieją także inne wymiary rzeczywistości, które można uchwycić tylko za pomocą głębokiego wglądu intelektualnego.

philein – sophia = miłość mądrości (Pitagoras) – próba poznania świata za pomocą rozumu
filozofia – nauki pokrewne religia i nauka
nieufność do autorytetów – odrzucenie gotowych mądrości
część wspólna wielu nauk, nigdy nie zastąpiła do religii mimo że jest do niej w opozycji

ontologia(metafizyka) – co istnieje? Jaki jest świat?
Epistemologia – czym jest wiedza prawda poznanie? Co można wiedzieć?
Aksjologia (etyka, czyli dyscyplina zajmująca się wartościami moralnymi + estetyka, dyscyplina zajmująca się wartością piękna) – co jest w życiu ważne i co ma sens? Co należy robić? Czym są i jakie są wartości?
Logika – narzędzie myślenia

Wartość filozofii:
• znajomość fundamentalnych pojęć i kodów kultury
• samodzielność i odwaga intelektualna
 krytycyzm
 zdolność analizy problemów
 odróżnianie sensu od nonsensu

Życie bezmyślne nie jest warte, aby je przeżyć (Platon, obrona sokratesa)

Filozofia Starożytna VI w. p.n.e. - V w. n. e.
Narodziny filozofii – basen morza śródziemnego
Jońska filozofia przyrody – poszukiwanie Arche – zasady i materii świata, przekraczanie granicy między mitem i filozofią
• Tales z Miletu -  zasadą świata jest woda, ojciec matematyki
• Anaksymander – uczeń Talesa – zasadą świata jest bezkres(apeiron) ludzie pochodzą od zwierząt, pierwszy traktat filozoficzny, pojęcie sprawiedliwości – żywioły są równe, ich przewaga jest chwilowa, świat jest nieskończony, wieczny i bezgraniczny
• Anaksymenes uczeń anaksymandra – zasadą świata jest powietrze, nie ma dowodów na istnienie apeironu, wszystko jest z powietrza o różnej gęstości, świat jest oparty na ogólnych zasadach , które można pojąć za pomocą rozumu
Filozofia presokratejska
• Heraklit z Efezu – panta rhei – nieustanny proces zmian i przekształceń, arche świata jest ogień, wszystko się wypala i przeobraża w coś innego, wieczne koło przemian, odrzucił tytuły i pozycję społeczną, filozof ciemny, płaczący, elitarny charakter filozofii, prawda może nie być przyjemna, nie da się wejść drugi raz do tej samej rzeki, Wojna jest ojcem i królem, Prawdziwej wiedzy o świecie nie da się poznać za pomocą zmysłów, Odróżnienie pozorów od prawdziwości
• Parmenides z Elei – byt jest, a niebytu nie ma, nie może pojawić się nic nowego i nic się nie zmienia, zmiany są złudzeniem, Bazuje na powszechnie akceptowanych założeniach
• Zenon z Elei – Uczeń Parmenidesa, zmysły wprowadzają nas w błąd, nic się nie rusza, swoje tezy udowadniał za pomocą paradoksów, krytyczne nastawienie do doświadczeń zmysłowych
• Pitagoras – matematyczna natura świata + mistycyzm – pierwsza sekta, szkoła, arche są liczby, kulistość ziemi – kula jest figurą doskonałą, zwolennik reinkarnacji – wierzenia orfizmu, wegetarianizm, zakaz przysięgania, Etyczne nakazy umiaru, Jaki błąd popełniłem? Co zdziałałem? Jakiego obowiązku zaniedbałem?
• Demokryt – atomizm – cała rzeczywistość jest z wiecznych atomów, to co widzimy to ich układy determinizm – nie wierzy w przypadek rozumiany jako brak determinacji, nie jako coś sprzeciwiającemu się celowościowej organizacji świata wszystko ma przyczynę w ruchu i wzajemnym oddziaływaniu atomów, uważany za wszechwiedzącego – zgromadził całą wówczas dostępną wiedzę, w przyrodzie nic nie ginie, próba pogodzenia filozofii Parmenidesa i Heraklita
Rozwój filozofii ateńskiej Rozkwit Aten, demokracja i „wielkie pokolenie”

Sofiści – nurt powstał w V w. W Atenach. Nie stanowili szkoły filozoficznej i nie byli zawodowymi filozofami. traktowali wiedzę jako towar, traktowali ją w sensie praktycznym, przekonywali innych do swoich racji. Można przekazywać wiedzę innym i uczyć ich innych praktycznych umiejętności. Po raz pierwszy zaczęli uczyć za pieniądze. Sceptycyzm - Wychodzili z założenia, że nie ma prawdy obiektywnej, prawda nie istnieje, albo nie potrafimy jej poznać, odrzucali wszystko co uważali za zbędne filozoficzne spekulacje. dociekanie prawdy nie ma sensu, ważne są opinie – ważna rola przekonywania i argumentowania. Sofiści próbowali odpowiedzieć na pytanie skąd bierze się taki stan rzeczy, że istnieje mnóstwo wykluczających się wzajemnie teorii dotyczących świata – wynika to ze sposobu poznania czyli wiedzy. Różnorodność poznania wynika stąd, że każdy ma inny stopień wrażliwości zmysłowej. Zjawiska a więc i rzeczywistość są różnorodne i względne. Materia może mieć niejedną naturę. Istnieje prawda powszechnie obowiązująca, która powstała umownie w wyniku konwencji. Jedynym kryterium prawdy jest kryterium użyteczności.
Protagoras z Abdery – najbardziej filozoficzny umysł wśród sofistów, wymyślił uczenie za pieniądze, pierwszy z sofistów, „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy które są, że są i tych których nie ma, że nie ma” - od każdego człowieka zależy to w co wierzy, nie ma żadnego innego kryterium ustalenia prawdy, człowiek jako miara. Źródłem poznania są zmysły (sensualizm). Jeśli nie jesteśmy w stanie dotrzeć do prawdy o świecie to jedynym narzędziem może być język – przekonanie do własnych poglądów.
Hipiasz – Odróżnianie praw natury od prawa ludzkiego – Physis vs. Nomos. O wszystkich różnicach między ludźmi decydują prawa stanowione.
Kalikles – zmowa słabszych przeciwko silniejszym, normalnie powinni rządzić silniejsi ale słabszych jest więcej, więc to oni ustanawiają normy moralne i sprawują władzę.
Trazymach – prawa pozytywne są emanacją silniejszych, tworzą je Ci, którzy są w stanie nakłonić innych do swojej woli, prawo narzędziem klas posiadających do eksploatowania osób słabszych.

Sokrates – uliczny nauczyciel, nauczał jednak za darmo, był antysofistą – odrzucał to co dla sofistów było podstawowe. Uważał że filozofia sofistów jest niebezpieczna. Naukę odbierał duchowo a nie jak sofiści materialnie. Uważał że mądrość polega na poszukiwaniu wiedzy, znajomości tego jak jest naprawdę (nawet jeśli jest to inne niż wydaje się wszystkim wokół) „wiem, że nic nie wiem” - najgorsza wiedza to wiedza pozorna(przeświadczenie że coś jest prawdą, a nie jest), rozum prowadzi do cnoty. Używał metod indukcji i definiowania – jako pierwszy zajął się systematycznie definiowaniem pojęć i znajdowaniem definicji przez indukcję. Można przedstawiać konkrety za pomocą abstraktów przez poszukiwanie istoty rzeczy. Zmierzanie do idealizacji. Definicje nigdy nie będą ostateczne ponieważ analiza wciąż zmierza do ich pogłębiania
psychologiczna metoda Sokratejska – pytał ludzi o to co wiedzą (o opinie) okazując im uznanie, słysząc ich odpowiedzi ukazywał im, że są w błędzie (by sami doszli do błędu) wspomagał narodziny prawdy w umyśle tego z kim rozmawiał, sztuka położnicza – każdy człowiek nosi w sobie nieuświadomioną prawdę i należy ją z niego wydobyć. Narodziny etyki – intelektualizm etyczny – nikt nie postępuje źle z własnej woli, zerwanie z poglądem że ludzie są szlachetni z urodzenia, szlachetnego zachowania można się nauczyć, trzeba się zastanowić jak należy postępować, musi być wspólny dla wszystkich system wartości bo gdyby każdy miał własny to dojdzie do konfliktu wszystkich ze wszystkimi, moralizm – wynosił dobra moralne ponad wszystkie inne, misja filozofa: „siadał miastu na kark; ono niby koń wielki i raso, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło”

Platon – uczeń Sokratesa, arystokrata – wpływowy ród ateński, towarzyszył Sokratesowi w ulicznych dysputach, Po jego śmierci wyjechał z Aten i podróżował, wrócił i założył szkołę platońską – pierwszą prawdziwą szkołę filozofii – Akademię(od Akademosa – greckiego b herosa), która przetrwała 800 lat. Zajmował się zależnościami między tym „co płynie” a tym co niezmienne. Nie da się abstrahować od poglądów Platona. Jego stylem były dialogi, w których Sokrates był główną postacią i dyskutuje z różnymi osobami. Jego pisarstwo znamionuje piękny styl literacki.
3 koncepcje Platona: Teoria Idei –świat składa się ze sfery idei i sfery zmysłowo dostrzegalnej, mądrość ma służyć dotarciu do sfery idei, to czego doświadczamy zmysłowo jest przelotne, pewna i ostateczna wiedza jest tylko w sferze idei. Aby zrozumieć rzeczywistość należy przebić się przez wrażenia zmysłowe. Idee istnieją w świecie niewidocznym. Dusza ludzka jest nieśmiertelna i po śmierci wraca do obszaru nieśmiertelności czyli świata idei. Poznając świat człowiek dotyka boskości. Popiera teorię reinkarnacji. Metafora jaskini – jaskinia ze skazańcami przykutymi do ściany, siedzą plecami do siebie, mając przed sobą tylko ścianę, za nimi pali się ogień, a następnie jest wylot z jaskini, na zewnątrz toczy się normalne życie, skazańcy widzą tylko cienie na ścianie, Załóżmy, że te osoby urodziły się w tej jaskini, mogą więc uważać te cienie za prawdziwy świat. Wszyscy jesteśmy takimi więźniami, łańcuchy to nasze ograniczenie zmysłowe. Światem poza jaskinią jest świat obiektywnych idei. Wszyscy jesteśmy kopiami obiektywnej idei człowieka. Jeśli ktoś poprzestanie na tym co można objąć za pomocą zmysłów, jesteśmy skazani na to by mieć cień za rzeczywistość. Prawdą jest dotarcie do świata idei – rozwinięcie idei Sokratesa. W świecie idei znajdują się ostateczne odpowiedzi – co czym jest, idea dobra (najwyższa idea). Zadaniem filozofa jest poznanie tego czym jest świat idei. Teoria ta jest osią która spaja teorie Platona.
Teoria składników duszy i cnót – dusza człowieka składa się z 3 elementów (przedstawia się ją symbolem rydwanu): rozum, impulsywność – chęć konkurowania, dominowania, pożądliwość – chęć przyjemności, 2 ostatnie pchają nas do działania ale panuje nad nimi rozum, sprzężone są z nimi cnoty – rozum = mądrość, impulsywność = męstwo, pożądliwość = opanowanie, istnieje czwarta cnota – sprawiedliwość.
Teoria państwa idealnego – odzwierciedlenie torii duszy i cnót, Platon był krytykiem demokracji (ludzie są w nim pod władzą demagogii), nie ufał zdolnościom intelektualnym tłumu. Historia Sokratesa była dla niego dowodem że ma rację, rozważał jak państwo może uczynić ludzi lepszymi – na tym wg niego polegało dobro państwa, każdy powinien zajmować się tym do czego najlepiej się nadaje, każdy powinien należeć do jednej z nich wg swoich predyspozycji, sprawiedliwość polega na harmonii tych grup, rządzący podlegają pokusom, nie powinni mieć rodzin i własnego majątku, państwo może okłamywać obywateli, totalitaryzm, wizja niezrealizowana

Arystoteles – uczeń Platona, syn lekarza, pochodził z Macedonii, spędził 20 lat w akademii, potem wyemigrował do Macedonii, był wychowawcą Aleksandra Wielkiego (ten przesyłał mu cenne okazy ze swoich podróży); dla ateńczyków był kolaborantem, filozofia dla niego miała zajmować się wyjaśnianiem świata. założył swoją szkołę – Liceum. Był osobowością przeciwną do Platona - „Przyjaciel Platon, lecz większym przyjacielem prawda. Myśli i idee przedostają się do naszej świadomości przez to co widzimy i słyszymy. Człowiek przez rozum ma wrodzoną zdolność do porządkowania wrażeń w grupy i klasy. Nie istnieją dwie takie same rzeczy – świat jest zbudowany z indywidualnych stanów rzeczy. Był wszechstronny – interesował się wszystkim i znał się na wszystkim. Był wielkim systematykiem – uporządkował podstawowe pojęcia z różnych dziedzin wiedzy tworząc profesjonalny język. Odrzucił pogląd, że istnieje świat idei. Uważał, że to co czyni egzemplarze rzeczy przynależnym do jednej grupy jest forma. Rzecz składa się z materii i formy. Dusza jest formą – tym co czyni człowieka człowiekiem. Każdy z nas składa się z innej materii(wszystko to inne atomy). Forma nie tylko nadaje charakter rzeczy, ale jest także przyczyną  jej powstania. Prawdziwa wiedza to znajomość form – tych istotnych cech, które czynią daną rzecz tym czym jest. Zasada niesprzeczności – jeśli człowiek jest czym jest to nie może być na przykład drzewem. Zasada wyłączonego środka – nie ma nic między A i ~A. Logika wyraża istotę myślenia.
Etyka Arystotelesa – etyka jest nauką o tym w jaki sposób osiągnąć szczęście (spełnienie). Szczęście jest najwyższym dobrem, jest celem samo w sobie; nie dążymy już po nic więcej. Jaka droga wiedzie by człowiek wiódł spełnione życie. Receptą jest pielęgnowanie cnót charakteru – taką cnotą są złote środki(miar we wszystkim). Każda dziedzina życia ma sobie właściwą cnotę. Zdaniem Arystotelesa cnota jest nawykiem – postępujemy cnotliwie, gdy nauczymy się coś robić. Przyzwyczajenie jest drugą naturą człowieka. Sprzeciwiał się więc praktyce sokratejskiej. Metafizyka – filozofia arystotelesowska dotycząca rozumienia świata, poznanie świata wiąże się z poznaniem poszczególnych substancji. Dla każdej należałoby zbudować osobną teorię, ponieważ spowodowało by to bałagan należy stworzyć ogólną teorię. Teorie złożeń bytowych - wszystko co istnieje jest złożone z: Kategorii – przypadłości (10 koniecznych warunków realnego bytu – miejsce, czas, jakość, ilość, stosunek do innych rzeczy, doznania, działania), formy – materii (forma to sposób zorganizowania materii – przy badaniu rzeczywistości ważne są i materia i forma) i aktu – możności (materia jest sama w sobie możliwością ale niczym konkretnym, może być nieskończona, rzeczy można badać nie tylko pod względem struktury ale i przyczyny).


28.10.2014
Filozofia praktyczna

Arystyp z Cyreny – uczeń Sokratesa, zalążek epikureizmu. Jak nauczyć się żyć by żyć dobrze. Jedynym dobrem jest przyjemność, jedynym złem jest cierpienie. Życie szczęśliwe to suma wszystkich przyjemności – im więcej przyjemności tym więcej szczęścia. Carpe Diem, każda przyjemność ma równą wartość. Filozofia ma pomóc odkrywać i definiować przyjemność. Umiejętność doznawania przyjemności to sztuka, potężna siła i moc.

Cynicy – Antystenes, Diogenes  - Antystenes kontynuował styl życia Sokratesa, zradykalizowany sokrateizm najsensowniejszy sposób to roztrząsanie zagadnień filozoficznych na ulicach, ideał wolności, niezależność od sztucznych potrzeb, należy przestać myśleć o sobie tak jak się jest postrzeganym, wtedy większość trosk znika, Diogenes mieszkał w beczce, miał przydomek pies, postulaty: wolność i samowystarczalność (autarkia) – niezależność wewnętrzna i zewnętrzna, pogarda dla konwenansów i opinii innych, odrzucał przywileje, nie przejmować się sztucznymi konwenansami, wszystko co robi się w domu można robić publicznie.

Stoicyzm – Zenon z Kition, Seneka, Cesarz Marek Aureliusz, niewolnik Epiktet
aby żyć szczęśliwie trzeba zrozumieć świat – logos – mądrość i wolność, pierwsi panteiści. Boskość przenika materię(prawa natury). Nie da się odwrócić nieuchronnego biegu wydarzeń. Człowiek bezradny wobec rzeczywistości – nie ma przypadków ani wolnej woli. Człowiek musi się jej podporządkować by uratować swoją wolność. Jeśli się miota i buntuje marnuje swój czas. Ludzie dzielą się na mądrych i szaleńców. Mądrość daje spokój i opanowanie. Namiętność to choroba duszy. Świat jako scena w teatrze a ludzie odgrywają narzucone sobie role. Adiaphora – emocjonalna obojętność na dobra które są od nas niezależne. Nie powinniśmy się przywiązywać do tego co zyskamy. Jedynym cennym dobrem jest mądrość. Apatia – uwolnienie się od namiętności. Drzwi są zawsze otwarte – jeżeli los tak się potoczy to nie należy się nad sobą rozczulać tylko zrobić to co należy.


Epikureizm – Epikur, Petroniusz, Lukrecjusz
Epikur z Samos był następcą Arystypa – połączył jego naukę z nauką Demokryta o atomach. Najwyższą przyjemnością jest brak cierpienia. Każdy ma prawo do szczęścia ale nie każdy o tym wie. Największą wartością jest możliwość dysonowania własną egzystencją. Chodzi o umiejętność cieszenia się życiem. Tak jak w stoicyzmie etyka wiąże się z ontologią (tym jaki świat jest), atomizm i indeterminizm – nie wszystko jest zdeterminowane bo atomy się poruszają a człowiek ma wolną wolę, odrzucenie determinizmu Demokryta, możemy w niewielkim stopniu swoimi decyzjami modyfikować rzeczywistość czyli ruch atomów. Uczynienie z życia dzieła sztuki, brak zainteresowania polityką i życiem społecznym. hedonizm – dobro moralne = przyjemność ale nie jako jednorazowe doznanie ale całość życia, dobre jest to co przyjemne czy przyjemne to co dobre? Człowiek zawsze dąży do szczęścia i unikania cierpienia. Każda przyjemność ma granicę której przekroczenie powoduje destrukcję podmiotu. człowiek potrzebuje niewiele do przyjemnego życia, potrzebna jest cnota umiarkowania i samokontroli. Nie można dążyć do każdej przyjemności za każdą cenę - wolność od nałogów radość z życia bez cierpień, wyobrażenie o przyjemności różni się od samej rzeczywistości. Nie można żyć przeszłością ani przyszłością aby doznawać przyjemności. Nie wszystkie przyjemności są dostępne dla wszystkich. Żeby zdobyć jedną przyjemność musimy zrezygnować z innych. Każda religia ma dwa nurty: fałszywy – budowanie strachu przed bożą karą i prawdziwy – Bóg jest wzorem dla człowieka przekazującym miłość, strach przed śmiercią jest nonsensem, śmierć jest w nas i nigdy jej nie doświadczymy(bo się nie da), Trzeba żyć jakby każdy dzień był tym ostatnim. lepiej mniej potrzebować niż więcej mieć, złe myślenie o rzeczywistości  jest równoznaczne ze złym jej doświadczaniem. bogowie się nami nie interesują, cierpienia nieuchronne są łatwe do zniesienia i są potrzebne by docenić przyjemność. Eskapizm???

Zmierzch filozofii starożytnej
Sceptycyzm – Pyrron z Elidy, Sekstus Empiryk
Pyrron był żołnierzem Aleksandra Wielkiego. Doktryna bardziej etyczna niż epistemologiczna, przeciw dogmatykom – odrzucenie wszystkich innych poglądów – nie ma prawdy lub jest nieosiągalna. Inne szkoły to dogmatyzm. Spostrzeżenia są względne – nie mamy pewnych metod poznania Poglądy chore na pochopność. Należy wstrzymać się od sądów bo wszystko jest wątpliwe. Zawodność zmysłów. Ataraxia – nie starać się wiedzieć więcej niż się da. Niekoniecznie trzeba mieć pogląd na każdy temat. Trzeba się uwolnić od potrzeby posiadania zdania na każdą rzecz. Zatruwamy sobie życie szukaniem odpowiedzi których nie ma.

Neoplatonizm – Plotyn
uczynił z filozofii Platona filozofię bardzo mistyczną.
A bsolut (Jednia) i jego emanacje (hipostazy).
Pitagoreizm - metempsychoza i wyzwolenie duszy – miał marginalne znaczenie w filozofii Plotyna.
Dusze człowieka są między światem idealnym i materialnym.
Zadaniem duszy jest uwolnienie się od ciała.
Świat to odzwierciedlenie Absolutu.
Oprócz Absolutu istnieją kolejno niższe podmioty emanujące:
 logos - idee,
 - sfera duchowości,
- świat rzeczy,
- materie bez formy.
Dusza ma się kierować ku połączeniu z Absolutem. Należy robić wszystko by wyrwać się z wędrówki dusz (życie) i wrócić do tego od czego dusza pochodzi (absolut). Oczyszczenie dusz następuje przez ekstazę Jeśli dusza jest skupiona na świecie materialnym to jest skierowana w dół (piekło??).

Szkoła aleksandryjska III-V n.e.
Hypatia – pierwsza kobieta filozofka, niewiele o niej wiemy, była wybitnym logikiem i matematykiem. Zabili ją chrześcijańscy mnisi.

18.11.2014
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA V-XV wiek
Średniowiecze – godzenie wiary z rozumem, filozofia służebnicą teologii (ancilla), rozwój metod egzegezy pism, powstanie uniwersytetów, tomizm – odnowienie arystotelizmu, nominalizm – podwaliny empirystów.
Św. Augustyn – urodził się w Afryce, był świetnym retorem. Stworzył podwaliny myśli chrześcijańskiej, chrześcijaństwo jako sposób życia a nie system filozoficzny. połowę życia spędził rozwiąźle ale się nawrócił, jedna z pierwszych autobiografii.
„Platon chrześcijaństwa” - oparcie na greckim sposobie myślenia i zupełnie odmiennym sposobie myślenia Jezusa (kręgu wschodniego), schrystianizował Platona, filozofia teocentryczna, creatio continua – Bóg wciąż odtwarza świat na nowo i jest jedynym bytem koniecznym, czas to miara zmian rzeczy materialnych, przed powstaniem świata czas nie biegł. Istotą boskości jest miłość. Miłość to najlepszy ze stanów. Miłość to relacja do samego siebie, do innych i do świata. Afirmacja – uznanie świadomości i wolności drugiego człowieka. świat jest emanacją bożej woli. Idee są „treścią umysłu Boga” - prawda, piękno, dobro. Prawdziwa mądrość polega na poznaniu idei czyli zamysłu Boga. Szczęście to poznanie Boga i samego siebie. Człowiek jest zbyt prymitywny by mógł zasłużyć na Łaskę Oświecenia, Bóg decyduje, komu jej udzielić. Ma świadomość i wolność na wzór Boga. Iluminatio = łaska oświecenia, człowiek nie może na nic od Boga zasłużyć – łaska jest dana darmo, Bóg nie jest nam nic winien, wiara jest darem od Boga, doktryna predestynacji – każdy jest z góry wybrany do zbawienia lub potępienia – wszystko jest przewidziane w boskim planie, jeśli ktoś dobrze postępuje to znaczy że Bóg go wybrał do zbawienia. Dobro pochodzi od Boga a zło od człowieka. Tylko dzięki Bogu można być szczęśliwym, wiara jest kwestią woli Boga i dobro trzeba pokochać. Boga można doświadczyć ale nie poznać. Zło bierze się z niewiedzy, jest brakiem dobra i konsekwencją złych wyborów człowieka.

Civitas Dei „państwo Boże” – przeznaczeni do zbawienia – gardzą sobą i wielbią
Boga, civitas terrena – państwo ziemskie – gardzą Bogiem i wielbią siebie.

Lex iniusta non lex est – prawo niesprawiedliwe nie jest prawem, państwo i prawo to narzędzia pokoju.
 prawo ludzkie jest by zapewnić minimalne warunki pokoju, ma być sprawiedliwe. Państwem można nazwać tylko twór który dąży do sprawiedliwości, problem teodycei – pochodzenie zła: zło to brak dobra, pochodzi z wolnej woli człowieka, by nie grzeszyć trzeba kochać Boga. Do istoty Boga należy to że istnieje. Woluntaryzm – istotna jest wola a nie rozum. Połączenie świadomości i woli.

Scholastyka
koncepcja „dwóch prawd” – rozum i objawienie odpowiadają nam czasem sprzecznie na pytania, powrót do zainteresowania logiką, przekonanie o konieczności używania rozumu, by wiedzieć w co się wierzy, rozum jest narzędziem wiary.

Pierre Abelard XI w. preromantyk średniowieczny – „Sic et non” („Tak i nie”) – szukanie odpowiedzi przez konfrontowanie często sprzecznych autorytetów – krytyczna analiza tekstu. Rozum jest kluczem do wiary. Krytyczna analiza tekstu, miłość do Heloizy, spór o uniwersalia („powszechniki”) realizm – idee istnieją obiektywnie, rzeczy są ich odzwierciedleniem, krytyką Abelarda jest arystotelesowski umiarkowany realizm –

uniwersalia istnieją jako znaczenia słów odzwierciedlające obiektywne, wspólne własności rzeczy jednostkowych

Etyka – zależność moralnej oceny czynu (grzechu) od intencji (woli obrazy Boga i jego praw), ziemskie prawo nie wymierza sprawiedliwości tylko odstrasza od zła i zachęca do dobra



św. Tomasz XIII wiek – „Doktor Anielski” pochodził z zamożnej rodziny, dokładne analityczne myślenie, całe życie chciał być zakonnikiem – został dominikaninem, gonił {{{dziwkę w komnacie z płonącym badylem}}}. Filozofia jako służebnica tradycji i teologii, nie może być sprzeczności między rozumem i pismem świętym, przy pomocy logiki i rozumu wykładał teologię chrześcijańską, wiara przekracza rozum ale mu nie przeczy.
spór o uniwersalia – czy pojęcia ogólne mają swoje desygnaty; sprawdzanie czy istnieje byt ogólny do którego odnosimy się mówiąc o uniwersaliach, realizm zgodnie z którym byty ogólne istnieją w postaci zamysłów boga.
Istnienie i istota (egzystencja i esencja) – krytyka Anzelma. Nominalizm – nie istnieją żadne desygnaty do których te słowa by się odnosiły. 3 sposoby istnienia uniwersaliów:
ante rem – pomysł Boga,
in rem – istnieją w rzeczy(forma),wszystkie cechy istotne czyniące daną rzecz rzeczą,
post rem – słowa w języku mają swoje ujednolicone znaczenie odnoszące się do głównych cech.

 filozofia jako służebnica teologii. „5 dróg” – dowodów na istnienie Boga (w kolejności):
- z ruchu: jedna rzecz porusza drugą; pierwsze poruszenie spowodował Bóg,
- z pojęcia przyczyny sprawczej: porządek przyczyn musi prowadzić do tej ostatecznej – Boga,
- z tego, co jest możliwe i co jest konieczne: jeśli nic nie musi istnieć, to kiedyś nic nie istniało w przyrodzie, a to nie prawda bo teraz też by nic nie istniało. Musi więc istnieć byt konieczny, którym jest Bóg,
- ze stopni doskonałości – istnieją różne stopnie, które przybliżają się do najdoskonalszego – Boga,
- z kierowania wszechświatem – wszechświat ma cel, który ktoś ustanowił. Musiał to być Bóg.
Klasyczna teoria prawa naturalnego – wyróżnienie prawa wiecznego – reguł wg których stworzony jest świat istniejących wg zamysłu boga. Inne prawa istnieją przez udział w prawie wiecznym, prawo naturalne jest refleksem prawa wiecznego, prawo boskie – objawione przez boga, przejaw prawa wiecznego zapisany w księgach objawionych, prawo stanowione czyli ludzkie – prawo naturalne należy uczynić przedmiotem abstrakcyjnej refleksji, prawo ludzkie wynika z naturalnego i konkretyzuje je, nie jest wiążące moralnie jeśli sprzeciwia się prawu wiecznemu. Jeśli jednak prawo stanowione wyrządza mniejszą szkodę nie należy go obalać. Napisał summę teologiczną przeciw poganom – obalał ich poglądy.

Wilhelm Ockham – XIV wiek. Uciekł bo przegrał jakiś tam proces. Bronił Ludwika Bawarskiego - „Ja Cię będę bronił słowem a ty mnie mieczem”, Franciszkanin – gloryfikacja ubóstwa, Brzytwa Ockhama – bytów nie należy mnożyć ponad potrzebę, jeśli da się coś wyjaśnić prosto to należy na tym poprzestać, spór o uniwersalia – czy istnieją desygnaty pojęć ogólnych, Ockham uważał że nie. Istnieją tylko przedmioty(byt obiektywny) i umysły(osoby – byt subiektywny) – radykalny nominalizm – przewrót nominalistyczny. Uniwersalia są jedynie w umyśle i języku. Nie zawsze gdy z czegoś korzystamy to znaczy że mamy do tego prawo, twórca prawa podmiotowego
Woluntaryzm – dobro jest nieskrępowaną wolą Boga. Wiedza odnosi się do zasad „porządku stworzonego” i nie może wiązać jego twórcy (działającego w porządku absolutnym), prymat woli (intencji) w etyce, moralność to „kochać to co Bóg chce żeby było kochane”, teologia nie jest nauką, tylko kwestią wiary, nie rozumu, filozofia kwestią faktów i logiki.
Filozofia nowożytna
Renesans, Humanizm – odrzucenie scholastyki, przejście ciężaru nauki z Boga na człowieka. Narodziny Nauki – rozwój nauk empirycznych(Kopernik, Kepler, Galileusz, Bruno, Hervey, Boyle, Newton) – renesans i reformacja – M. Luter 1517, odwrót od kultury antycznej, zastój filozofii – Montaigne, Machiavelli, Erazm z Rotterdamu, powrót do Platona i stoików. Filozofia jako służebnica nauki.
Galileusz – narodziny nauk empirycznych – wnioskowanie indukcji z doświadczeń, rozwój metody naukowej, Biblia nie opisuje nieba ale wskazuje jak się do niego dostać

Kontynentalny racjonalizm – na 150 lat odseparowanie od nurtu angielskiego, myślenie dydaktyczne i ścisłe, skłonności matematyczno-geometryczne.
Kartezjusz (Rene Descartes) – odrzuca wszystko to co wymyślono przed nim – powrót sceptycyzmu – chaos w filozofii wynika z braku metody funkcjonowania. Z filozofii należy uczynić naukę a nie ideologię. „Rozprawa o metodzie”, „Medytacje o pierwszej filozofii”. Próba zbudowania wiedzy na nowym fundamencie (epistemologia). Filozofia to konieczny element nauk matematyczno-przyrodniczych. Jakiego rodzaju wiedza nie może być błędem. Wszystkie spostrzeżenia zmysłowe nie są dobrym kandydatem ponieważ zmysły często nas zwodzą = odrzucenie empirii. Skąd wiem że moje doświadczenia są prawdziwe? – epistemologia. Nie można wykluczyć że ktoś nas oszukuje (złośliwy demon). Wiedza jest warunkowa – jest prawdziwa jeśli prawdziwe jest nasze myślenie. Jedyne czego możemy być pewni, że jeżeli człowiek może myśleć to znaczy że istnieje. Budowa filozofii na wzór nauk matematycznych. Badanie przez obalanie teorii. (Jedyne co jest pewne to że jeśli wątpię to myślę, a skoro myślę to istnieję – dubito ergo cogito, cogito ergo sum. – wersja bardziej augustyńska.  Człowiek jest centralnym punktem a świat stanowi jedynie tło. Ścieżka dowodzenia musi być klarowna i niczego nie można pominąć. Radykalny dualizm psychofizyczny – substancja myśląca(res cogitans - dusza) i materia(res extensa - substancja rozciągła). Uniwersum filozoficzne to Człowiek, Bóg i Kosmos. Umysł nie potrzebuje materii do istnienia. Są to substancje zupełnie różnej natury. Człowiek jako duch w maszynie. Ciałem steruje i napędza je substancja myśląca (dusza). Zwierzęta to naturalne automaty. Powiązanie z chrześcijańską ideą duszy. Skoro istnieje umysł to istnieje też jego zawartość. Skutek nie może być doskonalszy od przyczyny. Istnieje doskonały Bóg – wynika to z tego że mamy w sobie doskonałą ideę jego istnienia. Istnienie Boga jest gwarancją istnienia świata a nie na odwrót – doskonały Bóg nigdy nie oszuka człowieka więc świat który doświadczamy musi być prawdziwy. Skutek nie może być doskonalszy od przyczyny. Przekonanie, że to co odbieramy zmysłami jest stworzone by móc reagować na otaczającą rzeczywistość. To dzięki czemu jesteśmy w stanie dojść do prawdy jest rozum. Poszukiwanie punktu oparcia, pryzmat rozumu nad doznaniami – jedynie sygnały do kierowania ciałem, idee wrodzone (tylko one są niezawodne bo pochodzą od Boga), nabyte i skonstruowane.

Benedykt Spinoza – (more geometrico) – aksjomaty i dowody dedukcyjne. prowadził swoją kontemplację w spokoju, dokonując codziennych czynności. Wzorem filozofowania geometria. Twierdzenia na wzór dowodów matematycznych. Z kilku pewników tworzy się rozbudowaną naukę. Odrzucił dualizm – świat jest jedną substancją – myśl i materia to jedynie odmienne przejawy i są ze sobą w harmonii. Jeśli Bóg jest nieskończony tzn. że jest gdzieś na świecie. Bóg i świat to jedno (panteizm). Bóg jest immamentny w świecie. „nie ma Boga poza światem, ani świata poza Bogiem”. Rozum i materia to jedynie przejawy jednolitej substancji tzw. modi. Nie ma zjawiska przechodzenia od myśli do materii bo są tym samym. Myślą przewodnią Spinozy jest, że istnieje tylko JEDNA, JEDYNA substancja, która posiada nieskończenie wiele atrybutów, z których znamy tylko myśl i rozciągłość (ew. materię). Atrybuty posiadają modi, które tworzą poszczególne, dostrzegalne dla nas obiekty, myśli itd. Człowiek jest niedoskonały więc nie może ich wszystkich poznać, dostrzega myśl i rozciągłość. Te twierdzenia doprowadziły do wniosków etycznych. Wszystko co się dzieje na świecie musi być możliwe do wytłumaczenia. Nie ma miejsca na przypadki = wszystko jest zdeterminowane, poznanie Boga to poznanie wszystkiego co się wydarzy. Na los należy patrzeć z punktu widzenia wieczności – elementu wszechogarniającej istoty boskiej. Dusza nie może żyć bez ciała. Wewnętrzne doznania są odbiciem tego co się dzieje z ciałem. Czas nie ma znaczenia wobec wieczności. Przeszłość przyszłość i teraźniejszość są poza czasem i są stałe. Nie ma powodu by bać się śmierci – to daje wyzwolenie i zbawienie. Bóg filozofów – nie jest to osoba taka jak w religiach, tylko piękno doskonałości wszechświata. Świat sub specie aeternitatis - „nie śmiać się, nie płakać, rozumieć”

Gottfried Leibniz – prowadził intensywne życie – działalność polityczna i dyplomatyczna. Wszechstronnie uzdolniony – odnosił wiele sukcesów. Próbował stworzyć uniwersalny system filozoficzny czerpiący ze wszystkich możliwych źródeł. Odrzuca Kartezjusza i Spinozę. Jego myśl spaja pojęcie monad. Pluralizm substancji(monadologia) – każda rzecz na świecie jest swoistą substancją, każda z monad jest niepowtarzalna i jest innym rodzajem substancji. Różnorodność monad i ich przedmioty jako ich „kolonie” Monady są niematerialne i nie mogą na siebie oddziaływać, ponieważ dopóki mamy do czynienia z materią to można ją dzielić a monady są niepodzielną istotą każdej rzeczy. Wszystko co dzieje się z monadami jest w nich zapisane. Każda monada jest swoim wyjaśnieniem – zamkniętym w sobie kosmosem,  Dominującą monadą jest ludzka dusza. wynika to z poglądu, że jeśli predykat musi być prawdziwy w stosunku do jakiejś nazwy to w pojęciu musi zawierać się prawdziwość nazwy. Wynika to z definicji tożsamości dwóch obiektów. Jeżeli wszystko co można powiedzieć prawdziwie o A, można też powiedzieć o B i nic więcej, to wtedy A i B są tożsame. Wynika z tego, że monady nie wchodzą ze sobą w interakcje, każda jest niezależna. W każdej z nich jest zakodowane to co będzie się z nią kiedykolwiek działo. Harmonia wprzód ustanowiona i Bóg jako „Wielki Zegarmistrz” - stwórca zapisał do końca świata harmonię monad. Teoria światów możliwych – konsekwencja świata jako zbioru monad i problemu teodycei(sensu istnienia zła):
 prawdy konieczne – jakkolwiek świat by nie wyglądał to zawsze musi być prawda, nie ma takiego świata w którym jakieś twierdzenie nie byłoby prawdą
 prawdy faktyczne – można wyobrazić sobie takie światy, w których to co w jednym jest prawdą w drugim nie jest.
Teoria ta jest odpowiedzią dlaczego istnieje zło. Bilans zła i dobra jest w naszym świecie i jest najlepszy z możliwych. Każdy alternatywny świat byłby gorszy, ponieważ Bóg w swojej wszechmocy wybrał dla nas najlepszy świat, w którym dobra jest relatywnie najwięcej. Zło jest warunkiem dobra. Wszystkie decyzje, które podejmujemy są zdeterminowane, to nie znaczy jednak, że nie podejmujemy decyzji wolnych, wybieramy to co musimy wybrać – niedoskonały umysł może wybrać tylko to co jest konieczne, z naszego punktu widzenia mamy wolną wolę. Nie wiemy że wszystko jest zdeterminowane i dzieje się tak jak stać się musiało.
Blaise Pascal (antyracjonalizm)
9.11.2014
Empiryzm Brytyjski XVII
• Roger Bacon – 3 drogi poznania: Autorytet, rozum, doświadczenie; autorytet i rozum opierają się na doświadczeniu
• Francis Bacon – prawnik, polityk i filozof, Novum Organon – dzieło o wyciąganiu wniosków - doświadczenie i indukcja zamiast sylogizmów Arystotelesa, narzędziem poznania świata jest obserwowanie faktów i wyciąganie ostrożnych konkluzji(indukcji) - „myśli ludzkiej nie skrzydeł trzeba, ale ołowiu”. Teoria błędów poznawczych – złudzenia poznawcze, które utrudniają prowadzenie obserwacji: Idola Tribus – skłonności człowieka – złudzenie gatunkowe, podatność ludzi na wpływy, zaburzenia, Idola Specus – złudzenia jednostki, utrudnienia konkretnego człowieka, jego przekonania, stereotypy, Idola Fori – złudzenia komunikacji, nie da się przy pomocy języka precyzyjnie opisać tego co jest przedmiotem opisu, Idola Theatri – złudzenia opowieści, filtrowanie informacji tak, że dostrzega się tylko te które potwierdzają daną teorię
• Tomasz Hobbes – „Lewiatan” „De Cive” najlepiej znany z filozofii politycznej. Myśliciel w dziedzinie ontologii konsekwentny materialista, naturalista i mechanicysta, nie istnieje nic poza światem materii i zachodzącymi w nim zjawiskami naturalnymi – filozofia ma je opisywać. istnieją tylko organizmy, a świadomość jest funkcją ciała czyli materii. Myśli to poruszenia materii w głowie. Odrzucenie koncepcji duszy. Dociera do nas tylko oddziaływanie zewnętrznych obiektów na nasze zmysły. człowiek nie ma wolnej woli bo nie od nas zależy czego pragniemy, nie można wartościować co jest dobre a co złe ponieważ wszystko jest ciągiem zdarzeń, Wszystko co robi człowiek jest realizacją jego potrzeb – wyrasta z tego filozofia polityczna Hobbesa – w stanie natury interesy ludzkie muszą ze sobą kolidować i powodować konflikty,  substancja to coś materialnego, bellum omnium contra omnes – życie ponure, nędzne, samotne, zwierzęce, krótkie i kruche. Każda istota podąża za swoimi pragnieniami bez moralności. Odrzucenie etyki - Świat natury nie zna dobra i zła. Umowa społeczna – dziecko „rozsądku i strachu” - tylko przez nią może zaistnieć moralność i sprawiedliwość, Każda władza jest lepsza od stanu natury, stan natury to permanentny konflikt wszystkich ze wszystkimi – ciągła obawa przed byciem skrzywdzonym, W związku z tym ludzie powołują suwerena, który wyznacza prawo i pilnuje jego przestrzegania. Prawo jest miarą dobra i zła, Zrzeczenie się części wolności na rzecz bezpieczeństwa. Jeśli suweren nie jest w stanie nas ochronić to nie musimy być mu posłuszni – wolność za bezpieczeństwo „Lewiatan”, nie wolno nam oceniać prawa i orzekać czy jest dobre czy złe.
• John Locke „Badania nad zasadami poznania” „dwa traktaty o rządzie” „List o tolerancji” – empiryzm opisowy – wywodzi się z tradycji Bacona(empiryzmu normatywnego), cała wiedza pochodzi z doświadczenia, niczego nie ma w umyśle co nie pochodzi ze zmysłów. wszystko co dzieję się w głowie pochodzi z naszych obserwacji umysł jako Tabula Rasa, Człowiek nie ma wrodzonych idei, zapoczątkował psychologię asocjacyjną. Asocjacjonizm – mechanizm tworzenia idei złożonych z informacji jakie do nas docierają. Ojciec liberalizmu - liberalizm – tolerancja i natural rights. Każdy rodzi się równy. Nasze poglądy wynikają z naszych doświadczeń – nikt nie zna prawdy absolutnej więc należy szanować cudze poglądy. Koncepcja praw naturalnych z którymi rodzi się każdy człowiek – życie, wolność, własność, państwo ma strzec tych praw – gwarantować je umową społeczną czyli konstytucją, idea podziału władzy, własność prywatna pochodzi ze zmieszania materii z własną pracą, odrzuca teorię ciągłej walki Hobbesa bo ludzie sami uczą się życia ze sobą
• George Berkeley „Traktat o zasadach poznania” „Dialogi między Hylasem i Filonousem” – Empiryzm skrajny – esse est percipi – problem „mózgu w słoiku”(co to znaczy istnieć), można mieć wrażenie ale nie mieć pewną wiedzę, Znamy tylko swoje doznania ale nie wiemy co je wywołuje. Nie mamy pewności czy istnieje cokolwiek. Idealizm subiektywny, solipsyzm – każdy umysł wytwarza sobie ideał – istnieje tylko ja czyli umysł. Hipoteza materialistyczna – nigdy nie wiemy co wywołuje wrażenia, jesteśmy nimi zamknięci. Esse est percipi - być to znaczy być postrzeganym, istnienie czegoś to postrzeganie czegoś, jeśli nie mamy doznań to nie istnieje nic, Bóg postrzega wszystko – nawet to czego nie postrzega nikt – oko Boga i ciągłość istnienia rzeczy. Istnieją tylko subiektywne idee – nie ma obiektywnej rzeczywistości, skrajny nominalizm – bytów abstrakcyjnych nie ma nawet w umyśle – nie da się wyobrazić czegoś co nie jest egzemplarzem danej rzeczy. „Najpierw sami wzniecamy kurz, a potem skarżymy się na słabą widoczność”
• David Hume „Traktat o naturze ludzkiej” „Traktat o zasadach moralności” – zajmował się filozofią w młodości, odrzuca radykalizm Berkeleya, Wszystkie przekonania są kopiami wrażeń zmysłowych. Odróżnienie wrażeń zmysłowych i idei w naszym umyśle. Wrażenia i zasady kojarzenia idei. Treść doświadczenia a dane zmysłowe – wszystko co wiemy to dane zmysłowe = zasada kojarzenia idei – wytworzenie się nawyków i oczekiwań. Mechanizmy kojarzenia sprawiają że widzimy świat nieco przetworzony, Wyobraźnia to kopie wszystkiego czego doświadczyliśmy za życia. Należy odróżnić co jest rzeczywiście wartością doświadczeń a co naszym wkładem. Krytyka związku przyczynowego(nie wiemy co jest przyczyną a co skutkiem – jest to wyłącznie kwestią wiary a nie wiedzy), substancji (traktujemy podobnych przejawy jako to samo) i duszy(jaźni) – możemy zobaczyć tylko następstwo w czasie. Umysł jest teatrem percepcji, Związek przyczynowy to myślenie nawykowe, nie możemy go zaobserwować, nie ma jaźni – wrażenie że to jestem ja. Nawyki umysłu – podobieństwo, styczność i następstwo, błąd naturalistyczny – wyprowadzenie powinności z faktów, tezy są opisowe, a wnioski powinnościowe, a tak nie powinno być. Powinność (moralność) nie jest kwestią rozumu ale uczuć (sentymentalizm) instrumentalna rola rozumu wobec emocji – umysł podrzędny, bezradny rozum – nie odgrywa roli motywacyjnej. Motywują tylko uczucia i utrwalone skojarzenia i wyobrażenia działań. Rozum może jedynie podpowiadać jak wywołać dane uczucie, to co komu sprawia przyjemność jest pozaracjonalne. Rozum jest niewolnikiem uczuć. Obiektywne pojęcie dobra i zła pod znakiem zapytania, prekursor oświecenia – zaczęło się w Anglii
Filozofia oświecenia
Oświecenie narodziło się w Anglii, rozkwitło we Francji, a umarło w Niemczech. Próba przeniesienia empiryzmu angielskiego na grunt kontynentalny
 oświecenie francuskie – moda na filozofię, filozofia walcząca – salony i akademie, nastawiona na odkrywanie prawdy i ulepszanie świata(zwalczanie zła). brutalny osąd rozumu nad przyzwyczajeniami – filozofię należy wyzwolić z okowów obecnych przyzwyczajeń aby mogła ułatwiać ludziom życie, Kant definiował oświecenie jako „moment wyjścia ludzkości z zawinionej przez siebie niedojrzałości” Ecrasez l'infame (Wolter) – zniszczmy wszystko co niegodne, Saper Aude! (Kant) – odważmy się być mądrymi, Wolter – przeniesienie do Francji idei brytyjskiego empiryzmu. Encyklopedyści – Tworzą wiedzę opartą na faktach, rola filozofii jest wtórna – porządkuje wiedzę ale z nią nie konkuruje:
 D. Diderot – prymat nauk przyrodniczych nad spekulacją.
 Jean D'Alembert – pre-pozytywizm filozoficzny – filozofia jako nauka o zasadach nauk, prymat poznania naukowego, brak możliwości syntezy bo „łańcuch prawd jest poprzerywany”
 Etienne Condillac – radykalna Tabula Rasa, ani idee ani mechanizmy nie są wrodzone.
 Claude Helvetius – Bacon utylitaryzmu (prekursor), plastyczność natury ludzkiej, urządzenie świata tak by ludzie nie byli źli
 Julien la Mettrie – idea „człowiek-maszyna” - radykalny materializm i mechanicyzm(od Kartezjusza). Zachowanie człowieka wynika z fizjologii, człowiek to maszyna
 Monteskiusz – „o duchu praw” - koncepcja trójpodziału władzy.
 J.J.Rousseau – krytyka cywilizacji (idea „szlachetnego dzikusa”) człowiek jest najszczęśliwszy w stanach zwierzęcych. Cywilizacja zniszcyła harmonię.
Rewolucja Amerykańska i Francuska, Locke był inspiracją dla deklaracji niepodległości – narodziny nowoczesności
 Immanuel Kant – 3 krytyki: „Krytyka czystego rozumu”(co istnieje?), „Krytyka praktycznego rozumu”(co powinno się robić i jakie decyzje podejmować) „Krytyka władzy sądzenia”, ukoronowanie i zamknięcie myśli filozoficznej. Ponownie połączył racjonalizm kontynentalny i empiryzm brytyjski – zmysły i intelekt są równie istotne. Jak to jest że nauka jest możliwa? Prowadził monotonne życie – całe życie spędził w Królewcu. Jak przebiega proces poznania? Wkład do różnych nauk – ciekawy świata. Początkowo jego filozofia była konwencjonalna. Lektura Hume'a obudziła go z dogmatycznej drzemki, W wieku 60 lat wymyślił filozofię krytyczną. Podział sądów na analityczne(orzekamy o tym co jest zawarte w przedmiocie), sądy syntetyczne(mówią coś więcej niż wynika z przedmiotu), sądy a posteriori(oparte na doświadczeniu), sądy a priori(niewymagające doświadczenia) – dają nową wiedzę jeśli są jednocześnie syntetyczne. Przewrót Kopernikański – czas, przestrzeń itd. nie są to doświadczenia zmysłowe; Czas i przestrzeń, to aprioryczne formy naoczności. Kategorie dzielą się na cztery grupy i dotyczą czegoś innego niż formy naoczności, mianowicie naszego myślenia, porządkowania myśli, a formy naoczności dotyczą postrzegania oraz różnych typów wyobraźni.. Nie tylko świadomość dopasowuje się do rzeczy lecz także rzeczy do świadomości. Gdybyśmy nie mieli świadomości, pamięci i wyobraźni to pojęcie czasu nie istniałoby. To co jest treścią umysłu jest wytworem danych zmysłowych i tego co jest w człowieku od początku. Wpływ podmiotu na postrzeganie świata jest bardzo silny – człowiek nie jest biernym odbiorcą doświadczeń ale sam w nich uczestniczy stawiając pytania i wyciągając wnioski. Współtworzy to co go otacza. Idee Regulatywne – są niekonieczne do zdobywania doświadczeń ale pomagają je porządkować (są to np. dusza, wszechświat, Bóg). Synteza empiryzmu i racjonalizmu – racja jest podzielona. To co człowiek widzi i czuje to zjawiska które przeszły przez filtr kategorii, które na nie nakładamy. Nie jesteśmy w stanie się dowiedzieć jakie rzeczy są same w sobie po odjęciu filtrów przez jakie do nas docierają. Dla każdego świat jest inny. Logika jest konsekwencją struktury ludzkiego intelektu. Filozofia Transcendentalna – próbuje spojrzeć oczami osoby trzeciej jak wygląda relacja między poznającym a przedmiotem poznania. Podzielił myślenie na rozsądek i rozum. Błędy metafizyki (błąd hipostazowania) biorą się z tego że pewne kategorie będące wytworem umysłu ludzkiego to byty obiektywne. Istnieją fenomeny i noumeny (rzeczy same w sobie). W świecie fenomenów wszystko jest zdeterminowane(nawzajem powiązane przyczyny i skutki); wolna wola nie jest zjawiskiem, które postrzegamy ale rzeczą samą w sobie(noumenem). W noumenach nie ma żadnej przyczynowości. Wolność a determinizm, Moralność to wyraz ludzkiej autonomii, Imperatyw = ograniczenie, Podmiot sam ustala sobie cele i zbliża się do nich dzięki rozumowi. Do tego celu dobiera sobie zasady o znaczeniu hipotetycznym, Etyka Imperatywu Kategorycznego: Jest to jedyny imperatyw niehipotetyczny, który wynika z rozumu a nie z poglądów = Etyka jest bezwzględnym obowiązkiem każdego – człowiek jest zdolny do odczuwania wewnętrznego obowiązku – etyka jest takim obowiązkiem(brzemieniem), a nie dążeniem do szczęścia do którego każdy dąży sam z siebie; etyka ma zmuszać do robienia rzeczy jakich człowiek bez etyki by nie zrobił. Wolna wola jest warunkiem moralności, Obowiązek moralny wymusza zachowania na które człowiek nie ma ochoty co ogranicza jego dążenie do szczęścia. Różnica między dobrem a złem jest czymś w pełni realnym. Poczucie dobra i zła wynika z tego czego się nauczyliśmy ale tkwi też podświadomie w naszym rozumie. Dobra wola(pobudki jako wartość czynu. Poczucie obowiązku zadośćuczynienia. Kara jest utożsamiana z odpłatą za czyn. „Postępuj tylko w taki sposób, aby maksyma twojej woli mogła stać się zarazem pryncypium prawodawstwa powszechnego”.
Niemiecka Filozofia idealistyczna – Dla niektórych to szczyt myśli ludzkiej a dla innych stek bzdur. Materia jest tylko i wyłącznie rodzajem kreacji ducha.
Fichte – pochodził z biednej wiejskiej rodziny, dzięki pieniądzom patrona zdołał się wykształcić. Jego anonimowe dzieło „Krytyka wszelkiego objawienia” zostało uznane za kolejne dzieło Kanta. Idealizm subiektywny. Forma jak i treść są kreacją umysłu. Nasz umysł jest twórcą całego doświadczenia. Ujmował świat jako arenę walki sfery ducha i jej wolności ze światem zewnętrznym, który ogranicza ducha.
Schelling – idealizm transcendentalny. Przekonanie, że sfera ducha i materia to dwie strony tego samego medalu. Materia to uśpiony duch, a świadomość to obudzona materia. Przejawy tego samego Ducha. O tym jaki jest świat ostatecznie przesądza Duch czyli Absolut
Georg Wilhelm Friedrich Hegel – popularny filozof. Główny od intelektualizmu niemieckiego. Uważał, że ostateczna natura świata jest duchowa. Przyroda, a potem historia jest to proces zmierzający do uzyskania samoświadomości przez ducha, który wciela się w świat. Dialektyka rozwoju – rozwój świata to walka tezy z antytezą i powstanie z tego syntezy. Prawda o świecie powoli wychodzi na jaw w procesie samouświadomienia ducha. Duch zawsze objawia się w jakimś miejscu i wychodzi na prym cywilizacji dziejów. Podział jego kontynuatorów na prawicę (zwolennicy silnego państwa pruskiego) oraz na lewicę (Karol Marks)
Marksizm
Karol Marks - „postawienie Hegla z głowy na nogi”, to co nazywamy sferą duchową jest pochodną przemian w świecie. Historia jest procesem, który zmierza do punktu finalnego napędzanego przez walkę ekonomiczną. Motorem przemian jest walka kolejnych formacji ekonomicznych. Sprzeczność interesów klas wyzyskiwanych i wyzyskiwaczach. Prognozował, że wewnętrzna sprzeczność musi się pogłębić aż w końcu napięcie staje się tak dużo że dochodzi do rewolucji. Następną fazą będzie zorganizowanie społeczeństwa bezklasowego, gdzie środki produkcji będą należały do wszystkich. Praca przestanie być wykonywana dla kogoś, tylko stanie się przyjemnością – społeczeństwo wolnych wytwórców, którzy zapewnią sobie wszystko co potrzebne. Przejście z królestwa konieczności do królestwa wolności. Materializm dialektyczny. Sfera ducha była ubocznym wytworem stosunków ekonomicznych. Religia jako opium dla ludu – środek znieczulający, głoszący że cierpienia ludzkie zostaną zrekompensowane sprawiedliwym osądem. Engels - „Tak jak Darwin odkrył prawa ewolucji gatunków, tak Marks odkrył prawa rozwoju dziejów”. Ewolucją marksizmu jest leninizm (bolszewizm). Leszek Kołakowski – początkowo wyznawca marksizmu, w ostatecznym rozrachunku z nim stwierdził, że był on chyba niczym więcej jak świeckim wydaniem ostatecznego zbawienia świata.
Artur Schopenhauer – reformator i kontynuator filozofii Kanta. Był synem pisarki powieści romantycznych; jego ojciec popełnił samobójstwo, a matka oddała się praktykowaniu ideałów wolnej miłości (dziwka). Opuścił dom i porzucił swoją matkę. Stał się podróżnikiem do czasu pobytu w Indiach. Kantyzm otwiera oczy na rzeczywistość, synteza myśli zachodniej i tego poznał w Indiach. Człowiek jest skazany na obcowanie przez doznanie, z tym jak umysł konstruuje świat zewnętrzny na potrzeby poznania. Rzeczywistość noumenalna jest wolą (energią, pędem dążeniem). Istotą wszystkiego co istnieje jest wola i jest podstawowym źródłem cierpień – przejawia się w postaci pragnień, które chcemy nieustannie zaspokajać. Wbudowanie w kantyzm mądrości wschodnich. Wola jest jednolita, wieczna, niepodzielna; nie podlega czasowi ani indywidualizacji, jest ostateczną naturą bytu, przyrody. Rozum jest niezdolny do samego działania; nie ma kontroli nad tym czego chce wola. Zdolni do wyrywania się z kieratu woli są artyści i święci – poprzez kontemplację sztuki można oderwać się od jestestwa doczesnego; stan chwilowego wyzwolenie od potrzeb woli. Poglądy Kanta na temat etyki to świecka moralność kościoła. Źródłem etyki jest współczucie; ten kogo w całości wypełnia myślenie o cierpieniu innych zapomina o swoim.
Jeremy Bentham – założyciele środowiska radykałów filozoficznych, jeden z inicjatorów powstania Uniwersytetu Londyńskiego, pozostałości jego ciała nadal znajdują się na uniwersytecie. Zrealizowanie postulatów oświeceniowych w stosunku do wszystkiego(tradycji, instytucji, konwenansów itd.). Twórca doktryny utylitaryzmu – odrzucenie moralności, każdy człowiek ma kategorie przeżyć dodatnich i przeżyć ujemnych. Dążenie do jednych i uciekanie od drugich jest podstawą życia człowieka. Jedyna racjonalna etyka obiera sobie za cel by ludzie mieli najwięcej tego czego chcą, a najmniej tego czego nie chcą. W każdej decyzji trzeba starać się wybrać to co prowadzi do jak największej ilości szczęścia jak największej liczby ludzi(osobiste przyjemności i przykrości są tak samo ważne, jak pozostałych ludzi). Nie ma hierarchii przyjemności. Jednym z jego głównych postulatów było usunięcie w Anglii systemu common law i zastąpić je prawem stanowionym opartym na utylitaryzmie. Jego kontynuatorem był John Austin. Najbardziej zaciekły krytyk praw człowieka. Uprawnienia mogą być dane tylko na podstawie norm; nie mogą więc istnieć prawa, które nie wywodzą się z żadnej normy. Był twórcą utylitarnej teorii kary – podjęcie decyzji o ukaraniu podlega dokładnie takiej samej ocenie jak każdy inny czyn; jeżeli ukaranie sprawcy konkretną karą przyniesie najwięcej korzyści, niż wszystkie inne możliwości wtedy kara jest słuszna. Idea Panoptikonu – budowa zakładu karnego w taki sposób by jeden strażnik widział wszystkich osadzonych, a więźniowie nie wiedzieliby kiedy akurat są obserwowani.
John Stuart Mill – udoskonala logikę; kanony logiczne (indukcji, jedynej zgodności...), rozwój utylitaryzmu. Zasada krzywdy – liberalizm polityczny. Sformułował pogląd, że jedyną racją przymuszania jednostki do określonego zachowania się, jest groźba wyrządzenia krzywdy komuś innemu.
Początek filozofii naukowej
August Comte – był z wykształcenia inżynierem, filozofią zajmował się nieprofesjonalnie. Trzy fazy rozwoju cywilizacji – teologiczna, metafizyczna, pozytywna. Wszystko co robił to tworzenie podstaw do fazy pozytywnej, w którą ludzkość wchodzi. Naukowe badanie faktów jako źródło wiedzy. System nauk: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia. Bazując na nauce prawodawca powinien sensownie urządzać świat. Uważał, że socjologia jest inżynierią społeczną; urządzaniem społeczeństwa. Filozofia – nauka o zasadach nauk, synteza dorobku nauki. Założył on swój kościół, który czci rozum. Kościół ten miał swoje duże zasługi w Brazylii.
Herbert Spencer – Rozwój socjologii, Organicyzm – społeczeństwo i społeczne instytucje funkcjonują razem jak żywy organizm. twórca poglądu ewolucjonizmu; Społeczeństwo dąży do postępu i musi się wciąż przystosowywać, lepiej przystosowani lepiej sobie radzą; walka o byt podstawą ewolucji, ewolucja zachodzi w trzech procesach: integracji, dyferencjacji i wzrostu określoności, w związku z czym ludzie są coraz lepsi. Wolność i swoboda to motory postępu. Najgorsze co państwo może zrobić to wspierać gorzej radzących sobie. Promuje to tych gorszych, leniwych, mniej zaradnych. W ten sposób hamuje się postęp. Państwo ewoluuje od militaryzmu do industrializmu. 3 rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe, zwolennik euhemiryzmu – bogowie powstają przez pośmiertną apoteozę wybitnych osób.
Fryderyk Nietzsche – polskiego pochodzenia, nie był filozofem z wykształcenia, był filologiem, miał wielki talent literacki; na 10 lat przed śmiercią zwariował. Jego ostatnią książkę wydaje jego siostra, która była zdeklarowaną antysemitką, co miało wpływ na kształt tego dzieła, Zrzekł się obywatelstwa niemieckiego i przez resztą życia był apatrydą. Punktem wyjścia jego filozofii jest przekonanie, że ludzie w różnym stopniu wykazują się wolą podporządkowania sobie świata – nazwał to wolą mocy, która jest twórczą energią; Ci którzy mają jej więcej są naturalnymi liderami i dzięki nim świat idzie do przodu. Cała współczesna cywilizacja została wytworzona przez wszystkich pozostałych by tą arystokrację(liderów) stłamsić. Moralność została wymyślona przez tę słabszą część ludzkości, wskutek czego do rangi moralności wyniesiono cechy właściwe tej słabszej części – współczucie, litość, pokora. W normalnym porządku rzeczy ta masa byłaby niewolnikami tej arystokracji. Wymyślili oni moralność by okiełznać zapędy lepszej od siebie elity. Najbardziej negatywną rolę w zdominowaniu tej elity odegrały dwie postacie – Sokrates(twierdzący, że istnieją obiektywne wartości i nim należy podporządkować swoje życie) i Jezus (twierdził, że tym obiektywnym wartościom należy się podporządkować). Moralność panów(arystokracji) jest naturalna. Postulat odrzucenia tego co skrępowało rozwój ludzkości. „Bóg umarł” - to co stanowiło pewien metafizyczny fundament dominacji niewolników przestaje istnieć. Przewrót do którego Nietzsche nawoływał to szansa na wyłonienie się „nadczłowieka” - naturalnego przewodnika ludzkości. Przemiana świata w coś zupełnie innego – przewartościowanie wartości.
Filozofia XX wieku
Początki filozofii analitycznej
podział na filozofię analityczną – związaną z państwami anglo-saskimi oraz na filozofię kontynentalną
Gottlob Frege – przysługuje mu chwała za odnowienie zainteresowania logiką. Był skoncentrowany na jej problemach. Nurtowało go czy matematykę można sprowadzić do logiki. Unowocześnienie logiki. Jego przedsięwzięcie się nie powiodło. Russel zwrócił mu uwagę na to, że w jego próbie jest błąd. Każdy zbiór może być swoim elementem albo nie; czy zbiór zbiorów, które nie są swoimi elementami jest swoim własnym elementem, jest to paradoks którego nie da się rozwiązać. (Istnieje teoria typów, stworzona przez Russela, która ten problem rozwiązuje). Podważyło to całe jego przedsięwzięcie. Prawdy logiczne są niezależne od tego jak my myślimy, nie są tego opisem, służą do weryfikowania prawdy. Odróżnienie dwóch pojęć: sensu (konotacji) od odniesienia(denotacji). Sensem jest znaczenie jakiegoś wyrażenia. Odniesieniem jest fragment rzeczywistości, do którego odnosi się dane określenie. Istnieje coś co może mieć sens ale może nie mieć denotacji. Wyrażenie może też w ogóle nie mieć sensu. Odróżnienie wyrażeń bezsensownych od tych które mają tylko konotację.
George Edward Moore – uchodził za człowieka krystalicznie szlachetnego. Stworzył filozofię zdrowego rozsądku. Sprzeciw wobec nonsensów wygadywanych przez ludzi. Nie można myśleć o świecie inaczej niż gdy rozwiązuje się problemy filozoficzne, a inaczej jak myśli się o zwykłym świecie. Świat zewnętrzny istnieje. Dowód na istnienie świata zewnętrznego – podniesienie ręki. Jeżeli moja ręka istnieje to wszystko inne też istnieje. Błąd może pochodzić z tego że ludzie posługują się słowem istnienie w innym znaczeniu. Nie da się pójść dalej jeśli nie zdefiniuje się podstawowych pojęć. Zbyt pochopnie przechodzi się do porządku dziennego nad złożonością pewnych problemów. Pojęcie błędu naturalistycznego – bierze się z pytania czy da się zdefiniować słowo dobry. Co ma się na myśli mówiąc, że ktoś jest dobry?
Bertrand Russell – współtwórca filozofii analitycznej. Pochodził z arystokratycznej rodziny. Chrześniak Milla. Zdobył sławę próbując wyprowadzić matematykę z logiki. Dostał literacką nagrodę Nobla za książkę o moralności małżeńskiej. Patron myślenia racjonalnego. Pomógł w zażegnaniu kryzysu kubańskiego. „obecny król Francji jest łysy” - trudno powiedzieć czy to prawda czy fałsz. Z punktu widzenia logiki to koniunkcja dwóch prostszych zdań. Może być zasadnicza różnica między formą gramatyczną zdania a jego strukturą logiczną. Presupozycja dla zdania i jego zaprzeczenia są takie same, więc jeżeli presupozycja nie jest prawdziwa, wtedy zdanie na niej oparte jest bezprzedmiotowe. Atomizm logiczny – świat składa się z faktów elementarnych – obiekt ma jakąś własność albo jej nie ma, liczy się też relacja między obiektami. Elementarna struktura rzeczy. Wypowiedzi o faktach atomowych zawsze przystają do rzeczywistości i tylko one mogą potwierdzić jaki element jest prawdą a jaki fałszem. Nie ma sensu przeciwstawienie materii i substancji; każdy fakt może być opisany jako wrażenie umysłowe. Materię można opisać jako fenomen, który umysł postrzega, ale można ją także opisać jako wyładowania w neuronach ludzkiego mózgu(czyli na poziomie materialnym).
Ludwig Wittgenstein – pochodził z bardzo bogatej rodziny austriackiej; jego ojciec był jednym z najbogatszych europejczyków. Zrezygnował z praw do majątku. Jego pomysły spisywali Russel i Moore. Swoje dzieło czyli traktat logiczno-filozoficzny napisał siedząc w okopach podczas I wojny światowej. Uznał że rozwiązał w nim wszystkie problemy filozoficzne. Po latach stwierdził że to wszystko jest bez sensu i stworzył nowe dzieło – dociekania filozoficzne. Świat jest ogółem faktów. Wszystko co istnieje składa się z faktów. Myśl jest obrazem faktów, nasze wypowiedzi służą odzwierciedlaniu rzeczywistości. Wiedza o świecie to ogół zdań prawdziwych, jakie można wypowiedzieć. Zdania opisujące fakty są domeną nauk przyrodniczych. Filozofia zajmuje się usuwaniem mętności – tego co nie jest w zdaniu odbiciem rzeczywistości. Wiemy co musi być faktem żeby zdanie było prawdziwe. O etyce i estetyce nie można mówić w kategoriach faktów bo są kategoriami poza rzeczywistością. O tym co jest najważniejsze nie da się nic powiedzieć, można mówić tylko o faktach. Granice mojego języka wyznaczają granice mojego świata. Jego drugie dzieło wydano po jego śmierci.
Neopozytywizm (Koło Wiedeńskie) – empiryzm logiczny – Kontakt z traktatem logiczno-filozoficznym spowodował zainteresowanie grupy filozofów. Za twórcę tych poglądów uważa się M. Schlicka. Poglądy te przetrwały do anschlussu Austrii. Inspirowali się Wittgensteinem, który powoli odrzucał swoje własne poglądy. Wielu twierdzi że wadliwie interpretowali jego traktat. Ich sztandarowym tworem był manifest - „Naukowy pogląd na świat – manifest koła wiedeńskiego”. Sensem każdego zdania jest metoda jego weryfikacji. Zdania i wypowiedzi można podzielić na 3 kategorie: prawdziwe, fałszywe i bezsensowne(nie da im się przypisać wartości logicznej). Wszystko co możemy wiedzieć o świecie musi być sprowadzone do zdań protokolarnych. Zdania obserwacyjne lub ich logiczne konsekwencje. Prawdziwość lub fałszywość zdania wynika z przyjętych definicji słów z których ta wypowiedź jest sformułowana. Zdania protokolarne to najprostsze obserwacje fizyczne. Próba unifikacji całej wiedzy do zdań fizykalnych. Odróżnianie wypowiedzi, które mają sens i mogą należeć do zdań naukowych od metafizyki – bełkotu. Język potoczny pozwala formułować na pozór poprawne zdania, lecz nie zawierają podstawowych zdań obserwacyjnych, są więc bełkotem. Problem demarkacji – oddielenie wypowiedzi sensownych od tych, które tego sensu są pozbawione. Zadanie filozofii polega na oddzieleniu sensu od nonsensu. To co uchodziło za wielkie systemy filozoficzne jest nonsensem.
Szkoła lwowsko- warszawska – Awangarda ówczesnej myśli filozoficznej, podzielali poglądy koła wiedeńskiego. Alfred Tarski – główny przedstawiciel, nie budowali koncepcji na czym ma polegać filozofia, lecz starali się ją uprawiać. Akcentowali różnice między filozofią, a światopoglądem(opierającym się na niedowodliwych założeniach). Filozofia ma służyć racjonalnej logicznej analizie konkretnych problemów. Podstawowym założeniem jest realizm – świat istnieje takim jaki postrzegamy i nie można w to wątpić i tylko w oparciu o to można prowadzić rozważania filozoficzne. Antyirracjonalizm – aby rozwiązać problem nie można opierać się na irracjonalnych założeniach, religii, poglądach. Poglądy przedstawicieli tej szkoły nie były zgodne. T. Kotarbiński – twórca reizmu – istnieją obiektywnie tylko rzeczy materialne; cała reszta to tylko konstrukty.
Filozofia analityczna – jej korzeniami są poglądy Wittgensteina. Filozofowie tego kierunku podzielali część poglądów, w reszcie się różnili. Zwrot lingwistyczny – to w jaki sposób dane zdanie jest sformułowane zależy od tego jak odbiorcy je zinterpretują. Uwypukla to podstawową rolę języka. Filozofia nie rozwiązuje problemów filozoficznych tylko je usuwa. Język zwodzi człowieka i tylko dzięki krytycznej analizie wypowiedzi udaje się znaleźć jej źródło. Sprzeciw wobec wielkich syntez – niemożliwych we współczesnym świecie, gdzie ogrom wiedzy jest gigantyczny, by dało się stworzyć jednolitą syntezę całej tej wiedzy. Nie da się wiedzieć wszystkiego. Realizm – świat istnieje i jest poznawalny. Człowiek sam tworzy problemy przez dziwne użycie języka. Antyirracjonalizm – trzeba odrzucić wszystkie poglądy, które nie opierają się na logicznych założeniach. Podstawowe nurty filozofii analitycznej:
a) twarda filozofia analityczna – kontynuacja podejścia Wittgensteina. Usuwanie problemów odbywa się przez logikę. Podejście rekonstrukcjonistyczne – logiczna analiza języka potocznego – Józef Bocheński
b) Miękka filozofia analityczna – odwołuje się do języka potocznego – podejście deskryptywistyczne, jako metody rozwiązania problemu. Nurty:
wywodzące się z drugiej filozofii Wittgensteina – język nie jest obrazem świata, a raczej narzędziem przy pomocy którego funkcjonujemy w świecie, służy ludziom do załatwiania swoich spraw. Gry językowe – wyrażenia używane w różnych dziedzinach życia mają różne znaczenie. Znaczeniem słowa nie jest metoda jego weryfikacji ale sposób jego użycia. Problemy biorą się z wyciągania słów z kontekstu – izolacji i osobnego od zdania preparowania słowa. Używa je się wtedy w nienaturalny sposób. Słowa mają znaczenie tylko dla uczestników gry językowej. Pojęcie podobieństw rodzinnych – to samo słowo może występować w różnych grach językowych, słowo to nie jest jednolite dla każdego kontekstu w jakim występuje, ma ono jednak charakter podobieństw rodzinnych. Poszczególni członkowie mają różne cechy jednak można wyśledzić między nimi pewne połączenia.
Szkoła Oxfordzka – John Austin – analiza logiczna języka potocznego zawsze prowadzi do deformacji. Język potoczny jest zbyt subtelny by analizować go pod względem logicznym. Zabarwienia niuansów językowych nie da się wychwycić za pomocą aparatury logicznej. Język ewoluował przez wiele pokoleń by sprostać potrzebom, które go zrodziły; jest więc lepiej przystosowany niż jakiś sztuczny twór. Im lepiej rozumie się język potoczny tym lepiej jest się w stanie uchwycić subtelności świata. „Pojęcie Prawa” Herberta Harta jest wyrazem teorii Johna Austina.
Karl Popper – Racjonalizm krytyczny – krytyka neopozytywizmu – fałszywe przekonanie że da się udowodnić jakiekolwiek prawdy ogólne – paradoks indukcji. Wszystko co da się przy pomocy empirycznych spostrzeżeń zrobić to obalić jakieś twierdzenie. Indukcja nigdy nie daje pewności, ponieważ zawsze może pojawić się obserwacja, która może obalić prawdę ogólną. Problem demarkacji to oddzielenie nauki (jak obalić dane twierdzenia, jednak nie zaobserwowano nic co mogłoby dane teorie obalić; podanie jak zweryfikować dane teorie – teorie Einsteina) i pseudonauki(teorie, których nie da się obalić – Freud i Marks). Metoda hipotetyczno-dedukcyjna - Jeżeli jedna obserwacja jest sprzeczna z tym co wydedukowano, wtedy hipotetyczna teoria jest błędna. Nauka to niesfalsyfikowana hipoteza. Emigruje do Nowej Zelandii. Wydaje książkę „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”. Krytykuje historycyzm – historia nie jest zdeterminowana i nie dąży do jakiegoś punktu, ponieważ jakieś odkrycie zmienia bieg dziejów. Odkrycia zawsze są nieprzewidywalne więc i historia taka jest. Przeciwnikami społeczeństwa byli Platon, Hegel, Marks – odpowiadają oni za totalitaryzmy. Społeczeństwo otwarte – samo wie że jest zorganizowane wg własnej decyzji. Popper opowiadał się za ideą ograniczonych inżynierii społecznych – zamiast budowania idealnego świata (takiego, którego nie można zmienić), należy się koncentrować na drobnych problemach, które można poprawiać i polepszać życie społeczeństwa
Fenomenologia – pozytywna reakcja na kantyzm, nauka o fenomenach czyli tym co nam się jako takie ukazuje. Edmund Husserl - Żadna prawda nie jest faktem bo fakt jest ograniczony czasem i przestrzenią a prawda nie. Myśl to subiektywna funkcja interpretowania Celem filozofii jest krytyka przesądów, obalanie przekonań: że nauki empiryczne mają monopol na wiedzę (prowadzą do irracjonalności). Fenomenologia jako psychologia opisowa a nie empiryczna – przeżycia to fenomeny samo-przejawiające się. Rzetelną wiedzę można pojąć tylko z samych rzeczy. Fenomenologia jako nauka ścisła i podstawa wszelkiej wiedzy. Martin Heidegger – sympatyzował z nazizmem. Korzystał z narzędzi fenomenologii ale się od niej odciął.